InfoHub Logo

Sen Aıaýlym dese, aıaýly ediń-aý!.. Atyńa zatyń saı edi!..

Biz ekeýmiz beımezgilde kezdesip, beıýaqytta qoshtasqan ǵashyqtar... jo.. joq... beıbaqtar edik!..

Búgin taǵy túsime kirdiń. Sol báz-baıaǵy qalpyń... Jymıasyń, kúlesiń, erkeleısiń...

Taǵy da jasyryn kezdesip júrmiz. Múlde basqa álemde... Jumaq pa deımin... jap jasyl dúnıe. Máýeli baq. Samsaǵan jemis aǵashy... Adam Ata men Haýa Anaǵa uqsaımyz...

Bir-birin jańa kórgen ǵashyqtardaı qushaǵymyz aıqasty. Súıistik... Aımalastyq... Kúnáǵa battyq...

Bir kezde top etip jerge tústik... Qara shań burq etti de, kóz aldymda qara jer qaq aıyrylyp bara jatty... Ekeýmiz eki jaqta qalyp qoıdyq. Qolymyzdy qansha sozsaq ta, jete alar emespiz. Bir-birimizden birtindep uzap bara jatyrmyz...

Tómen qaraı kóz salsam, qulama jar, túpsiz tereń shyńyraý...

Shoshyp oıandym... Ótken kúnder oıyma oraldy...

Qaraqotyrlana bastaǵan mahabbat jarasyn taǵy da óziń tyrnaı qanatyp, janymdy jaralap kettiń!..

Búgin seniń týǵan kúniń ekeni esime tústi. Jumysqa kele sala telefon shalyp, myna jaryq jalǵannyń esigin ashqan kúnińmen quttyqtadym. Ádetimshe, baqyt tiledim!.. Balasha qýandyń...

— Aǵa, sizdi saǵyndym!.. Qatty saǵyndym!.. Saǵynyp júrmin!.. — dediń kúrsinip.

Men de seni saǵyndym, janym. Qatty saǵyndym. Saǵynyp júrmin. Saǵynysh sazy júregimdi syzdatyp, janymdy jegideı jeıdi.

Kóńil seni joqtaıdy, janym seni ańsaıdy, júrek seni izdeıdi... Seni kórgim keledi. Saǵan qaraı qustaı ushqym keledi. Baýyryma basqym keledi. Qushaǵyma qysqym keledi. Biraq, osynyń bári qur qıal ekenin oılaǵanda, janymdy qoıarǵa jer tappaı, ash qasqyrdaı alasuramyn.

Búgin jumysqa erte keldim. Eshkim joq. Kabınette japadan-jalǵyz oıǵa shomyp otyrmyn. Sen bir jerden jaırańdap shyǵa keletindeı, elegizip qoıamyn...

Sen kelesi bólmede otyratynsyń. Ári-beri ótken saıyn kóz salmaı ótpeıtinsiń. Men de saǵan qaraı qalatynmyn. Keıde jalǵyz otyrsam, qarsy turǵan stolǵa otyra qalyp, áńgime bastar ediń... Ondaıda ekeýmiz uzaq syrlasyp otyryp qalatynbyz.

— Áńgimelesip otyra bergim keledi, — deıtinsiń kózińdi tóńkere tastap.

Meniń de janym osyny qalaıtyn...

Qaıran jalǵan dúnıe... Synaptaı syrǵyp, bilinbeı óte beredi eken ǵoı!.. Sonyń bári kórgen tústeı ótipti de ketipti. Mine, endi sen joqsyń. Alystasyń... Tek, sol bir kezde keýdeni nurǵa bólegen bal sezimder júrekte máńgi qalyp qoıady eken!.. Sol bir qımas sezimder ǵana máńgilik eken!.. Máńgilik!..

* * *

Sen bizdiń redaksıamyzǵa qyzmetke kóktem shyǵa keldiń. Sol jylǵy kóktem tym jylaýyq boldy. Kók aspan kóbesi qaq aıyrylyp, egilip turatyn. Qara jerdiń qabyrǵasy qaıysyp, ezilip jatatyn.

Sen ózińmen birge shuǵyladaı shýaqty jylylyq ala keldiń. Kún kózindeı jarqyraǵan aq júzińnen nur tógilip, ásem aıdaı tolyqsyǵan tal boıyńnan sárýar sáýle shashyrap turatyndaı seziletin. Sendegi nurdan nár alyp, shýaǵyńa shomylǵymyz keletin.

Sen móldiregen jas ediń. Kóz súriner kórikti, jan súısiner symbatty ediń. Aqqýdaı sylanyp, kermaraldaı kerbez basyp júretinsiń. Kóbine-kóp óz bólmeńde eliktiń laǵyndaı janaryń jáýdirep, montıyp qana otyratynsyń.

Jastyǵyń men sulýlyǵyńnan jasqanyp, birden jeldeı úıirip áketýge batylym jete bermegen. Shoqtaı janǵan janaryńdaǵy jarqyl da óńmenimnen ótkendeı, jigerim jasyp, alypqashpa kóńilim júndelgen túıedeı jýasyp sala beretin.

Kóktem kúni jylaı-jylaı jylystap jyljyp jatty... “Adam sóıleskenshe...” demeı me, kele-kele kóz úırendi, jyly sóılesip, sypaıy ázildesetin boldyq. Sózge qulaq qoıasyń, qaljyńdy túsinesiń. Artyq-aýys sóz aıtpaısyń. Ne nársege bolsyn asa bir jaýapkershilikpen qarap, ózińe tapsyrylǵan isti asqan yjdahattylyqpen atqaratynsyń.

Sen osyndaı jaratylysyńmen erkimdi alyp, eliktire berdiń, emiktire berdiń...

Birte-birte áńgimemiz jarasyp, tez til tabysatyn boldyq. Bólmeńe baryp uzaq otyryp qalatyndy shyǵardym. Seniń tarapyńnan da eshqandaı qarsylyq baıqalmady. Qaıta meniń kelýimdi taǵatsyzdana kútip otyratyn sıaqtysyń. Kórikti kórkińe urlana kóz tastap qoıyp, qyzyl sózdi qymyzsha sapyratynmyn. Alǵashynda ómir jaıly oı bólisetinbiz, kele-kele mahabbat týraly da syr shertisetin boldyq. Osylaı ýaqyt óte kele tonnyń ishki baýyndaı jaqyndasyp, bir-birimizge úırenise bastadyq. Sen joq bolsań, kóńilim alaburtyp, izdep turatyn boldym. Sál keshikseń, tyqyrshyp typyrlaı bastaıtynmyn. Kelmeı qalsań, unjyrǵam túsip, úıge kóńilsiz qaıtatynmyn.

Boıymda saǵan degen bula bir sezimniń búr jara bastaǵanyn sezdim. Ony ázilmen árlep, qaljyńmen qyrlap, astarlap bolsa da jetkize bastadym. Sen eshteńe sezbeıtindeı, dym túsinbeıtindeı jaı ǵana jymıatynsyń da qoıatynsyń. Biraq, bárin de túsinetinińdi, túısinetinińdi ishim sezetin.

* * *

Alǵashynda qumarlyq, pándáýı oılar basym bolatyn. Birte-birte jaqsy kórý sezimderim oıana bastady. Keıde ózimdi-ózim kinálap, kústanalaıtynmyn. “Óz bala-shaǵań bola tura, on ekide bir gúli ashylmaǵan jap-jas qyzda neń bar-eı!.. Oıyń netken buzyq... Osyndaı pák boıjetkendi jamandyqqa qalaı qıasyń!” deımin ózimdi-ózim ońashada jerden alyp, jerge salyp.

Qarań qaraısa-aq boldy, onyń bárin umytyp, janyńa qalaı jetip barǵanymdy ózim de bilmeı qalatynmyn. “Aı, pendeshilik-aı!.. Pendemin ǵoı!” deıtinmin óz arymnyń aldynda aqtalǵan bolyp. “Bul pendeshilik emes, nápsiqumarlyq! — deıdi ishki oıym. — Sen qulsyń. Nápsiniń qulysyń! Azat emessiń! Eger nápsińdi tyımasań, ómirden qul bop ótesiń. Adam erkindikti súımeı me?!.. Sondyqtan nápsińdi tyı! Nápsińniń patshasy bola bil!.. Sájdege, namazǵa jyǵyl. Allany súı! Allaǵa degen mahabbatyń oıansyn!

— Onda nege “Oralyńnyń barynda oına da kúl” deıdi atalarym. Olar da aqymaq bolmaǵan shyǵar! Onyń ústine men ony jaqsy kórem ǵoı!

