Jastyq
Ana úıge qatty kúıinip keldi. Kelini týraly estigen sóz óne boıyn titirentip, mazasyn alyp barady.
— Shynymen-aq sorlaǵanym ba, — dep kúrsindi.
Ananyń kóz aldyna munan eki jyl buryn maıdanda qaza tapqan jalǵyz balasy Júnis elestedi. Buryn: «Men ólgenim joq, tirimin, áli-aq qaıtyp oralamyn», — dep turǵandaı bolýshy edi, bul joly ana kózine basqasha kórindi ol. «Ólgenmin men, endi qaıtyp kóre almaısyń, apataı», — dep muńaıyp turǵan tárizdendi ǵazız balasy.
Qalaısha búgin bulaı kórindi anaǵa? «Óldi» degen sózge eki jyl boıy ılanbaı kelgen ananyń dál qazir moıyn sunyp otyrǵany qalaı? Súıenishi, demeýi ne edi buǵan deıin? Kelin, kelin, — dep turǵandaı boldy júreginiń soǵysy. Iá, ıá, kelin edi súıenishi. Balasy esine túsken aýyr qasiretter ústinde: «Muńaımashy, apataı, men, men bar emespin be janynda», — dep jubatatyn edi ol. Zil bolyp basqan aýyr qaıǵydan seıilgendeı ana shúkirshilik etetin sol shaqta.
— Janym, Nazymym, taıanyshym, — dep kóz jasyn jeńimen súrtip, kelininiń mańdaıynan ıiskeıtin.
Dál sol sátte kelini oǵan naq balasyndaı bolyp kórinetin. «Óldi» degen anyq habarǵa kózi jete tursa da, keliniń ózine medeý etetin de, jamanat týraly oılamaýǵa tyrysatyn.
Sol medeý, sol úmit endi úzildi. Taǵdyr óz kesimin aıtty, tabıǵat óz zańyn alǵa tartty. Jubanysh etip júrgen kelini erge shyǵady... Ne degen sýyq sóz! Buryn, buryn ana muny oılap pa edi! Joq, joq, oılamaǵan. Oılasa da, dál mundaı tolǵanyp kórmegen.
— Keliniń bir dáriger jigitke tıgeli júr, — degen sóz barlyq úmitti talaq etip, aýyr azapty úıip otyr ana basyna.
Múmkin, álde ósek shyǵar bul? Buryn eshbir sybysy estilmegen edi ǵoı. Biraq, jel turmasa, shóp basy qımyldamas bolar... Sońǵy kezde túrli syltaýmen sabaqtan da kesh qaıtyp júrgen joq pa sol kelin...
— Ýh, endi qaıttim, shynymen-aq keshegi aýyr kúnde serigim, demeýim bolǵan kelinim kete me?.. Senbeımin... Biraq, óz qulaǵymmen estidim emes pe. Ketedi... ketedi... Jalǵyz qalamyn... Nege egilemin. Nege kózime jas alaman. Nemenesin qımaımyn sol shirkindi. Meıli, balam ólgende de kún kórgenmin... Qaıteıin, bul da bir ýaqyt bolar, — dep kúbirledi ol. Osy kúbir ústinde oǵan bir oı keldi. Sol oıǵa arqa tiredi de, kelininiń kelýin kútti.
2
— Apa, aqyrǵy emtıhandy da tapsyrdym, — dedi Nazym esikten kire bere masattanyp. Enesiniń solǵyn ekenin ańǵardy da:
— Túsińiz nege qashyp otyr, apa? — dedi.
Kúıinip otyrǵan ana kókiregin bılegen ashshy yzany lyq etkizip aqtara salǵysy keldi de, bir oımen sabyr etti.
— Jan, ásheıin.
