InfoHub Logo

Shyǵys Qazaqstan oblysy bilim basqarmasy Óskemen
qalasy boıynsha bilim bóliminiń «№27 orta mektebi» KMM
Kórkem eńbek pániniń muǵalimi: Meshelova Gýlnar Zıatbekovna

Kámeletke tolmaǵandar quqyq buzýshylyǵynyń aldyn alýdy tikeleı, ne janama kózdeıtin quqyqtyq aktilerdiń kóp bolýy qoǵamdyq qatynastardyń kez kelgen salasynda kámeletke tolmaǵandar tulǵasynyń damýyn qamtamasyz etetin qoldaý júıesiniń damýbaǵytyn aıqyndaıdy. Ásirese bul qaýipti jaǵdaıda turǵan jáne erekshe qorǵaý men qoldaýǵa muqtaj jasóspirimderge qajet. Balalar men jasóspirimderdi tárbıeleý men oqytýda otbasynyń mańyzy zor. Osyǵan oraı Úkimet otbasynyń, sonyń ishinde keńeıtilgen otbasynyń tutastyǵyn saqtaýǵa basa nazar aýdaryp otyr. Otbasyndaǵy turaqtylyq pen bereke bolmasa, osyǵan baılanysty qoǵam tarapynan kómek kórsetý áreketteri sátsiz bolǵan jaǵdaıda tirshilik etýdiń balama oryndaryn paıdalaný mumkindigin qarastyrý qajet ekendigi belgili. Iaǵnı, balalardy turaqty ári berekeli otbasy jaǵdaıyna meılinshe jaqyndatylǵan mekemelerde tárbıeleý bolyp tabylady. Balanyń keleshegine keri áser etetin jaǵdaılardy aıtpaǵanda, olardyń ata-anasynan aıyrýǵa jol bermeıtin ulttyq baǵdarlama jasaýdyń jáne ony iske asyrý qajettigiligi týýy múmkin. Kámeletke tolmaǵandar quqyq buzýshylyǵynyń aldyn alýdyń eń mańyzdy alǵysharty bolyp tabylatyn, otbasyndaǵy berekeni saqtaýdyń negizinde, sýbektıvtik sebepterden basqa, ótpeli kezeńniń áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵymsyz qubylystary áser etedi. Ata-anasynyń materıaldyq jaǵdaıynyń nashar bolýyna baılanysty balabaqsha men mektepterge bara almaı qaraýsyz qalǵan, tastandy, úı-jaıy joq, sóıtip, quqyq buzýshylyq jasaýǵa baratyn balalar sanynyń ósýi osy jaǵdaıdyń bir sebep-saldary ǵana. Demek, balalar men jasóspirimder arasyndaǵy qylmystylyq deńgeıiniń  artýyna yqpal etetin faktorlardyń biri ataanalardyń tólem qabilettiliginiń tómendeýi jáne bos ýaqytty ótkizýdiń barlyq túrleriniń komersıalanýy bolyp tabylady.