— Jaqsy kórý aqtalýǵa tıanaq bola almaıdy. Kim-kimdi jaqsy kórmeıdi. Boıdaq bolsań bir sári. Áıeliń sezse, sonda kóresiń jaqsy kórgendi!..

— Ras-aý! Qoı qoımasam bolmas!..”

Allaǵa júgingendeı, ońashada osy oıǵa moıynsynam da, seni kórgen sátte-aq jyn urǵandaı jeligip shyǵa kelemin. Judyryqtaı júregim búlk-búlk etip, kóńil qusym alyp-ushyp, taǵy da qasyńnan tabylamyn. Shamdy aınalǵan jyndy kóbelekshe aınalsoqtap mańyńnan shyǵa almaımyn.

Áz ýaqytymnyń jympıma mysyqsha urlanyp óte baratynyn bile tura bólmeńde uzaq áńgimelesip otyra bergim keletin. Men úshin senimen dıdarlasýdyń ózi bir ǵanıbet edi. Jansaraıym ashylyp, janym rahattanyp, kóńilim shalqyp, keýdemdi kúmbirlegen qońyr kúı kerneıtin.

Sóılesip otyryp sulý júzińe tesile telmirip qalatynymdy ózim de ańdamaı qalamyn. Ásirese jáýdir janaryń tup-tunyq sýdaı móldirep, erekshe kóz tartady.

— Olaı qaramańyzshy, aǵa! — deısiń qymsyna.

— Qalaı?

— Solaı!..

— Men... men... — deı berem qapelimde aýzyma jibi túzý sóz túspeı, tek “uıalaǵan tek turmastyń” kebimen — ...Bir jerge shaqyrsam barasyń ba? — deımin qıpaqtaı.

— Qaıda? — deısiń suraýly júzben.

— Jaı ásheıin, qydyrsaq deımin...

— Joq, rahmet aǵaı!..

— Rahmetti sodan soń aıtarsyń!

— Joq, bolmaıdy!

“Tyqaqtaı bersem, renjitip alarmyn!” degen oımen sózimdi osy jerden kilt úzip, ózimdi-ózim aqylǵa shaqyratynmyn, órekpigen kóńilime buǵaý salǵandaı qaqpaqyldaıtynmyn.

Men seni odan keıin de qydyrystap qaıtýǵa talaı márte shaqyrdym. Sen ylǵı da “Joq, bolmaıdy!” dep kesip tastaıtynsyń. Biraq, báribir árneni bir syltaýratyp, aınalsoqtap qasyńnan kete almaımyn.

Sen meni únemi kúlimsirep qarsy alyp, bar syryńdy aıtyp, jymıyp shyǵaryp salatynsyń. Muny da jaqsylyqqa jorıtynmyn. “Ol da meni jek kórmeıdi. Áıtpese, osy ýaqytqa deıin bir belgi berer edi ǵoı, jaqtyrmasa...” deımin ózimshe kúpsinip. Osyndaı kúpir oılar keýdemde tutana bastaǵan úmit otyn úrleı jaǵyp, mazdata túsetin.

Bir kúni eptep qyzýlaýmyn, bólmeńe batyldaý kirip, taǵy da ómir jaıly uzaq-sonar áńgime aıttym. Kóńilim kóterińki edi, sen de erekshe jarqyldap otyrdyń.

— Kafege baryp, az-maz kóńil kóterip qaıtsaq, qaıtedi, — dep edim sóz arasynda. Kóńilimdi qımadyń ba:

— Joq, ondaı jerge barmaımyn. “Azıa daýysyna” barǵym keledi, — dediń qıylyp.

— Baramyz... Mindetti túrde baramyz! — Qýanyshtan júregim jarylardaı kúı keshtim, — Kelisti! Iá, kelisti... O, toba! O, Qudaı-aı!..”

* * *

Ekeýmiz “Azıa daýysyna” bardyq. Bul joly án festıvali Medeý shatqalynda emes, Almaty shaharynyń qaq tórindegi Respýblıka saraıynda ótti. Baq synaǵan ánshiler birinen soń biri sahnaǵa shyǵyp, ánnen shashý shashyp jatty...

Eki kózim sahnada bolǵanmen, búkil oı-sanam qasymda albyrap otyrǵan sende bolatyn. Úlbiregen búrmeli qyzyl kóılek kıip, qyr gúlindeı qulpyryp ketkensiń. Qımyl-qozǵalysyńdy qalt jibermeı kóńilmen baǵyp otyrmyn. Qaıta-qaıta demińdi ishińe tartyp, qozǵalaqtaı beretin sıaqtysyń. Meniń de dem alysym jıilep, ózimnen ózim qobaljı bastadym. Án tyńdaý jaıyna qaldy. Qyz janyna alǵash janasa otyrǵandaı-aq, óz boıymdy ózim bıleı alsamshy. Mańdaıymnan jipsip ter shyǵa bastady. Sózge tartaıyn desem, jaǵym qarysyp qalǵandaı ıkemge keler emes. Kómeıime tas tyǵylǵandaı, ún-túnsiz bedireıip otyra berdim. “Uıat boldy-aý! — dep qoıamyn — Ne boldy maǵan!..”

Konsert aıaqtalǵan kezde ǵana “ýh” dep demimdi bir-aq alǵandaı boldym.

— Jaqyn mańda kafe bolsa, az-maz áńgimelessek qaıtedi, — dedim tysqa shyqqan soń.

— Atakentte bar, biraq barmaı-aq qoıaıyqshy. Qatty sharshadym... — dediń tostaǵandaı kózińdi tóńkere tastap.

— Joq, baramyz! Kúnde shaqyra bermeımin.

Sen únsiz keliskendeı syńaı tanyttyń. Atakentke kelip, shetteý ornalasqan shaǵyn kafege kirdik. Temeki tútinin býdaqtatyp otyrǵan eki jas qyzdan basqa adam qarasy kórinbeıdi.

Osy ońashalyqty paıdalanyp, kóńilimdegini aqtara ashyp salǵym keldi.

— Janym! — dedim qysyla sóz bastap, — Bir nárse aıtaıyn, renjimeshi. Renjiseń de, bir jolǵa renjimeı-aq qoıshy!..

— Aıtyńyz!.. — Ne aıtar eken degendeı, jaýtańdaı qaraısyń. Bastaýyn bastap alsam da, kómekeıime kelip tirelgen kóp sózdi birden laq etkizip aqtara salýǵa batylym jetpeı, qos qolymmen jaǵymdy súıegen kúıi az-kem únsiz oılanyp otyryp qaldym.

— Ne aıtqaly otyrǵanymdy óziń de sezetin shyǵarsyń!.. Men seni unatyp... Júrisiń, turysyń, sóılegen sózińe deıin unaıdy. Tula boıyń tunyp turǵan sulýlyq qoı... Kórsoqyr bolmasań, sendeı qyzdy jaqsy kórmeý múmkin emes. Biraq, qansha jaqsy kórsem de, ekeýmizdiń jolymyzdyń máńgi qosylmaıtynyn da bilemin. Aqyldy jarym, torsyqtaı ulym, tompıǵan qyzym bar. Ózimniń otbasymdy da, seniń bolashaq taǵdyryńdy da oılaımyn. Seniń, sendeı qyzdyń baqyty úshin óz sezimimdi talaq etýge qashanda daıynmyn. Óz oshaǵymnyń tútini de túzý shyqqanyn qalaımyn. Degenmen, júregimde saǵan degen asyl bir sezimniń uıa sala bastaǵanyn aıtqym kelgen. Bile júrsin dep...

Men kósemshe kósildim, óz taǵdyrym týraly birshama áńgime aıttym. Sen de sheshenshe sheshildiń, óziń jaıly birqydyrý syr ashtyń.

— Men bir jigitti jaqsy kórgem, ol da meni qulaı súıgen. Aty Abylaı edi. Biraq bizdiń taǵdyrymyz qosylmady, — Qas-qabaǵyńdy muń torlap, kózińnen jas tamshylary syrǵı bastady, — Bári menen boldy... Basqa bir qyzben otaý qurdy. Biraq, ishkilikke salynyp ketti. Ishkish bop ketti. Iá, men kinálimin oǵan. Kóz jasyna qaldym. Endi meniń jolym bolmaıdy!..

