InfoHub Logo

(«Qazaq ádebıeti» gazetiniń suraǵyna jaýap)

Suraq: Ǵabe, ózińizge belgili, KPSS Ortalyq Komıtet, ádebı-kórkem syndy damytý jónindegi qaýlysynan keıin SSSR Jazýshylar odaǵy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmalarynyń plenýmdary ótti ǵoı. Bul plenýmdarda ádebıetshiler qaýymy ózara pikirlesip, tıisti qaýlylar alyndy. Sol qaýlylardy júzege asyrý jóninde Sizben pikirlespekpiz.

Jaýap: Jaraıdy, pikirlestik. Synnyń ózin de synaıtyn kez jetken eken, jurt kópten kútken edi. Syn barda, synsymaq bar. Ekeýin aıyra bilý kerek. Syn tirligi qashan da qara qyldy qaq jarǵan ádildik, tereń bilim, ustazdyq tásil, ákelik qamqorlyq. Naǵyz syn qısyqty túzeıdi, synsymaq túzýdiń ózin qısaıtady. Siz atap ótken qaýlylardyń, ádebıetshiler tobynyń báriniń kóksegeni naǵyz syn. Bul maqsatty oryndaǵanda eń aýyr salmaq baspasóz basynda otyrǵandarǵa, redaksıalarǵa túsedi. Óıtkeni, olar ári uıymdastyrýshy, ári sarapshy. Jaqsy synnyń sharapaty, jaman synnyń kesapaty baspa betinde myńdy, baspasyz bireń-sarańdy ǵana sharpıdy. Menińshe, jarıalanǵan syn dárejesi joǵary ne tómen bolýyna, olardyń jeke avtorlarynan buryn halyq aldynda redaktorlar, redaksıalar jaýapty. Osy jaýaptylyq sezim kúsheıse, syn da kúsheıdi. Zady, syn túzelmeı, min túzelmeıdi.

Suraq: Jaýaptylyq sezim jetkilikti me bizde?

Jaýap: Alqa músheleriniń talaıy ózi qol qoıǵan gazet, jýrnaldarda ne ketip bara jatqanyn bilmeıdi. Bas redaktordiki kúshtilik pe, ne amalsyzdyq pa? Áıteýir olardyń da júgin arqalap keledi. Ádebıet tarmaqtary kóp, bárin meńgerý bir basqa múmkin emes; áýede múmkin bolsa ondaı bas danyshpan. Al, ádebıettiń bir tarmaǵyn ǵana erkin meńgergen jazýshy, synshynyń ózi halyq qurmetine bólenedi. Bárin bilem dep birin jóndi bilmegen, bilmese de ádebıetti laılaýyn qoımaǵan jazýshy-synshylar bizdiń aramyzdan áli de tabylady. Osy mysaldardan-aq jaýaptylyq sezimniń qaı kúıde ekenin baıqaýǵa bolatyn shyǵar.

Suraq: Jazýshy-synshy bolý ońaılanyp bara jatqan joq pa?

Jaýap. Ońaı kóringenmen, qıyndap barady. Burynǵy aýyr eńbektiń kóbin ǵylym-tehnıka jeńildetti, ónimdi etti. Arman, qıaldardyń talaıy bolmysqa aınaldy. Osylar adamnyń oıyn da, qulyq-minezin de ózgertip jatyr. Mıllıon qoldar, aqyl-ónerler jasaǵan dúnıeni, adamǵa tán alýan-alýan syr, sıpattardy jazýshy jalǵyz ózi ádebıette qaıta jasap shyǵady. Sol úshin ylǵı izdený, bilim jınaý kerek. Bul ekeýi jetkilikti bolǵan kúnde shyǵarma taǵdyryn talant sheshedi. Talant jetpese ony jetkizetin shara joq.

Suraq. Siz jazýshy eńbegin qıyndattyńyz. Olar órbip keledi, birsypyrasy tolǵaqsyz-aq týyp jatqan sıaqty. Bul qalaı?

Jaýap. Tolǵaqsyz týsa túsik bolar. Deni durys shyǵarma tolǵaqsyz týa almaıdy. Onyń ber jaǵynda týǵannyń bári ómir súre bermeıdi, ómir súrgenniń bárin birdeı jurt bile bermeıdi. Jurt bilmegen, jurttyń aq batasyn almaǵan jazýshy da, onyń eńbegi de kógergen emes.

Suraq. Jazýshylar uıymy jańadan músheler alyp jatady, baspa jańa kitaptar shyǵaryp jatady. Sonyń qaısysy kógeretinin qaıdan biledi?

Jaýap. Ony áýlıe de bilmes. Biraq, kenshi ken shyǵatyn jerdi, eginshi egin shyǵaratyn jerdi reńinen, nyshanynan baıqap, erinbeı eńbek sińiredi. Bizdiń jazýshylar uıymynda, baspasóz oryndarynda osy baıqaý, erinbeı eńbek sińirý jaǵy keıde jetpeı jatady. Álgi kógermeıtin shyǵarmalar kóbinese sol kezde týyp qalady.