Nazym enesiniń moınynan qushaqtap, alaqanyn onyń mańdaıyna tosty. Ana kelinine tesireıe qarady, kózine kózi tústi. Kúlimsirep tur eken kózi. Bul anaǵa osydan eki jarym jyl burynǵy bir sýretti elestetti. Nazymnyń Júniske jańa qosylǵan kezi edi ol. Júnis eki-úsh kúnge qalanyń janyndaǵy bir kolhozǵa ketken. Ana is tigip, úıde otyrǵan da, kelini syrtta júrgen. Kenet, kelininiń Júnis degen daýsyn estip, terezeden tysqa úńilgen. Balasy men kelini tereze aldynda kezdesip turdy sol bir mınýtta. Ana kózi bir qýanyshqa kenelgen. Nazym eki kózi jaınap Júnis aldynda erkeli bir pishinmen sylan qaǵyp tur eken. Kelininen erekshe bir jaıdary júz kórip ón boıy balqyp, tamashalaı qaraǵan edi. Qaraǵan saıyn qumartyp, toımastaı, bir shyryn ómirdi kórip edi eki jastyń kúlimdegen kózinen. Boıyn analyq maqtanysh bılep, ishinen shúkirshilik etken de:
— Ómirin uzaq qyl ekeýiniń jappar nem, — dep tilegen.
Sol bir kórinis aıla kókireginde saqtalyp qala bergen. Ana sodan keıin kelininiń kózinen ondaı otty kórgen emes-ti. Onyń topshylaýynsha, sol ot sóngen tárizdi edi. Áldeqalaı kózine kózi túskende ot ornyna qara kózdiń aıasynda irkilip turǵan jasty kóretin.
Al búgin she? Búgin basqasha. Búgin sonaý esten ketpeıtin qýanysh otyn, jastyq otyn kórip otyr.
— Nazym, — dedi ana, — nemene sabaǵyńdy bitirdim deısiń be?
Iá, bitirdim ınstıtýtty.
— Endi qaıda bet alǵaly tursyń?
Kelini tańdanǵandaı enesiniń betine qarady. Osy arada qaldyratyn bolǵanyn munan buryn da ózine aıtqan emes ne edim. Bilmeıtin kisishe qaıtalap surap otyrǵany nesi dep oılady da:
— Osynda qalamyn da, — dedi kóńilsiz pishinmen.
— Joq, munda qalmaısyń, Elge baramyz. Aǵaıyn-týmanyń arasynda bolǵanym jón.
— Apataı, ol ne degeniń. Qalada turǵan jaqsy. El degenmen, onda da et jaqyn shamaly ǵoı.
— Qudaıdan qoryqsań aq shashty syılasań eresiń, áıtpese, osynda qala beresiń. Al, men elge ketýge bel baıladym. Qazir baryp jumystan shyǵamyn. Endigisin óziń bilesiń — dedi ana kelte qaıyryp.
Munsha shuǵyl ketkenin ana alǵashqyda ózi de ańǵarmady. Álde bir asaý sezim: «Aıt, kesip aıt», — dep turǵandaı boldy da, oıdyń aldy-artyn jıǵyzbady. Biraq, artynsha taǵy da bir oı: «Nege munsha mort kettiń, ómiri júz shaıyspaǵan kelininiń kóńiline qarasań netetin edi», — dep turǵan tárizdendi. Ana dereý ornynan turdy da, fabrıkaǵa jóneldi.
Nazym miz baqpaı turyp qaldy. Tóbesinen bireý sýyq sý quıyp jibergendeı óne boıy muzdap, titirep ketti.
— Jazyǵym ne, apataı, osynsha qatty aıtatyn? — deıin dep edi, ony aıta alǵan joq.
...Júnispen birge ótkizgen alty aı aıryqsha ystyq edi oǵan. Bar bolǵany alty aı! Alty jylǵa emes, alpys jylǵa da bergisiz edi osy alty aı! Qyz kúninde oǵan keıbir jeńgeleri: «Súıgen jigitin on jaqta ǵana qyzyq, eriń bolǵan soń qadiri ketedi, jastyq tolqyndar saıabyrlaı bastaıdy» deıtin. Buǵan ol nanbaýshy edi. Degenmen, shynymenen solaı bola ma eken dep oılanatyn da:
— Joq, múmkin emes, Júniske degen súıispenshiligim ómiri sýynbaıdy, — deıtin ózine sengendeı.