Sen odan ári kemseńdep sóıleı almadyń. Tunjyraı tompıǵan qalpyńda qoıý muńnyń qushaǵyna oranyp, únsiz otyryp qaldyń. Qaı-qaıdaǵy eske túsip, oıym onǵa bólinse de, kóńilińdi aýlamaq nıetpen:

— Joq, men buǵan múlde kelispeımin. Olaı túńilmeseńshi. Sen onyń aýzyna jyǵyp alyp araq quımaǵan shyǵarsyń. Maskúnemdikke salynsa, ózinen kórsin. Ár adam ózi úshin ózi jaýapty. Ty zdes prıchem! — dedim sózimniń sońyn orysshalap.

— Iá, ony bilemin... Degenmen oılaı beremin. Eger qazir Abylaı maǵan úıleneıik dep kelse, eshteńege de, eshkimniń sózine de qaramas edim!.. Eteginen ustap, júre beretin edim...

— Áıeli bar deısiń ǵoı!..

— Nekege turmaǵan, qazir birge turmaıdy-aý deımin. Araqqa múlde salynyp ketti deıdi ǵoı!.. Qoı, aǵa qaıtaıyqshy!.. Basym aýyryp ketti...

— Júr, aparyp tastaıyn!..

Úılerińniń mańynda qydyrystap biraz júrdik. Tún túńligin túsirip, qymtana jaýyp alǵan. Qarańǵylyqty kóshe shamdarynyń jaryǵy túre qýyp, serpı seıiltip tastaǵandaı, aınaladaǵynyń bári taıǵa tańba basqandaı ap-anyq kórinip tur.

— Endi mahabbat-sahabbat týraly aıtyp, basyńdy qatyrmaımyn! — dedim qoshtasarda. — Men úshin seniń baqytyń bárinen qymbat!..

Sen erkeleı kelip, súırikteı saýsaqtaryńmen qolymnan jaımen ustadyń da, aqyryn qystyń.

— Jortqanda jolyńyz bolsyn, aǵa! Sizge de jaqsylyq tileımin!..

* * *

Men shynymen saǵan jolamaýǵa beldi bekem býdym. Ózime-ózim sert berip, ant qabyldadym: “Ýyzdaı jas qyz ǵoı, ómirine bóget bolmaıyn, taǵdyryna zıanym tımesin!”

Kún artynan kún syrǵyp óte berdi. Senimen sypaıy bas ızese amandasyp, jaı ǵana jón surasyp, ara-tura sóılesip qalyp júrgenimizben, bólmeńe baryp áńgimelesýdi tas tıdym. Jumysqa tik kelip, tike qaıtamyn. Kóbine-kóp kabınetimnen shyqpaı, gazet-jýrnal oqyǵansyp, uzaq kún oıǵa shomyp otyramyn. “Ońashada oı torıdy” degen ras eken, qansha basymnan ysyryp tastaǵym kelse de, oıyma orala beresiń. Kúndiz de, túnde de, jatsam da, tursam da seni oılaıtyn boldym. “Bul ne sumdyq?”- deımin keıde ózimnen ózim shoshynyp, — Qoı bunym bolmas!”

Ózime-ózim aqyl aıtyp, toqtaý salmaq bolǵanymmen, senimen oısha syrlasý úshin ońasha qalǵandy qalap turatyn boldym. Eshkimmen sheshilip sóılespeı, ún-túnsiz oı qarmap júretin ádet taptym.

Seniń de kóńilsiz júrgenińdi baıqaımyn. Burynǵydaı jadyrap kúlmeısiń, sambyrlaı sóılemeısiń. Jabyǵyp, jalǵyzsyrap júrgen sıaqtysyń.

Kim bilsin, osylaı júre berer me edik, birge isteıtin Farıda esimdi qyzdyń toıyna ujym bolyp barmaǵanda. Toı Talǵar qalasyndaǵy shaǵyn meıramhanada ótti. “Bári jaıǵassynshy, eleýsizdeý shetki bir stolǵa otyra salarmyn!” degen oımen eldiń sońyn ala kirgenmin. Ortańǵy stoldyń janynda úrpıip turǵanyńdy kórdim. Oıymda túk joq, shet jaqtaǵy stolǵa taqap kelip, otyrýǵa yńǵaılana bergende maǵan qaraı bettegenińdi baıqap, amalsyzdan kidiristeı berdim.

Qasyńdaǵy qyzdardy joǵary ótkizip jiberip, dál janyma kelip jaıǵastyń.

— Aǵa, búgin basymyzdaǵy búkil problemany ysyryp tastap, alańsyz bir demalaıyqshy! — dediń jaınań qaǵyp.

— Seniń janyńda otyrǵanda men onsyz da bárin umytamyn!

Kózińdi badyraıta suq saýsaǵyńdy aýzyńa aparyp: “Tısh...sh... — dediń, — Aqyryn sóıleseńizshi!..”

Sybyrlaı sóılesip, zilsiz ázildesip, ymmen túsinisip otyrdyq. Toı tarqaǵansha bir-birimizden bir eli ajyramaı, qos aqqýdaı jarasyp birge júrdik... Birge bıledik.

Sen bıdi sondaı jaqsy kórýshi ediń. Án áýeni qulaǵyńa shalynsa-aq boldy, tynysh otyra almaıtynsyń, ıyqtaryńdy qozǵalaqtatyp, yrǵala jóneletinsiń. Kermaraldaı sekeńdep, qolyńdy ońdy-soldy sermeı, ǵajap bıleıtinsiń. Qımyl-qozǵalysyń sondaı jarasyp turatyn. Bul joly da jurttyń bárin ózińe qaratyp, qumaryńnan shyǵa bir bılediń-aý!..

Toı tarqap, Almatyǵa qaıtyp keldik. Tún ortasynan aýǵan. Tóńirek jym-jyrt, óli tynyshtyq. Mashınada ekeýmiz ǵana.

— Jurttyń kózinshe qasyma beker keldiń-aý! — dedim moınymdy bura júzińe úńilip, — Sóz erip júrmese!..

— Janyńyzǵa otyrǵym keldi!..

Qapelimde aýzyma sóz túspeı, tosylyńqyrap qaldym da, jaılap shashyńnan sıpadym. Súzile qarap, basyńdy sál qısaıtqandaı boldyń. Sol sát qyran qussha qomdana túsip, qushaqtaı alyp, ernińnen súıdim. Sen qarsylyq bildirmesten baýyryma tyǵyla berdiń...

Qushaǵyn aıqara ashqan sol tún qandaı ashyq edi. Meıirlene qalǵan kók aspan qandaı móldir edi. Tolyqsyǵan tolǵan aı qandaı kórkem edi. Jymyń qaqqan juldyzdar qandaı ádemi edi. Shashtaryn jaıǵan terekter qandaı kórikti edi.

Sen netken qylyqty ediń!..

* * *

Osydan keıin bir-birimizdi tipti jaqyn tartyp, úıirsek bop kettik. Qas qaǵysyp, qabaqpen túsinisip, júrekpen til tabysyp júrip jattyq.

Jumys ýaqytynda da ázil-qaljyńymyz jarasa shúıirkelese qalamyz. Tús áletinde ashanaǵa baryp, uzaq-uzaq syr shertisemiz.

— Eshqandaı jigitpen bulaı sóılese almaımyn. Qastarynda kóp tura almaımyn. Al sizdiń janyńyzda otyra bergim keledi, áńgimelese bergim keledi! — deıtinsiń erkeleı til qatyp, — Siz qandaı baqyttysyz, óz oıyńyzdy júrekke jyly ǵyp jetkize alasyz. Ony túsinetin adamyńyz bar!

— Iá, men jolym bolǵysh joldaıaq adammyn. Saǵan jolyqtyrǵan taǵdyrǵa da esh ókpe arta almaımyn. Rızamyn, saǵan, janym! — deıtinmin aǵymnan aqtaryla, — Búgin kezdeseıikshi!..

— Kezdesken degen osy emes pe?! — deıtinsiń túk túsinbegensip.

— Jo.. joq. Jumystan soń kafege baryp, kóńil kótereıikshi!

Sen únsiz jymıa basyńdy ızeıtinsiń. Júziń nurlana erekshe ádemi bop ketetinsiń.

— Netken sulýsyń! — deımin tańdanysymdy jasyra almaı, — Qudaı saǵan bárin bergen ǵoı!

— Ózim surap alǵam! — Sylq-sylq etip, syqylyqtaı kúlesiń. Balasha máz bolyp, eriksiz ezý tartamyn.

Keshqurym kafege baramyz. Otyra qalsaq boldy, áńgimemiz jarasa qalatyn. Syralǵy dostardaı búkpesiz syr ashysyp, syrlasatynbyz.

