InfoHub Logo

Kez-kelgen memlekettiń qozǵaýshy kúshi, qoǵamnyń draıveri – jastar. Jastar jańalyqqa, ózgerister men jedel is-qımylǵa beıim. Eýrazıa keńistigindegi elderdiń tarıhyna úńilsek, jastar jáne olardyń qozǵalystary memlekettiń damýyna úlken túrtki bolǵan. Qoǵamdy dúr silkindirgen taǵdyrsheshti oqıǵalardyń bel ortasynda belsendi jastar júrdi. Qazirgi ýaqytta da memlekettiń qoǵamdyq-saıası, áleýmettik-mádenı ómirine jastar belsendi aralasyp, eleýli oryn alyp keledi. Memleket óziniń áleýmettik saıasatyna sáıkes jastardyń bilim alýy, baspanamen jáne jumyspen qamtylýyna qajetti baǵdarlamalardy qabyldady. Degenmen, jastar arasyndaǵy qylmys, nashaqorlyq, jat aǵymnyń jeteginde ketý, syrtqy mıgrasıa, ajyrasý sıaqty problemalar da joq emes. Sondyqtan jahandaný jaǵdaıynda jastarǵa memleket tarapynan kóńil bólip, rýhanı-patrıottyq tárbıe berý – ózektiligi joǵalmaıtyn mindet.

Qazirgi ýaqytta adamzat bilimi men dúnıetanymyna syrtqy yqpaly úlken, álemdik qoǵamdastyqtyń keleshek damý baǵyt-baǵdaryn aıqyndaıtyn jahandaný dáýirinde ómir súrip jatyr. Bul barlyq elderge, onyń ishinde ásirese halyqaralyq qaýymdastyqpen ıntegrasıalanýǵa daıyn, ekonomıkalyq jáne saıası júıesi ashyq elderge tikeleı qatysty. Árıne, alys-jaqyn memleketter saýda-ekonomıkalyq, aqparattyq-mádenı yntymaqtasyp jatqan ýaqytta oqshaýlanyp ómir súrý múmkin emes. Biraq kóptegen elder memlekettiń ishki saıasaty, ózindik mádenıeti, dúnıetanymy sıaqty obektıvti jáne sýbektıvti sebepterge sáıkes jahandanýdy qabyldaýǵa daıyn emes. Jahandaný bizdiń ómirimizdiń barlyq salalaryna, atap aıtqanda ekonomıkalyq, saıası, mádenı salalarǵa, qoǵamǵa, otbasyna, qaýipsizdikke, áleýmettik ómirge tikeleı áser etedi. Internettiń paıda bolýymen aqparattyq keńistiktiń shekaralary buzylyp, kez-kelgen jańalyqty jar salyp, esh kedergisiz álemniń bir buryshynan ekinshisine jetkizý múmkindigi keńeıe tústi. Jańa tehnologıalardyń paıda bolyp, jańa ekonomıkalyq aımaqtardyń qurylyp, óndirgish kúshterdiń ózgerýimen álem damýdyń jańa ıntegrasıalyq kezeńine qadam basty. Iaǵnı, barlyq qoǵamdyq qubylystar bir-birimen tereń baılanysyp, jeń ushyna jeńi jalǵasyp jatyr. Inovasıany, tehnologıany, bilim men ónerdi eń birinshi bolyp qabyldaıtyn jastar bolǵandyqtan, olardyń ómirge, materıaldyq jáne rýhanı qundylyqtarǵa, tól tarıhy men dástúr-tiline, qoǵamdaǵy qarym-qatynas prosesterine kózqarasy ózgeriske ushyraýda. Osy oraıda rýhanı máselege qaraǵanda materıaldyq qajettilikterdiń alǵa shyqqany jıi aıtylyp jatady. Jastar belsendi, kózqarasy tyń, energıasy mol bolǵandyqtan tájirıbesi az bolsa da, jumysy ónimdi bolyp, kez-kelgen proseske shynaıy qyzyǵýshylyqpen qatysady. Kóptegen jastardyń shet tilderin úırenýi komýnıkasıalyq kedergilerdi buzady jáne kez-kelgen memlekettiń jastarymen baılanys ornatýǵa múmkindik beredi. Jahandaný jastarǵa, onyń qazirgi ómirge beıimdelýine jáne saıyp kelgende onyń áleýmettenýine áser etedi.  

Jahandaný jaǵdaıynda ár eldiń ózgerýi men damýy úshin jańa kúshter, jańa ıdeıalar, izgi qundylyqtar qajet. Olardyń barlyǵyna jas urpaqty durys tárbıeleý arqyly qol jetkizýge bolady. Óıtkeni, jahandanýdyń jaǵymsyz jaqtary jastardy jarǵa jyǵýy da yqtımal. Qazirgi ýaqytta tárbıe berý prosesi jastardyń boıyna jaqsy qasıetterdi sińirý ǵana emes, zamannyń keri yqpalynan qorǵaýǵa da baǵyttalǵan. Jahandaný prosesi kezeńinde ýaqyt aǵymy jas urpaqty qıyn tańdaý jasaýǵa ıtermeleıdi. Býyrqanǵan buqaralyq mádenıet jeke moraldyq jáne rýhanı prınsıpterdi shaıyp jiberip, etıkalyq qaǵıdalar jastardy rýhanı tárbıeleýde baǵdar bola almaı qalady. Ár eldiń óz ulttyq mádenıetin nyǵaıtý, jergilikti dástúr-saltyn saqtaý jáne jahandanýdyń keri yqpalyn eńserý kóptegen memleketterdiń ishki saıası baǵytynyń basymdyqtaryna kiredi. Árbir mádenıet baǵzydan kele jatqan rýhanı murasy negizinde qalyptasady jáne ary qaraı keńeıip, jańasha túrlenip otyrady. Jahandyq syn-qaterlerge jaýap bere otyryp, ártúrli mádenı dástúrleri bar adamdar men etnotoptardyń úılesimdi jáne beıbit qatar ómir súrýin qamtamasyz etýdiń mańyzy zor.

Oryndaǵan: ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti
Fılosofıa jáne saıasattaný fakúlteti “mádenıettaný” mamandyǵynyń 4-kýrs stýdenti –  İlesbek Aıat
Ǵylymı jetekshi: Maılykýtova Marıa Djýmakodjaevna.

---