InfoHub Logo

Adam ómiriniń mańyzdy erekshelikteriniń biri - álemdegi bireýdiń bar ekenin moıyndaý. Adam qatysatyn álemdi bilý onyń ortasynda tabysty is-áreketke yqpal etedi. Adam da, qoǵam da ashyq jáne kúrdeli júıeler bolyp tabylady, olardyń jaǵdaıy kóptegen syrtqy jáne ishki faktorlarǵa baılanysty. Qorshaǵan ortanyń syrtqy faktorlary tabıǵı, áleýmettik jáne mádenı bolyp bólinedi. Bul faktorlar adamnyń tirshilik etý ortasyn qalyptastyrady jáne tabıǵı resýrstarmen, áleýmettik baılanystarmen jáne mádenı sabaqtastyqpen qamtamasyz etýdi qosa alǵanda, sátti beıimdelýge yqpal etedi. Qorshaǵan ortaǵa jalpy qoǵamdy qorǵaý fýnksıasyn oryndaıtyn áleýmettik ınstıtýttar kiredi. Qazirgi órkenıettiń aldynda turǵan kóptegen máseleler bar. Birinshiden, eger jas urpaq jalpy bilim berý baǵdarlamasyn jeńildetýge baılanysty ózinen burynǵy tildi túsinbese, jetistikter máńgilikke joǵalýy múmkin. Ekinshiden, jańa nárselerge absolútti mán berý qazirgi ýaqytta syndarly jáne paıdaly nárseniń qunsyzdanýyna ákelýi múmkin. Úshinshiden, naryqtyq ekonomıkadaǵy artyqshylyq úshin básekelestik jaǵdaıynda "jańa" degen múldem eskirgen tujyrymdama birden paıda bolady, adam ózin jáne álemdi jetildiredi, Tórtinshiden, qazirgi zamanǵy reseılik jarnama tutynýshylardyń beınesin tutynýshyny qanaǵattandyrý úshin tańady. Ekranda túsinýden, kúrdeli máselelerdi sheshýden, ǵalammen baılanysty sezinýden týyndaıtyn qýanysh-adamdy tamaqtandyrý usynylmaıdy. Biraq munyń bári ómirdiń mánine aınalatyn avtorıtarlyq tutynýǵa ǵana baılanysty, al adam ony qabyldap, ókpeni tańdaǵanda túsiniksiz bolady. Besinshiden, Reseı keńistigindegi ıdeologıanyń formasyna aınalǵan Postmodernızm ıdeıasy salystyrmalylyq, ózgergishtik jáne barlyq yqtımal sebep-saldarlyq modelder men semantıkalyq ıerarhıalardyń joıylýy teorıasyn qazirgi álemniń negizi dep jarıalaıdy. Jańa ıdeologıanyń negizi-Buqaralyq mádenıet. Adam endi bir nársemen baılanysty emes, ıaǵnı erkin. Mundaı ıdeologıada álem men adamnyń tutastyǵy ıdeıasy qabyldanbaıdy. Shyn máninde, postmoderndik ıdeologıanyń" erkindigi " - bul qundylyqtardyń baılanysy men uıymdastyrylýy, pikirlerdiń kelispeýshiligi, shyndyq ıdeıalary men shyndyqtyń ózi arasyndaǵy júıelik álemdegi ıdeıalardyń bólshektenýi," klıptik oılaý " adamǵa syrtqy manıpýlásıa týraly habardar etedi.

Basty másele - adamdardy ekonomıkalyq shyndyqqa jaqyndatý úrdisi. Ekonomıkalyq keńeıý jáne ekonomıkalyq ishki júıelerdiń maǵynasyn áleýmettik, mádenı jáne saıası ishki júıelerge keńeıtý áreketteri qoǵamnyń joıylýyna ákelýi múmkin. A. S. Zapesoskııdiń aıtýynsha, Reseıdiń bıleýshi elıtasy "últra-lıberaldy áleýmettik-ekonomıkalyq formasıalardy" qurýǵa tyrysty. Bul bilim bolyp tabylady ol Smıttiń tujyrymdamasyna negizdelgen: naryq búkil áleýmettik ómirdi retteı alady, adamdardyń minez-qulqy tek jeke múddelermen anyqtalady jáne adam ekonomıkalyq sýbekt bolyp sanalady. Álem men adam-kúrdeli júıeler, olardyń qarym-qatynasy únemi qalyptasady. Adamnyń sanasy adamnyń ózin jáne álemdi ashý prosesi retinde aıaqtalmaıdy. Adam qyzmetin júzege asyrýdyń negizgi tásili" ostik " mádenı formany qalyptastyrady.Adamnyń tabıǵı ortaǵa beıimdelýi (Ekonomıkalyq qyzmet) Tehnologıalyq mádenıetti damytýdyń negizi bolyp tabylady.Adamnyń áleýmettik ortaǵa beıimdelýi (moral men zańdardyń qalyptasýy) áleýmettik mádenıettiń qalyptasýyna ákeledi.Ózin-ózi tanýǵa jáne maǵynany jetkizýge degen umtylys rýhanı mádenıetti qalyptastyrady.