Sen kóp oılanatynsyń, jan-tánińmen berilip ketetinsiń. Jaz kúnindeı jadyrap otyryp-aq lezde qas-qabaǵyń salyńqy tartyp, muńdana qalatynsyń. Ondaıda meniń de kóńilim qulazyp, janym jabyrqaý tartatyn. Sendegi muńnyń bárin tyqsyra qýyp jibergim keletin. Áńgime jelisin basqa arnaǵa buryp, qabaǵyńdy tez-aq jazyp alatynmyn. Kóbinese mahabbat hıkaıalary jaıly syr tolǵaımyn. Óz sezimderiniń qurbany bolǵan Láıli men Májnún, Júsip pen Zylıha, Eńlik pen Kebek sıaqty muńlyqtardyń taǵdyr-talaıyn tilime tıek etemin.

— Qozy men Baıannyń toıyna jylap baryp, jylap qaıttym! — dedim birde qalanyń shet jaǵyndaǵy bir eleýsizdeý kafede salqyn syra simirip otyryp, — Bul joly erekshe áserlendim. Ásirese, ekeýi qos tómpeshik bop qatar jatqan mazarlaryna barǵanda syrttaı eshkimge bildirmesem de, ishteı bordaı ezildim. Kóńilim bosap, kózime qaıta-qaıta jas tolyp kete berdi... Saǵan kezdeskennen beri jylaýyq bop kettim. Mynaý bir borkemik, ez bireý eken dep oılama... Sen meniń seme bastaǵan, óle bastaǵan sezimderimdi oıattyń, qaıta tirilttiń, jan bitirdiń. Nárlendirdiń, qýat qostyń. Sol úshin de saǵan rızamyn, janym! Sol úshin de saǵan qaryzdarmyn!..

— “Shyn ǵashyqtar qosylmaıdy!” degen sóz ras! — dediń jáýdiregen janaryńnan móltildeı syrǵyǵan bir tamshy jasty qol oramalyńmen súrtip jatyp, — Sizden birdeńe suraıynshy?

— Suraı ǵoı, janym!

— Adamnyń jany, júregi egiz bop jaratylady degen sóz ras pa?

— Iá... solaı...

— Sol egiz jan bir-birin izdep júredi eken, sol egiz júrek bir-birin ańsap júredi eken!..

— Iá... ol da ras... Jalǵyzdyq Qudaıǵa ǵana jarasady. Qalǵan tiri jan ıesiniń báriniń syńary bolady.

— Men de solaı oılaımyn. Sizdi sál kórmesem, oılap júremin, saǵynyp júremin, ańsap júremin, izdep júremin! Siz de ylǵı solaı dep aıtasyz ǵoı. Janymyz, júregimiz egiz sıaqty. Óıtkeni, men talaı jigitpen júrdim. Eshýaqytta bundaı sezim kúıin sezingen emespin! Shyn aıtam... siz kúlmeseńizshi!..

— Kúlip otyrǵan joqpyn, janym, jylap otyrmyn. Júregim jylap jatyr. Bireý aıtsa senbes edim, júrek te jylaıdy eken ǵoı! Kádimgideı solq-solq etip, solqyldap turyp jylaıdy. Keýdemnen shyǵyp keterdeı, typyrlap jatqanyn qarashy!..

— Júregińizge artyq salmaq sala bermeseńizshi!

— Júregim de ózim sıaqty, eshkimniń aqylyn tyńdamaıdy. Óz degenin isteıdi, óz qalaýymen júredi. Ózi tilenip, ózine-ózi salmaq salady, ózin-ózi aýyrtady.

— Qyzyq eken!

— Jalpy men ózim qyzyq adammyn ǵoı. Qyzyq adam bolmasam, óstip júremin be?! Keıde ózime ózim tań qalamyn. Mynaǵan qarashy... Áneýkúni áıelimniń atasy qaıtys bolyp, aýylǵa bardym ǵoı... Sen oıymnan bir sátke de shyqqan joqsyń. Tipti, áıelimdi qushaqtap otyryp ta, seni oılap otyrdym. Ne degen sumdyq! Ony aıtasyń, sol atamyzdy jerlep jatqanda da men seni oılap turdym ǵoı. Qudaı ózi keshirsin!.. Men osyndaı qyzyq adammyn.

— Joq, siz qyzyq adam emessiz, bólekshe jaratylǵan jansyz. Janyńyz názik, júregińiz úlken, — dediń de az-kem únsiz oılana otyryp qaldyń, — Áıelińizdi, balalaryńyzdy kórgim keledi!

— Men de sen turǵan aýyldy, týǵan úıińdi, oqyǵan mektebińdi, mamań men papańdy kórgim keledi.

Kenet “Bir synap kórseńshi” degen oı basyma sap ete túskeni. “Synasam, synap kóreıinshi!” degen nıetpen:

— Astanaǵa ketkim kelip júr. Birge alyp ketsem, barasyń ba? — dedim samarqaýlaý.

— Jo... joq. Atamańyz. Jalǵyz qalsam da, bala-shaǵasy bar erkekke turmysqa shyqpaımyn. Siz ana jazýshy aǵalaryńyz sıaqty buzylmańyz. Men sizdiń óz oshaǵyńyzben baqytty bolýyńyzdy qalaımyn. Áıeli bar erkekten on qadam alys júrýshi edim. Sizge qalaı jaqyndap ketkenimdi ózim de bilmeımin... bilemin ǵoı... Biraq, bilmeımin... Maǵan jigitter kóp keledi. Bireýi kóńilimnen shyqpaıdy. Eger boıdaq bolsańyz, oılanbastan sizge turmysqa shyǵar edim. Shirkin, adam ómirge eki ret kelse ǵoı!..

— Men de seniń óz teńińe qosylyp, baqytty bolǵanyńdy qalaımyn, janym!

Sol sát áýezdi áýen estilip, ásem án shyrqala bastady. Kafe ishinde otyrǵan qyz-jigitter birinen soń biri ortaǵa shyǵyp, sekeń-sekeń etip, yrǵala-jyrǵala bıleı jóneldi.

Taǵdyrǵa baǵyndyń ba,

Jibek muń jamyldyń ba

Meni ańsap aıaýlym-aý,

Sen meni saǵyndyń ba?..

Sen ándi jaqsy aıtýshy ediń. Daýysyń da sondaı ádemi edi, syńǵyrlap qana shyǵatyn.

Saǵyndyń ba,

Saǵyndyń ba?.. —

dep án qaıyrmasyna qosyla kettiń de, ystyq alaqanyńmen qolymnan ustap, jaımen sıpaladyń.

— Bıleıikshi, aǵa!..

— Bıleıik!..

Mine, biz osylaı jasyryn kezdesip júrip, bir-birimizge ábden baýyr basyp kettik. Sen ózińniń nurdan jaralǵandaı tabıǵı bolmys-bitimińmen aqyl-esimdi alyp, aldy-erkime qoımaı, janymdy baýrap, júregimdi jaýlap aldyń.

* * *

Sol jylǵy kúzde Túrkistanda dúnıejúzi qazaqtarynyń ekinshi quryltaıy ótti. Men de qatystym. Bararda poezdyń ishinde Álıa esimdi ádemishe kelgen qaratory qyzben tanystym. “Altyn besik” jýrnalynda qyzmet isteıdi eken. Syzyla sóılegeni, jymıa kúlgeni ózine sondaı jarasady. Qylyǵy unady. Qyzdyń qylyǵymen sulýlanyp ketetinin alǵash baıqaýym. Áńgimemiz jarasyp, tez til tabysyp kettik. Qaıda barsaq ta bir-birimizdi izdep taýyp alamyz, birge tamaqtanamyz, birge júremiz. Biraq, qansha jerden ózimdi-ózim aldaýsyratqanymmen, kóńilim kóterile qoımady, túk sergı almadym. Syrttaı kúlip júrgenimmen, ishimde qasqyr ulyp jatty. Keýdem qyjyldap, júregim syzdap aýyryp turatyn boldy. Eshteńege zaýqym soqpady, tabaq-tabaq bop tartylǵan taǵamdarǵa da tábetim shappady. Basymdy ábden shyrmap alǵan shyrmaýyq oıdan aryla almaı, meńireý adamsha meńireıip júrdim. Jatsam da, tursam da seni oılaımyn, aq dıdaryń kóz aldymda kólbeńdep turyp alady, ásem daýysyń qulaǵymnan ketpeıdi, aıtqan sózderiń esimnen shyqpaıdy. Keıbir qylyqtaryń esime túsip, ózimnen-ózim eriksiz ezý tartamyn. Sen bala sıaqty ediń, qylyqtaryń baldaı tátti edi.