Rasynda da, solaı bolǵan edi. Júnispen qosylǵannan keıin súıispenshiligi qaıta arta túsken. Júnis oǵan keıde jan dosy, keıde jigiti, tipti keıde til jetpesteı jaqyn adamy bolyp kórinetin. Nege ekenin kim bilsin, Júniske qaraǵysy, kórgisi kelip turatyn únemi. Qanshama qaramaıyn-aq dese de yqtıarsyz qaraıtyn.
Sol Júnisi bir kúni maıdanǵa attandy. Biraq, súıispenshilik sezim órshimese, óshken joq. «Erteń, kúni erteń keledi» degen úmit bir úlken kúsh bolyp demedi. Sharshaýdy, shaldyǵýdy bilmedi. Oqydy, alańsyz oqydy. Obaly neshik, enesi de jaqsy kómektesti oǵan.
— Zaman bolsa mynaý, jalǵyz balam qan keship soǵysta júrgende úıde otyrǵanym kelispes, — dep tigin fabrıkasyna jumysqa ornalasty. Al, kelinine:
«Oqı berden» basqany aıtpady ol.
Olar qıynshylyq ta kórdi. Biraq erteń-aq soǵys bitedi. Júnis qaıtyp oralady degen senim júdetpedi, jasytpady olardy.
Sóıtip júrgende «Júnis qaza tapty» degen habar jetti bir kúni. Sýyq habar ana men kelinniń tóbesinen jaı túsirgendeı boldy.
Júrekterin qaıǵy basty.
...Kúnder ótti. Birine-biri súıenish bolyp, ene men kelin de júrip jatty. Bir kúni Nazymnyń eń bir jaqsy kóretin oqytýshysy Varvara Ivanovna oǵan:
— Sen kún saıyn júdep barasyń, Nazym. Munyń jaramaıdy. Ýaıymdaǵanmen ólgen adam qaıtyp kele me. Ózińe-óziń toqtaý sal, — dep aqyl aıtty.
Nazym oqytýshynyń bul sózin kóńiline aýyr alyp qaldy. «Qaıǵy degendi júrekten sylyp tastaı salý op-ońaı deı me eken. Basyna túspegen soń bilmeıdi ǵoı» dep oılady.
Kópti kórgen qart oqytýshysy Nazymnyń qabaq shytysynan onyń unatpaı qalǵanyn sezdi de:
— Qaıǵynyń aýyr ekenin jaqsy bilemin, Nazym. Sol aýyr qaıǵydan aryl demekpin... Sen áli jassyn, keleshegin alda, — deı berip edi, Nazym:
— Qaıdaǵy keleshek, — dep mysqyldaǵan pishinmen sýyq jymıdy.
— Qatelesesiń, balalyqpen aıtasyn mundaı sózdi. Ómirge naǵyz shyndyq kózben qaraý kerek bolady. Adam tirshilik etýge, artyna iz qaldyrýǵa, mura qaldyrýǵa tıis. Seniń halqyńnyń tamasha aqyny:
Sen de bir kirpish dúnıege, Ketigin tap ta bar qalań, — degen emes pe edi. Ras, sen eń jaqyn dosyńnan aıryldyń. Aýyr qaza. Biraq sen onymen birge óshýge tıis emessiń. Ol el qurbany boldy. Tereń oılap, tolǵana kóz jiberseń sol qurbandyqtyń ornyn toltyrýǵa qaryzdarsyń.
— Uqpaı qaldym sózińizdiń tórkinin.
— Jas ómirińdi óksite berme búıtip, dos tańda ómirlik.
— Qalaı dep kettińiz? Erge shyǵýym kerek pe sizshe?
— Shamdanba, Nazym, sózime. Áýeli bajaılap oı túbine kóz jiberip al. Qulaǵyna jat estilgen sózdiń mánin sonda uǵasyń. Ólgen dosyńnyń armanyna jetýdiń ornyna gúldeı sola berseń kim bolǵanyń. Ras, qaıǵyrý júrek isi. Biraq, bile bilseń, sol qaıǵynyń qurdymyna bata bermeı, ózińdi-óziń odan arashalaýyn, kerek emes pe.