Qoǵamnyń bir salasynda qundylyqtar men tájirıbelerdiń taralýy ekinshisiniń prımıtıvızıasyna ákeledi, nátıjesinde qundylyqtar jalpylanǵan sala jeńildetiledi. Kapıtalısik ekonomıkalyq qyzmettiń qundylyǵynyń artýymen adam qyzmetiniń barlyq túrleri tek alynǵan paıdamen ólshene bastaıdy. Rýhanı mádenıettiń qundylyqtaryn adam qyzmetiniń barlyq salalarynda taratý dogmatızmge jáne shyndyqtyń shamadan tys qalyptylyǵyna ákelýi múmkin. Saıası qundylyqtardyń basymdyǵy adamdy ony júzege asyrýdyń máni retinde qarastyra otyryp, baqylaý men esep berý mehanızmin birinshi orynǵa qoıady.

1. Basqa adamdarmen maǵynaly qarym-qatynas ornatpaı júıeni reformalaý jeke damý men iske asyrý tájirıbesin ońtaılandyrý múmkin emes, sondyqtan bul qoǵamnyń jaǵdaıyna áser etpeıdi. Bilim berý ınstıtýty Beıbitshilik týraly birtutas ıdeıany ıgerýge jáne jalpy túsinikti qalyptastyrýǵa jaýap beredi. Bilim berý qazirgi bilim berýde basym ról atqarady. Adamnyń bilim berý mádenıeti birneshe deńgeılerdiń jıyntyǵynan turady.

1) belgili bir tabıǵı jaǵdaılarda jáne belgili bir dástúrlerde ómir súrýdiń tikeleı tájirıbesimen sharttalǵan kúndelikti Bilim;

2) anyqtamalyqtarda, ensıklopedıalarda, ǵylymı-tanymal kitaptarda sıpattalǵan jalpy aqparatty qosa alǵanda, jalpy bilim;

3) muǵalimnen oqýshyǵa berýge arnalǵan arnaıy quraldar, zattar men tetikter.

Qazirgi zamanǵy mamandardy qalyptastyrý úshin eń mańyzdysy - ǵylymı bilim. Alaıda qazirgi órkenıettiń damýy úshin tek ǵylymı bilim jetkiliksiz. Bilim berý ınstıtýty qazirgi qoǵamdaǵy tabysty minez-qulyq pen ózara árekettesýge qabiletti tulǵanyń qalyptasýyna yqpal etýi kerek. Birinshiden, bilim berýdegi aqparattyq tehnologıalardyń sheksiz múmkindikteri bilim berýdiń jańa modelin anyqtaıdy: bilim berý keńistiktik, ýaqyttyq jáne ınstıtýsıonaldyq sheńberlermen shektelmeıdi, óıtkeni dástúrli bilim berý shemasyna sáıkes kelmeıtin bilim berý tájirıbesiniń jańa formalary paıda bolady. Buqaralyq aqparat quraldarynyń sheksiz tanymdyq múmkindikteri bilim berý prosesin aıaqtaýǵa múmkindik bermeıdi. Aqparatty únemi jetildirý jáne damytý tek bilim berý mekemelerinde ǵana emes, jalpy áleýmettik ınstıtýttarda da úzdiksiz oqytýdy qajet etedi. Bilim bilimdi ıgerýge emes, ony basqarýǵa baǵyttalǵan. Osylaısha, qazirgi zamanǵy bilim áleýmettik keńistikte damıdy jáne bilim berý praktıkasynyń dástúrli emes túrlerin qamtıdy. Bilim berý prosesteriniń mártebesin sýbektini oqytýǵa baǵyttalǵan kez-kelgen proses alady. Bul teorıalyq (bilim berý tujyrymdamasy) jáne praktıkalyq (bilim berý praktıkasy) aspektilerdi qamtıtyn bilim berýdiń zamanaýı tujyrymdamasyn qalyptastyrý úshin áleýmettik transformasıalar sheńberindegi zamanaýı bilim berý paradıgmasyn qaıta qarastyrý týraly.

Oryndaǵan: ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti
Fılosofıa jáne saıasattaný fakúlteti, “mádenıettaný” mamandyǵynyń 4-kýrs stýdenti – Kýanova Anel
Ǵylymı jetekshi: Muhanbet Ásem

---