— Siz de bala sıaqtysyz, — deıtinsiń jaırańdap, — Jap-jas jigit sıaqty júresiz. Jas jigittershe kıinesiz!..

Alǵashqy túni-aq túsime kirdiń. Sol báz-baıaǵy qalpyń. Jymıasyń, kúlesiń, nazdanasyń, erkeleısiń... Túrtip qalyp, tura qashasyń... qashyp júrsiń... ustatpaısyń.

Tún jarymyna deıin ary-beri dóńbekship uıyqtaı almap edim, tań atpastan oıanyp kettim. “Taǵy da biraz jata turaıyn!” degen oımen kórpemdi tas búrkene jamylsam da, kóz ile almadym. Seni oılaı beremin... oılaı beremin...

Uıqymnyń shalalyǵynan ba, basym meń-zeń bop, denem del-sal kúıde kúni boıy máńgideı máńgirip júrdim. Ańsarym aýyp, janym joqtap, kóńilim alasuryp izdeı beredi. Keshke deıin áreń shydadym. Jınalys, máslıhattardan qolym bosaı salysymen-aq telefon soqtym.

— Saǵynyp kettim! — dedim aman-saýlyqtan soń.

— Men de sizdi saǵyndym! — dediń daýysyń solǵyn tarta kúrsinip, — Ózimniń de sóıleskim kelgen. Qaıdan tabarymdy bilmeı otyr edim. Biraq habarlasaryńyzdy bilgem... E, aıtpaqshy, sizdi túsimde kórdim. Meni qýyp júrsiz, men qashyp júrmin! Aqyry ustaı almadyńyz, ustatpaı kettim! — Sylq-sylq kúlesiń, — Nege úndemeı qaldyńyz?.. Renjip qaldyńyz ba?..

— Jo... joq, janym! Jaratylystyń qúdiretine tań qalyp turmyn.

— Nege?

— Men de búgin túsimde seni kórdim. Óziń aıtqandaı, sen qashyp, men qýyp júrmin.

— Qoıyńyzshy!

— Allanyń atymen ant etemin, shyn aıtam. Biraq, sen qasha ber, men qýa bereıin. Ómir sonysymen qyzyq. Seni bireý qýady, sen bireýdi qýasyń. Biz solaı jaratylǵanbyz. Taǵdyrymyz solaı! Ustatpaıtynyńdy, ustaı almaıtynymdy bile tura qýa bergim keledi. Qýa bergim!..

— Siz qýa bermeseńizshi!

— Iá, janym ózim de oılanyp júrmin...

Senimen sóılesip, boıym jeńildep, janym jaı tapqandaı bolǵanymen, syńǵyrlaǵan sazdy úniń qulaǵymnan ketpeı, aıtqan sózderiń sanamda qaıtalanyp, jańǵyra berdi: “Men de saǵyndym... Sóıleskim kelgen... Sizdi túsimde kórdim... Men qashyp, siz qýyp júrsiz... Ustatpaı kettim... Siz qýa bermeseńizshi!”

* * *

Almatyǵa qaıtyp kelgen kúni-aq salyp uryp birden jumysqa keldim. Ekeýmiz esik aldynda kezdesip, ádepki ádet boıynsha “Kýlınarıaǵa” bardyq. Uıqydan jańa turǵandaı, júrisiń sylbyr, júziń solǵyn, kóńiliń pás.

— Ne boldy, janym, bireý renjitti me? — dedim salǵan jerden suraqtyń astyna alyp, — Bir jeriń aýyryp tur ma?

— Joq... jaı ásheıin...

— Aıtshy, janym, ne boldy, saǵan!

— Aǵa... bul júrisimdi qoıǵym keledi. Siz meni “Aqyldysyń!” deısiz, men aqymaqpyn ǵoı! Aqyldy bolsam, óstip júrem be?!. Aqymaqpyn!..

— Joq, sen aqyldysyń. Aqymaq bolsań meniń sende nem bar?! Men de aqymaq emespin, oılanbaıdy deısiń be?! Oılanamyn, kún saıyn oılanamyn. Biraq, bárinen de sezimdi tejeý qıyn eken. Eń abzaly, sol sezimi qurǵyrdy qursaqta óltirý kerek eken ǵoı, al shyr etip dúnıege keldi me, aqylyń adyra qalatyn kórinedi.

— Ony bilemin... Biraq, qorqamyn!

— Kimnen? Menen be?

— Joq. Ózimnen.

— Nege?

— Aıta almaımyn!

— Menen nesin jasyrasyń, janym-aý!

— Sizdi qatty jaqsy kórip baramyn, sezimge múlde berilip ketken sıaqtymyn. Eshqandaı qarsylyq kórsetkim kelmeıdi. Qyzdar aıtady, artynan ókinesiń dep. Bolary bolyp, boıaýy sińip qoıǵannan keıin ókingennen ne paıda?! Ózime ózim sert bergenmin, búlinip qalsam, ómiri kúıeýge shyqpaımyn, turmys qurmaımyn!

— Shynymdy aıtaıyn, senesiń be maǵan?

— Sizge senbegende, kimge senem!..

— Endeshe tyńda. Sen qoıǵym keledi, qoıaıyq deseń, men qaıda baramyn, janym-aý! Men qýanyp otyrmyn. Shynymen qýanyp otyrmyn. Sendeı kórkine aqyly saı qyzben az ýaqyt bolsa da syrlas, syılas bolǵanyma qýanamyn. Esh ókinbeımin. Sen maǵan kóp nárse syıladyń. Saǵan unaımyn dep júrip, seniń júregińdi qaıtsem de jaýlaımyn dep júrip, biraz sharýa tyndyrdym... Eń aıaǵy ádemi kıinip, taza júrýge daǵdylanǵanym da seniń arqań. Sen sony bilesiń be?!. Sol úshin de saǵan rızamyn! Sol úshin de saǵan qaryzdarmyn, janym! Keıde ózimnen ózim oılanamyn, biraq, mıym jetpeıdi. Endi bári bitti ǵoı, aıtshy, janym, artyńnan nebir sen tur, men ataıyn deıtin syrbaz jigitter júgirdi ǵoı. Sonyń bireýine de kóz ilmeı, maǵan qalaı eridiń? Bilgim keledi!

— Siz... siz aqyl-oıdyń... sezimniń adamysyz ǵoı. Sezimtal jansyz. ...sezindire aldyńyz! Sizdeı adam endi maǵan kezdespeıtinin de bilemin. Jan syrymdy sizge ǵana aıtatynmyn, sizben ǵana ashyq syrlasa alatynmyn. Siz óz oı-pikirińizdi ashyq bildiresiz, aqylyńyzdy aıtasyz. Kóńilim qandaı qulazyp kelse de, sizben áńgimeleskennen keıin keremet jeńildep qalatyn. Sizdeı adam sırek. Janyńyzdyń tazalyǵy, adaldyǵyńyz unaıdy. Men sizdi talaı synadym... Shyn jaqsy kóretinińizge, yńǵaısyz jaǵdaıda qaldyrmaıtynyǵyzǵa kózim ábden jetti. Dáleldedińiz. Jalpy men sizge sendim. Sengendikten keıin, kóńilimniń jibip, qulaǵany da ras. Janyńyzdyń tym shýaqtyǵynan bolar, qar sıaqty qalaı erip ketkenimdi ózim de bilmeımin. Oǵan esh ókinbeımin. Men de sizge rızamyn! Men de sizge qaryzdarmyn!

— Budan bylaı men seniń aǵańmyn, sen meniń qaryndasymsyń. Aǵa men qaryndastyq qarym-qatynasta bolamyz. Syılastyq sezimde qalaıyq. Bárine kináli sezim ǵoı. Jannyń jarasymynan ińgáláp qyzylshaqa sezim dúnıege keldi... Biraq, endi bárin júrekke emes, aqylǵa salý kerek. Qoshtasý kerek! Búgin bolmasa da, áıteýir bir kúni saǵan jylap turyp batamdy berip, baqyt tilep qala beretinimdi bilgem. Sezgem... Óıtkeni, men seni baqytty ete almaımyn. Kerisinshe, baqytsyzdyqqa dýshar etýim múmkin. Sen meniń júregimnen óz ornyńdy aldyń, jeke ómirimdegi eń aıaýly beınelerdiń birisiń. Jylan sıaqty jorǵalap jerde júrsem de, qyran sıaqty kókte qalyqtasam da seni eshqashan oıymnan shyǵarmaımyn, eshýaqytta umytpaımyn! Sol bir shýaqty kúnderdi, sol bir muńly túnderdi qaıtip umytaıyn, qalaısha esimnen shyǵaraıyn!..