Suraq. Syn túzelmeı min túzelmeıdi deısiz. Syndy túzeýdi redaktorlarǵa júkteısiz, basqalarǵa ne qaldy?

Jaýap. Jetip jatyr. Kilt redaksıalarda bolǵandyqtan baspa betindegi synǵa olar eki ese jaýapty al, baspaǵa deıin der kezinde aıtylatyn eń paıdaly, joldastyq syn jazýshylar uıymynyń óz ishinde. Eger osy syn durystalsa, janrlarǵa bólingen seksıalyq talqylaýlarda árkim aǵynan jaryla oıyn aıtsa, shyǵarmaǵa onyń avtoryna budan artyq qamqorlyq ta, kómek te bolmas edi. Bul zor maqsatqa qol birde jetse, birde jetpeı keledi.

Suraq. Sebep?

Jaýap. Gáp, máselege kimniń qalaı qaraýynda jatyr. Jazýshy eńbegi — halyqtyń rýhanı azyǵy. Halqymyz toq, talǵamy joǵary, usynǵanyńdy qabyldaı bermeıdi, dámdiden dámdi izdeıdi. Sondyqtan, árbir jańa týǵan shyǵarmaǵa tek halyqtyq, partıalyq bıik turǵydan qaraýymyz kerek. Alasadan qaraǵan adasady. Bireýlerdi jerlestik, kóńildestik, dastarqan dostyǵy nemese bedel belese, bireýlerdi tup - týra bas arazdyq, kúnshildik bılep, qoldaıtyn shyǵarmany qurtýǵa, qoldamaıtyn shyǵarmany ásireleýge deıin barady. Ádebıettiń qaýipti jaýy qazir naq osylar. Óıtkeni, bular partıalyq, halyqtyq bıik turǵydan deı otyryp, óziniń esik aldyndaǵy kúl tóbeshiginen joǵary kóterile almaıdy. Ne qant, ne tuz dámi joq, til úıirmeıtin kitapsymaqtar kezdese qalsa, sol kúl tóbeshektiń basyndaǵy synshysymaqtardyń «eńbegi».

Suraq. Jaramsyzdy jibermeske qoıǵan tosqaýyldar kóp emes pe? Seksıalar qapy ketse, sekretarıattan, redaktordan redsovetten qalaı ótedi?

Jaýap. Árıne, olar jaqsy istese ótý óte qıyn. Jaman istese op-ońaı ótedi. Jasyratyny joq, keıingi jyldarda seksıalar, tipti sekretarıattyń ózi negizgi mindetinen — ádebıetti basqarýdan góri kúndelik keńse isine berilip ketken. Tvorchestvolyq keńes, kómek, pikir talastaryn uıymdastyrmasa seksıalardyń keregi ne? Aıta bersek, kemshilik kóp, bári jaǵdaıdan týady, sonyń ishinde ádebıettik syn sapasynyń tómendeýi de jaǵdaıdan týǵan. Kemshilikten buryn kemshilikti týdyratyn jaǵdaıdy joıýymyz kerek.

Suraq. Qalaı joıý kerek.

Jaýap. Qaıtalap aıtaıyn, jaýaptylyq sezim kúshti bolsyn. Ol kúshti bolsa, adam izdenbeı tura almaıdy. İzdengen — tappaı tynbaıdy. Jazýshylar uıymy tvorchestvolyq uıym. Tvorchestvolyq dańǵyl jol joq. San kitaptar jazǵan jasamys jazýshynyń ózi, tájirıbesi moldyǵyna qaramastan árbir jańa eńbegin izdenbeı, qınalmaı jaza salmaıdy. Záýede jaza salsa eleýsiz qala beredi. Shyǵarma árdaıym shyńdaýdy tileıdi, qaıtalap qaraǵan saıyn, joldastyq talqyǵa túsken saıyn shynyǵady, kórkeıe beredi, kóp pisken qymyz tárizdi dámi ene beredi. Sondyqtan, seksıalardaǵy, sekretarıattaǵy kollektıv talqysy synnyń, kómektiń, izdenýdiń meılinshe jan-jaqty, óte kúrdeli túri bolyp tabylady.

Suraq. Osyǵan seksıalar, avtorlar túsine me? Túsinse bir-birinen nege qashqaqtaıdy?

Jaýap. Eki jaǵy da túsinedi, tek jaǵdaıdan qorqyp qashqaqtaıdy. Jaǵdaı túzelse shurqyrasyp tabysady.

Suraq. Jaǵdaı qaıtse túzelmek?

Jaýap. Shyǵarma avtordyń qolynda turǵanda ǵana avtordyń múlki, kóptiń ortasyna túsken soń kóptiń múlki. Osy sana bılese tolyp jatqan kemshilikten arylamyz, jaǵdaı da túzeledi.

1972

---