Memlekettiń áleýmettik saıasaty – eń aldymen, jumys oryndaryn kóbeıtýge, balany oqytýǵa, jaǵdaıy kelmegen kezde kámeletke tolmaǵandarǵa memlekettiń esebinen joǵary jáne arnaıy orta bilim alý múmkindigin qamtamasyz etýge, muǵalimder men dárigerlerdiń jalaqysyn ósirýge baǵyttalyp otyr. Kámeletke tolmaǵandardyń arasynda quqyq buzýshylyqtyń jáne balalardyń qadaǵalaýsyz, ata-anasynyń qaraýynsyz qalýynyń aldyn alý jónindegi memlekettik saıasattyń kelesi bir baǵyty – bilim berý salasyndaǵy zańnamany jetildirý, onyń dál jáne birkelki qoldanylýyna tıisti baqylaý jáne qadaǵalaý jasaýdy qamtamasyz etý bolyp tabylady. Kámeletke tolmaǵandardy tárbıeleýde buqaralyq aqparat quraldarynyń mańyzy zor ekendigin joǵaryda keltirilgen. Demek, bul sharalarda aıtarlyqtaı bir qatar kemshilikter bar ekendigi barshaǵa belgili. Mysaly, teledıdar arqyly adam óltirý, qatygezdik, qanquıly oqıǵalar, aldap-arbaý, erotıkalyq maǵynadaǵy jýrnaldar, fotosýretter, jarnamalar shekteýsiz kórsetiledi. Munyń ózi keleshek urpaqtyń minezqulqynyń qalyptasýy men damý prosesterine zıan keltirýi múmkin. Sebebi jas-óspirim aqparattana otyryp quqyq buzý áreketteriniń jazaǵa tartylmaý joldaryn qarastyrýy nemese ishki ister organdarynyń qyzmetine qarsy áreketter jasaý pikiri qalyptasady. Qoǵam múlkin nemese jeke tulǵalardyń menshigin qylmystyq jolmen ıelený arqyly materıaldyq qajettiligin arttyrý maqsatynda tabys tabý joldaryn úırenýge talpynady. Osy jaǵdaıǵa baılanysty buqaralyq aqparat quraldary týraly zańda jastarǵa arnalǵan tıisti qyzmetter men múmkindikterdi ashyp kórsetý qajettigi týyndaıdy.

Osyǵan baılanysty jasóspirimder arasyndaǵy zańǵa qaıshy minez-qulyqtyń aldynalýdyń neǵurlym tıimdi sharasy devıantty minez-qulqymen erekshelenetin kámeletke tolmaǵandardy, ásirese qoǵamǵa qarsy baǵdarlanǵan jasóspirimder toptarynyń basshylaryn der kezinde anyqtaýǵa jáne olardyń aınaladaǵy adamdarǵa teris yqpal jasaýyna jol bermeý amaldaryn qoldaný bolyp tabylady. Tájirıbe kórsetip otyrǵandaı, osyndaı jasóspirimderdi arnaıy oqý-tárbıe mekemelerine ornalastyrý múmkindigi bolǵanda bul jumystyń pármendiligi artady. Osynyń ózi quqyq buzýshylyqtyń qaıtalanýyn boldyrmaýǵa, sondaı-aq olardy eresek adamdardyń tarapynan bolatyn teris áserden oqshaýlaýǵa múmkindik beredi. Kámeletke tolmaǵandardyń arasynda quqyq buzýshylyqtyń jáne balalardyń qadaǵalaýsyz, qaraýsyz qalýynyń aldyn alý jónindegi memlekettik saıasattyń taǵy bir baǵyty ártúrli qoǵamdyq uıymdardyń, birlestikterdiń, klýbtardyń jáne t.b. qyzmetin retteıtin zańnamany jetildirý bolyp tabylady. Sebebi kámeletke tolmaǵandar quqyq  buzýshylyǵynyń  aldyn alý kóbine jasóspirimderdiń bos ýaqytynda uıymdastyrylatyn ártúrli qyzmetterdiń jumys sapasyna baılanysty. Mádenıet, oıynsaýyq, sport jáne týrızm mekemeleriniń, áleýmettik qaýipti jaǵdaıda turǵan kámeletke tolmaǵandardy kórkemóner, tehnıkalyq, sport jáne t.b. úıirme, seksıalarynda úırenýge tartý, olardy otandyq jáne dúnıejúzilik mádenıet qundylyqtaryna baýlý basty nazarda bolýy tıis.

Ádebıetter:
1. QR-nyń Prezıdenti N.Á. Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna Joldaýy «Qazaqstan-2050»: Bir maqsat, bir múdde, bir bolashaq./ online.zakon.kz
2. Kámeletke tolmaǵandar arasyndaǵy quqyq buzýshylyqtardyń profılaktıkasy men balalardyń qadaǵalaýsyz jáne panasyz qalýynyń aldyn alý týraly QR-nyń 2004 jylǵy 9 shildedegi N 591 Zańy. (03.07.2013j.tolyqtyrýlarmen jáne túzetýlermen) edu.gov.kz/news /tx_ttnews [tt_news].
3. Respýblıke Kazahstan //Zań ádebıeti. – Almaty, 2002.

---