Sen qos qolyńmen júzińdi jaýyp otyryp qaldyń. Aýyr kúrsindiń.

— Men de sizdi umytpaımyn! Siz de meniń júregimnen óz ornyńyzdy aldyńyz!

Áńgime osymen bitti de, ekeýmiz endi kezdespeıtin bolyp, jumysqa keldik. Eshteńe istegim kelmedi, kabınetime kelip, ony-muny qaraǵansyp biraz otyrdym da, esikti tars jaýyp, qaıta shyqtym. Basqyshtyń janynda mólıgen qalpy qabyrǵaǵa súıenip tur ekensiń.

— Aǵa, úıge aparyp tastańyzshy! — dediń janaryń jáýdirep.

Qıa almaı qınalyp turǵanyńdy sezdim. Biraq, qaıyrylǵym kelmedi.

— Asyǵyp baramyn, renjimeshi! — dedim júre sóılep.

— Renjımin! — Daýysyń sańq ete qaldy.

Men eshteńe estimegendeı aıaǵymdy jyldamdata basyp qaıyrylmastan kete bardym. “Iá, qoıý kerek!.. Jap-jas qyzdaı aqylyń joq-aý!.. Baryp turǵan aqymaqpyn! Aqyldymyn dep keýde kergende sondaısyń, joq, aqyldy bolsań, óziń-aq qoıar ediń ǵoı.

Allanyń quly, adamnyń uly bolamyn deseń, eń aldymen nápsińdi tyı! Nápsige erseń, eshýaqytta opa tappaısyń! Nápsige berilgeniń, adamdyq qasıetten aırylǵanyń dep bil! Adam bolamyn deseń, eń aldymen, óz nápsińmen kúres. Óz nápsińe tejeý sal! Ar men ımandy oıla! Shólmek myń kúnde emes, bir kúnde synady. Bir kúni bolmasa, bir kúni shańyraǵyńnyń shattyǵy buzylyp, abyroıyń aırandaı tógilýi múmkin.

Bárinen de qyz balanyń taǵdyryn, abyroıyn, baqytyn oılasańshy!.. Jaýapkershilik seniń moınyńda! Bir kúndik rahatty, birer sáttik lázzátti kúıtteýmen júrip, ǵumyr boıy aryla almaıtyn kúnáǵa batýyń múmkin. Ómirboıy ózińdi kináli sezinip, esińe túsken saıyn, kózińnen jas emes, qan sorǵalaýy ǵajap emes. Endeshe endi ǵashyqtyq sezimdi syılastyq sezimge ulastyryp jiberýim kerek!.. Iá, solaı!..”

* * *

Arada eki-úsh kún óte shyqty. Men úshin óte aýyr kúnder boldy. Kóńil hoshym bolmaı, qamyǵa jabyǵyp júrdim. Seni kórsem, júregim attaı týlap qoıa beredi. Janyńa jetip barǵym keledi, sóıleskim keledi, syr ashqym keledi, syrlasqym keledi. Biraq, ózime-ózim tejeý salyp, basý aıtamyn: “Otyz altyǵa keldiń. Bile bilseń, bul jigit aǵasynyń jasy. Ózimizdi ózimiz qoldan jasartyp júrgenimiz bolmasa. Endi kóp yrjyńdap-tyrjyńdaýǵa bolmaıdy. Er adamǵa yrbyńdaý jaraspaıdy. Altynnan da qymbat áz ýaqytty qur elteń-selteńmen ótkizbeı, únemi ónegeli bir is tyndyrýǵa tyrys. Dóńgelengen dúnıe sen úlgerip qalsyn dep, qarap turmaıdy, dóńgeleı beredi. Bilinbeı óte beredi, óte shyǵady... Oılanatyn jasqa keldiń!.. Oılaný kerek!..”

Osyndaı oılarǵa berilip, ózimshe jaǵymsyz dep sanaǵan eski ádetterdiń bárinen arylýǵa tyrysyp, senimen aramyzdy birjolata sýytýǵa beldi bekem býdym. “Iá, Alla, myqty ǵyp jaratyp ediń, myqtylyq ber!..” dep qoıamyn ishteı kúbirlep.

Qansha jerden ózime-ózim sert berip, ýáde etsem de, mıymnan múlde shyǵaryp tastaǵym kelse de, shyrmaýyqtaı shyrmatylyp oıyma orala beresiń. Kóńilimde jańǵyryp, sulý sulbań kólbeńdep kóz aldymnan ketpeıdi...

Sondaı bir oı teńiziniń ıirimine ıirilip, tereńine batyp, muńdana muńaıyp otyr edim.

— Sizdi bastyq shaqyryp jatyr! — dedi hatshy qyz kelip.

Bas redaktor qyzylǵa túser búrkitteı qomdanyp otyr. Qas-qabaǵy qatýly, jaýar bulttaı túnerip alǵan. Kirgen boıda, sálemimdi de almastan dúrse qoıa berdi:

— Osy sen ne istep júrsiń, ózi?!. Bólimińniń jumysy múlde toqtady. Esh usynystaryń joq. Ideıa tastamaısyńdar. Dym jumys istemeıtin boldyńdar! Maǵan eregeskendeı, túk jazbaı kettińder!.. Gazettiń betin óz aıaǵymen kelgen maqalalarmen toltyryp álekpiz. Qashanǵy avtorlarǵa arqa súıeı beremiz. Ózderiń jazsańdarshy... Jazý qoldaryńnan keledi ǵoı!.. Bir jaǵy ózderińe tıyn-teben bolady, — dep sózin ekpindetip kelip, uzaq-sonar aqyl aıtty.

— Aǵa, biraz boldy aýyryp júr edim, — dedim uıalǵan tek turmastyń kebimen kúmiljı til qatyp. — Endi isteımiz. Jazamyz!..

— Báse... báse... — Túsi jylı bastady, — Jarqyldap júrýshi ediń. Keıingi kezderi nege tomaǵa tuıyqtalyp ketti desem... Báse... báse...

Redaktordyń bólmesinen shyǵa bere sostıyp turyp qaldym. Hatshy qyzdyń janynda bir top qyz úıirile qalypty, áldeneni qyzý talqylap jatqan sıaqty. Sen áńgimege aralaspaı shetteý tur ekensiń. Qara kofta, qara shalbar, qara týflı kıip alypsyń. «Symbatty da, kórikti qyzǵa ne kıse de jarasa beredi-aý! — dep oıladym ishteı. — Qara kıim kıip alsa da, qarańǵyǵa jaryq shashar maı shamdaı jarqyrap turǵanyn qarashy!..»

Kidiristep qalǵanymdy sezdiń be, týra kózińdi kózime qadaı jalt qaradyń. Jasyndaı jarq etken muńly janaryń jaı otyndaı jalyn atyp tur. Mundaı syrly kózqarasty buryn-sońdy kórgen emespin. Qas pen kózdiń arasynda kóp syr aıtyp úlgerdi: «Men sizdi saǵynamyn... Qımaımyn... Qoshtasqym kelmeıdi... Kezdeskim keledi taǵy da... Kezdeseıikshi!..» deıtin sıaqty.

Júrek tusym shanshyp ótti. Lám-mım dep bir aýyz sóz aıta almadym. Eshteńe uqpaǵan adamdaı ún-túnsiz buryla berdim.

Kabınetimde senimen únsiz syrlasyp uzaq otyrdym. «Men de seni janymdaı jaqsy kóremin ǵoı, janym!.. Saǵyndym!.. Kúnde kórip júrsem de, alysta júrgendeı saǵynyp júrmin!.. Men de qımaımyn. Joǵaltqym kelmeıdi, seni. Qoshtasqym kelmeıdi!.. Kezdeskim keledi taǵy da. Biraq... ıá, biraq... Ekeýmizdiń ómirimiz eki bólek qoı!.. Seniń óz taǵdyryń, meniń óz taǵdyrym bar. Mańdaıdaǵy jazýdan eshkim de uzap kete almaıdy. Sondyqtan, janymyz qansha birge desek te, júregimiz qansha egiz desek te, bolmaıdy ǵoı, janym, bolmaıdy! Bilesiń be, janym, qoıýymyz kerek bárin!..»

