InfoHub Logo

Mádenıettaný – kúrdeli ǵylym, onyń páni – adamzat qoǵamy ómiriniń erekshe bóligi retindegi mádenıet, onyń jeke adamnyń da, jalpy qoǵamnyń da ómirindegi róli men mańyzy.

Mádenıettaný adamdardyń ártúrli qaýymdastyqtarynyń ómiriniń materıaldyq jáne rýhanı salalaryndaǵy belgili bir qubylystardyń qalyptasýy men damýynyń alǵysharttary men prosesterin zertteıdi.

Mádenıettaný tek túsindirýmen shektelmeıdi. Óıtkeni mádenıet árqashan adamnyń sýbektıvtiligine baǵyttalǵan jáne onymen jandy baılanystan tys ómir súrmeıdi. Sondyqtan mádenıettaný óz pánin túsiný úshin túsinýdi qajet etedi.

Mádenıettaný jalpy mádenıetti ǵana emes, sonymen qatar antropologıamen, etnografıamen, psıhologıamen, áleýmettanýmen, ekonomıkalyq teorıamen, til bilimimen jáne t.b. ózara árekettese otyryp, mádenı ómirdiń ártúrli, kóbinese óte erekshe salalaryn zertteıdi, sonymen birge óziniń zertteý máselelerin sheshedi. Basqasha aıtqanda, mádenıettaný – kúrdeli gýmanıtarlyq ǵylym, qoldanbaly óner týraly ǵylym.

Mádenıettaný "mádenıet" jáne "logıka" sózderiniń eki túbirine ıe, bul sózbe-sóz "Mádenıet týraly ǵylym"dep aýdarylady. Mádenıet - bul qundylyqtardyń, ıdeıalardyń, beınelerdiń, adam is-áreketiniń barlyq alýan túrleriniń qabyldanǵan júıesi: óner, til, dástúrler, tulǵaaralyq qatynastardyń normalary. Mádenıet - bul bolý óneri. Mádenıettanýdyń ereksheligi - ol tarıhı prosestiń barlyq kezeńderinde adam ómiriniń barlyq salalaryn qamtıdy. Basqa ǵylymdar óte erekshe, ár ǵylym óziniń belgili bir bilim salasyna sáıkes keledi. Mádenıettaný adam tarıhynyń barlyq kezeńderindegi ómirdiń barlyq salalaryn qamtıdy, bul erekshe jáne sonymen birge ámbebap ǵylym. Qoǵamnyń qazirgi qundylyqtary men áleýmettik prosester mádenıetke tikeleı áser etedi jáne tek jaǵymdy jaǵynan ǵana emes. Qazirgi qoǵamnyń damýy "tutyný qoǵamyn" jasaıdy, munda bastysy tutynýshy bolý kerek. Qazirgi jarnama - mádenıettiń barlyq negizderin buzý. Ónerdi túsinýdiń, ótkenniń dástúrlerin baǵalaýdyń, ana tilin úırenýdiń qajeti joq. Jarnama sıaqty "bári sıaqty" bolý óte mańyzdy. Jarnama fenomeni mádenıetti tikeleı buzady, ony tanymal, tutynýshy etedi. Tek materıaldyq taýarlar men qymbat brendterdi satyp alý mańyzdy. Qazirgi jahandaný burynǵy mádenı qundylyqtardyń bárin ózgertedi: ult ta, til de, tarıh ta joq, "adam" jáne bárine tózimdilik bar".

Qazirgi tańda, mádenıetke basa nazar aýdarýdyń sebepteri qazirgi qoǵam ómiriniń erekshelikterinde jatyr. Dáýirdiń birinshi ereksheligi daralaý prosesterimen baılanysty, eger ol tutas bolmasa, biraq tulǵa barǵan saıyn basymdyqqa ıe bolady. Ekinshi ereksheligi - mádenıettiń áleýmettik jaǵdaıy, onyń qoǵam men adammen ajyramas baılanysy. Árbir adam ózin-ózi baǵalaıdy, sondyqtan adam aqylynyń joǵary jetistikterine qol jetkizýge quqyly. Aqparattyq keńistiktiń jahandanýy jáne onyń úzdiksiz keńeıýi jaǵdaıynda qazirgi zamanǵy joǵary bilikti maman tek tar profıldegi maman bola almaıdy. Qazirgi zamanǵy tulǵa ulttyq basymdyqtar men jalpy adamzattyq qundylyqtar týraly túsinikke ıe bolýy kerek, álemdik áleýmettik - mádenı keńistikti sharlap, ámbebaptylyq negizinde gýmanısik dúnıetanymdy qalyptastyrýy kerek. Osy qundylyqtardyń álemine kirispe minez-qulyqtyń jalpyadamzattyq, adamgershilik qundylyqtarǵa degen ózindik korrelásıasymen baılanysty bolýy kerek.

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti, "fılosofıa jáne saıasattaný" fakúlteti, "dintaný jáne mádenıettaný" kafedrasy, "mádenıettaný" mamandyǵynyń 4-kýrs stýdenti Aýǵambaeva Alma

Ǵylymı jetekshi: Alıkbaeva M.B.

---