Qaıta-qaıta kózime jas tyǵyla beredi. Osylaı tolǵana tolqyp otyrǵanda Álıa kirdi kúlimsirep. Ekeýmiz ómir jaıly syr shertisip uzaq otyrdyq. Bir kezde sen kirdiń. Qabaǵyń túsińki. Men kezekshi edim. Sylbyr basyp kelip, «Oqyńyz!» dep daıyn betterdi ústelimniń ústine qoıyp kettiń. Sálden keıin «Oqyp jatyrsyz ba?» dep taǵy kirdiń. Janyma jaqyndap kelip, Álıaǵa qoltańba jazyp bergen kitabymdy qolyńa alyp, alǵashqy betindegi «Janym!..» dep bastalatyn jazýlardy oqydyń da, til qatpastan burtıyp shyǵyp kettiń.

Sút pisirimdeı ýaqyt ótkennen keıin taǵy keldiń. Qolyńda gazettiń kompúterden jańa shyqqan betteri bar. «Oqyńyz!..» dep aldyma tastaı saldyń da, buryla berdiń. Qarasam, bir bettiń sheti búkteýli tur. Qyzyl sıamen «Qyzǵanady dep oılamaısyz ba?» dep battıtyp jazyp qoıypsyń. Shydaı almaı kúlip jiberdim.

— Ne boldy, aǵaı? — dedi Álıa suraýly júzben.

— Keshirshi, janym!.. Jaı ánsheıin... Oıyma birdeńe túsip ketti...

— Ondaı bárimizdiń basymyzda bolady...

— Men bir nárseden qorqamyn! — dedim áńgimeni basqa arnaǵa burǵym kelip.

— Neden?

— Ǵashyqtyqtan... Ǵashyq bolyp qalýdan. Ǵashyqtyqtyń azabynan.

— Nege? Nege olaı deısiz?

— Ómir qyzyq eken ǵoı, janym. Ózim jaqsy kórip úılengen áıelim, bala-shaǵam bola tura, jap-jas bir qyzǵa ǵashyqpyn. Ólerdeı ǵashyq bolyp qaldym. Ǵashyqtyqtyń azabyn tartýdaı-aq tartyp júrmin. Ǵashyqtyqtyń — ǵariptik ekenin kim bilgen!

Ádeıi aıttym. Óıtkeni, onyń sózi men kózqarasynan maǵan degen bir bal sezimi oıana bastaǵanyn sezdim. Sezdirdi. Sol bir qyzylshaqa sezimniń jaryq dúnıege ińgálaı kelgenin qalamadym, jatyrynda tunshyqtyryp óltirgim kelgen. Óıtkeni, bul sezimniń de maǵan baq ákele qoımaıtynyn bildim. Bilgendikten de aldamshy sezimge boı aldyrǵym kelmedi.

— Men ony janymdaı jaqsy kóremin. Sondyqtan da onyń bolashaq taǵdyryna kóp alańdaımyn. Baqytty bolsa eken deımin. Baqytyn tapsa eken deımin. Eger men súıgen sol qyz baqytty bolsa, men de baqyttymyn. Al baqytsyz bolsa, meniń de baqytsyzdyǵym... Kezdestik... Qudaı kezdestirdi... Oǵan esh ókinbeımin. Biraq, endi qoıý kerek!.. Qoshtasý kerek!..

— Bilem!.. Bárin bilem!.. Sulý eken!..

Álıa únsiz ornynan turyp, qaıtýǵa bet aldy. Men ony syrtqy esiktiń aldyna deıin shyǵaryp saldym. Ol qoshtasqysy kelmeı, qıpaqtap sál turyp qaldy. Bir sát júzime tike qarady da, jymıa túsip qolymdy qysty. Men taqap kelip, erninen súıdim.

— Aman júrshi, janym!..

— Sizdiń de amandyǵyńyzdy tileımin!.. — Ol eljireı bir jymıdy da, júre berdi.

Ishke kire bere seni kórdim. Túk bolmaǵandaı janymnan janaı ótip bara jattyń. Appaq bilegińnen shap berip, ustaı aldym.

— Ne, renjip qaldyń ba?..

— Joq... Qaıta sizdi renjitip aldym-aý deımin. Men... keshirińiz... Endi óıtpeımin. Bilmeımin... Nege olaı istegenimdi... — dediń muńaıyńqyrap. — Siz ony ádeıi shaqyrdyńyz ǵoı!..

— Joq, ol ózi keldi. Shyn aıtam... Allanyń atymen ant etemin, ol ózi keldi!.. — dedim kináli adamdardaı-aq aqtalyp.

— Bylaı qarasań, sen meniń eshteńem emessiń ǵoı. Biraq, men de seni ólerdeı qyzǵanamyn. Mańyńa erkek ataýly jaqyndap ketse boldy, qyzǵanyshtyń qyzyl ıti sýmańdap, janyma jaı taptyrmaı ketedi.

— E... eshteńeńiz emes ekenmin ǵoı!.. Endeshe...

Men sózińdi aıaqtatpaı, ilip alyp:

— Jo... joq... janym... túsinseńshi... Júrshi... Syrtqa shyǵyp sóıleseıikshi! Parkke kelshi. Men sonda bolamyn, — dedim jópeldete.

— Siz bara berińiz!

Men saıabaqtaǵy alyp terektiń tasasyna kelip turdym. Sen de artymnan ile-shala shyqtyń.

— Meniń saǵan degen sezimim sumdyq alapat qoı. Tas jaryp, taý qoparatyndaı ǵalamat, — dedim jaqyndap kelgende, — Men jazýshymyn. Buny jazýym kerek. Keler urpaq bilýi kerek... Áli ekeýmizdiń mahabbatymyz týraly ańyz taraıdy, Qozy men Baıan sıaqty jyrǵa qosady. ...Iá, Alla-aı, adamdy da osylaı jaqsy kórýge bolady eken-aý!.. Bul mahabbattan da asqan asyl sezim ǵoı!..

— Mahabbattan asqan qandaı asyl sezim bolýy múmkin!

— Bolady!— dedim sózimdi nyqtap,— Bul meniń uly sezimim!..

Kózime kózińdi qadaı meıirlene bir qaradyń da, bas salyp qushaqtaı aldyń. Erkeleı basyńdy ıyǵyma qoıdyń da:

— Bizdi tabystyrǵan Alla, Alla ǵana ajyratatyn shyǵar!.. — dediń jaımen ǵana.

Bundaı sóz kútpegendikten bolar, ne aıtarymdy bilmeı, az ýaqyt ún-túnsiz sostıyp turyp qaldym. Kóńilim jeldi kúngi teńizdeı tolqyp ketti. Eljireı shashyńnan sıpadym.

— Janym, jylatasyń ǵoı!..

* * *

Mine, biz osylaı qaıtadan salqynqandy aqyldy ysyryp qoıyp, sylań qaqqan sylqym sezimniń jetegine erip kete bardyq. Bir-birimizdi qıa almaı, bir-birimizden kete almaı, jasyryn kezdesip júrip jattyq. Biraq, meni kóbinese seniń bolashaq taǵdyryń kóbirek oılandyratyn, tolǵandyratyn. Baqytsyzdyqqa dýshar etem be dep te qorqatynmyn. Baqytty bolǵanyńdy shyn júregimmen qalaıtynmyn. «Eı, Alla, bar ekeniń ras bolsa, maǵan judyryqtaı júregin usynǵan osy qyzdy baqytty ete gór!» — dep Jaratqanǵa jalbarynatynmyn.

— Sizge jolyqtyrǵan taǵdyrǵa esh ókpem joq. Baqyttymyn!.. — deýshi ediń jaırań qaǵyp.

Biraq, bunyń aldamshy baqyt ekenin men jaqsy biletinmin. Seni shynaıy baqytqa bóleı almaıtynymdy oılap:

— Bul júrisimizdi qoımasaq bolmas! — deıtinmin aqylym kirip qalǵan kezderde.

— Aǵa, ómirdiń ózi-aq áli siz ben bizdi ekige aıyryp jiberedi. Aırylǵymyz kelmese de, ajyraýǵa týra keledi!.. — deýshi ediń-aý ondaıda.

Kún artynan kúnder zýlap ótip jatty... Zymyrandaı zymyraǵan ýaqyt-aı!.. Úsh jyldyń úsh kúndeı bolmaı, qalaı jyldam óte shyqqanyn da bilmeımin... Baqyttyń shýaǵyna molynan shomylyp, sezim sharabyn meılinshe qanyp ishken qımas kúnder edi, sol kúnder... Men ony qalaı umytaıyn!.. Umytý múmkin emes.. Máńgilik esten ketpes sáýleli sátter, shuǵylaly shaqtar ǵoı, ol!.. Biraq, bizdiń bul aldamshy baqytymyz uzaqqa sozylmady. Óıtkeni bir-birimizdi qansha jaqsy kórsek te, bir-birimizge qansha ǵashyq bolsaq ta, máńgibaqı qosylmaıtyn qos ózen sıaqty edik...

Men seni baqytty ete almaıtynymdy bilsem de, baqytty bolaryńdy sezgem. Sendeı qyzdyń baqytty bolmaýy múmkin emes!.. Kezdesýimizdiń úshinshi jylǵy kúzinde sen Ardaq esimdi jigittiń eteginen ustap, shyraıly Shymkentke kelin bolyp kete bardyń...

— Ekeýmizdiń jolymyz eki basqa! — dep aıtýshy edim ylǵıda.

Iá, solaıy solaı!.. Solaı boldy da. Óziń aıtqandaı, ómir óz degenin istedi... Óz jartyńdy taýyp, óz jolyńmen, óz jónińmen kete bardyń...

Ekeýmiz kezdesken sońǵy túndi esime de alǵym kelmeıdi. Ne degen qarańǵy, ne degen qoqynyshty, ne degen yzǵarly tún edi!.. Aı da joq, juldyzdar da jym jylas joǵalyp ketken...

...Tańnyń qalaı atqanyn da bilmeımin. Jibi-túzý sóz de aıta almappyn-aý!.. Tek seniń:

— Men sizdi eshýaqytta umytpaımyn. Beıneńiz kóńilimniń túkpirinde, esimińiz júregimniń tórinde máńgi baqı saqtalady. Kóńilimnen óshpeısiz, júregimnen sónbeısiz! Men sizdiń aq-adal mahabbatyńyzben ómir súremin!.. — degeniń qulaǵymda máńgige jattalyp qalyp qoıdy.

Seniń kóz aldymnan baq qusyndaı jyraqqa ushyp ketkeniń júregimdi aýyrtsa da, bul men úshin qaıǵy emes, qaıta qýanysh!.. Qyz balanyń teńin taýyp, óz jolymen ketkeni, qandaı baqyt!..

Iá, men saǵan baqyt tilep qala berdim. Sodan beri habarlasqan emespin. Mazalaǵym kelmegen... Tek uldy bolǵanyńda ǵana telefon shalyp, quttyqtadym. Endi, mine búgin... ózińniń týǵan kúnińde habarlasyp turmyn... İshtegi ashshy zapyrandy syrtqa shyǵarǵan da sol... Bárin eske túsirgen de sol seniń týǵan kúniń... Seniń daýysyń... Seniń sóziń...

Nege keshteý týdyń eken, meniń keshteý jolyqtyrǵan, armanymdaı aq qusym!..

— Baqyttymyn! — dediń-aý búgin taǵy.

Iá, men de baqytsyz emespin!.. Seniń baqytty bolǵanyń úshin de baqyttymyn!..

Iá, men baqyttymyn!.. Shattyǵy uıyǵan shańyraǵym bar. Asyl jarym, eshkimge de, eshteńege de aıyrbastamas aıaýly ul-qyzdarym bar. Biraq... ıá, biraq, bul ómir ǵoı!.. Ómirde ne bolmaıdy!.. Bári bolady eken ǵoı!..

Qudaı keziktirdi. Kezdestik... Az kún syrlas boldyq... Sol kúnderden qus jolyndaı iz qaldy... Júrekte máńgi óshpeıtin ot qaldy... Basym jerge tıgenshe shyrqap óter án, aıtyp taýysa almas jyr qaldy...

Sen meniń júrekte saqtar boıtumarymsyń!..

* * *

Búgin seni esime alyp, kóńil kókjıegimdi taǵy da muń torlady. Asyl beıneń kóz aldymda kólbeńdep, júrekti saǵynysh sazy syzdatty.

Kúni boıy jaıym bolmaı, mazam qashyp, jumystan erterek shyqtym. Aqyryn aıańdap qarsydaǵy baqqa keldim.

Baq ishin sarǵaıǵan japyraqtar japqan. Jartylaı jalańashtanǵan tal-terekterdiń butaqtary arbıyp-arbıyp, kóriksiz kúıge túsken. Japyraqsyz aǵashtyń da sáni kirmeıdi eken-aý!..

Baq ishindegi haýyzda bir-birine janasa qos aqqý júzip júretin. Bireýiniń bir qanaty synyq edi, sý betinde salbyrap jatatyn. Qaıda ketetinin, qaıdan keletinin bilmeımin, jyl qusy sıaqty sýyq túse joq bolyp ketetin de, kún jylyna qaıtadan paıda bolatyn.

Osy baq ishinde, dál osy jerde alǵash ret maǵan degen sezimińniń búr jaryp, búrshik ata bastaǵanyn ańǵaryp edim, sezinip edim... Bári áli esimde, sol kúngideı kóńilimde saırap tur...

Dúısenbi kúni bolatyn. Týǵan jerim — Semeıge bir aptaǵa is-saparǵa baryp kelgenmin. Bólmeńde bir top qyzben áńgime-dúken quryp otyr ekensiń. Esikten kire bere aıaǵyńdaǵy aq táńketkeńe kózim túsken. Súp-súıkimdi, áp-ádemi kóringen. Aıaǵyńa sondaı jarasyp turýshy edi. Men seniń sol táńketkeńe deıin jaqsy kórip edim ǵoı!.. «Oı, dúnıe-aı!..» — deseńshi!

Bir japyraq qaǵazǵa «Syrtqa shyǵyp ketshi!» dep jazyp, qolyńa ustattym da, ózim shyǵyp júre bergem. Dál bir meniń shaqyrýymdy taǵatsyzdana kútip otyrǵandaı, artymnan ilese sen de shyqtyń.

Ekeýmiz sonda osy jerge kelip, alǵash ret júrek qylyn shertkendeı bolyp edik. Alǵash ret qolyńnan ustap, shashyńnan syıpap, mańdaıyńnan ıiskep edim... Eń alǵash betińe betim tıip, sen tarapynan da bir jylylyq sezinip edim... Sezindirip ediń... Iá, eń alǵash...

Tek ol kezde kúlimdegen kóktem edi. Al, qazir kúreńitken kúreń kúz. Sol kúni tabıǵat ta erekshe nurlanyp edi-aý, al búgin túksıe túnerip turǵanyn qarashy!..

Qalyń oıdyń qushaǵynda turyp, jańbyr jaýyp ketkenin de baıqamappyn. Kádimgi Almatynyń aq jaýyny quıyp kep bersin...

Kún kúrkiredi. Shatyr-shutyr etip naızaǵaı jarqyldady. Kenet, bir taldyń túbinde shoqıyp otyrǵan kók kepterge kózim tústi. Qanatyn keýdesine qýsyra túsip, sýdan shyqqan sarshunaqtaı búrise qalǵan. Jan-jaǵyna jáýteńdaı qarap qoıady...

Jańbyr quıyp tur. Ústi-basym malmańdaı sý bolǵanyna qaramastan, bul jerden ketkim kelmedi. Kete almaı, bógele berdim. Kúndeı kúlimdep, taldardyń arasynan sen shyǵa keletin sıaqtysyń...

— Bul tarıhı jer. Seniń alǵash pák sezimińdi sezingen jer! — deıtinmin osy mańǵa kelgen saıyn.

— Onda bul jerge eskertkish qoıý kerek shyǵar! — deıtinsiń nazdana.

— Eskertkishti men bul jerge emes... Júregime qoıamyn!..

— Men sizge áldeqashan qoıyp qoıǵam, senbeseńiz júregimdi ashyp qarańyz!.. — deıtinsiń syqylyqtaı kúlip, — Kip-kishkentaı júregimniń ishinde sizdiń alyp beıneńiz tur!..

Seniń de nurly beıneń júregimde, kóńilimde, oı-sanamda máńgige qalyp qoıdy. Alysta bolsań da, qasymda júrgen sıaqtysyń. Keıde mine osylaı oısha syrlasamyn... muńdasamyn... kezdesemin...

İlbı basyp kelip, mashınama otyrdym. Kiltti qosyp, otaldyrdym. Radıodan án áýeleı jóneldi.

Ańsaýdan aryldyń ba

Sezimge tabyndyń ba

Kóz ilmeı oılaı-oılaı,

Sen meni saǵyndyń ba?..

Iá, ańsaýdan aryla almaı, sezimge tabynyp, kóz ilmeı oılaı-oılaı, men seni saǵynyp júrmin!..

Iá, saǵyndym seni, janqalqa!..

---