— Arashalaýdyń tóte joly órge shyǵý bolǵany ma.
— Dos qaıǵysyn dos qushaǵy umyttyrady. Jalǵyzdyq aýyr júk, qyzyq-qýanyshsyz tul ómir. Muny óziń sıaqty sanaly adamnyń esinen shyǵarýy jónsiz.
Qart oqytýshy az oılanyp otyrdy da sózine qaıta kiristi.
— Iá, shyraǵym, solaı. Adambyz ǵoı, adamsha ómir súrýimiz kerek. Ómirdiń búgini men erteńin umytsaq ne bolǵanymyz. Ony umytýǵa qaqymyz joq. Jańadan jar súı, qyzyq ómir súr, qyzmet et. Artynda iz qaldyr, urpaq qaldyr.
Qart ustazyń saǵan osyny tileıdi.
Qart oqytýshynyń sózi Nazymdy kóp oılandyrdy. Keıin oı dúnıesine bir ózgeris týa bastaǵan tárizdendi. Nazym bul qubylysty alǵashqyda ózi de sezbeı qaldy. Júrekte sóndi dep júrgen jastyq oty óziniń kezegi kelgende qaıta laýlady. Buryn aınalasynda ne bolyp jatqanyn ańǵarmaıtyn ol ómirge zer sala qaraıtyn boldy. Qaraǵan saıyn kóńil toqtarlyq, kóz tartarlyq qyzyq kórdi. Eń aıaǵy, kóktemniń ásem kúninen qorek alyp, gúldep kele jatqan gúl-báısheshek, aǵashtar da onyń kóz aldyna tirshilikti elestetti. Óz úıiniń terezesi aldynda qýraǵan kári terek bolýshy edi. Onyń da kóktep kele jatqanyna kózi tústi. Osynyn bári tegin emes sıaqtandy. Bir ómir ketse, onyń ornyna ekinshi ómir keledi. Eki shetine kóz jetkisiz, tizbektelgen uzaq bir kerýen...
Bul oı, ásirese, jıynnan, saýyq keshterden qaıtqanda aıryqsha túsetin boldy oǵan. Eki-ekiden qoltyqtasqan súıgen jandar, olardyń ózara aıtqan ázil-nazdary, súıkimdi kúlkileri qatty áser etedi, oı salady, onyń da súıgenimen solardaı syr shertkisi, tátti qıaldy bólisip, nazdanǵysy keledi. Osyndaıda jaıshylyqta ańǵarmaıtyn jalǵyzdyq túsedi basyna. Qyz-kelinshek dostary mundaı mınýtta onyń oıyn bóle almaıdy. Bular qanshama jaqyn kórinse de súıgen adamnyń orny bólek bolady da turady. Keıde olar súıgenderimen ketetin kezder de bolyp qalady. Mundaıda oı degen qaptap, tolas bermeı ketedi. İshi pysady, jas júrek alyp-ushyp, jan serik izdeıdi...
Júrektiń tereń túbine ornaǵan qaıǵyny ómirge umtylǵan jarqyn oı birte-birte yǵystyryp shyǵara berdi. Osynyń aıaǵy Nazymdy úlken bir ózgeriske jetkizdi. Alǵashqy mahabbat qaıǵymen birge yǵysyp, jańa mahabbatqa jol berdi. Ol jar súıdi. Iá, jar súıdi. Jańa mahabbat bastaldy. Buǵan Nazym alǵashqyda moıynsynbaı, ásheıin bir jaı nárse dep qarady. Biraq. kele-kele zoraıǵanyn, alǵashqy mahabbattyń saǵymdaı buldyrap umyt bolyp bara jatqanyn sezdi... Keı kúnderi:
— Munym ne? Júnis qaıda? — dep qynjylatyn.
Osy mınýtte onyń kóz aldyna Júnis keletin. «Sen meni umyt, sáýlem. Men ólimin. Jańadan jar súı, qyzyq ómir súr, óz baǵyńdy óziń baılama», — dep turǵan tárizdenetin ol.
Osydan keıin onyń esine enesi túsetin. Aıaıtyn ony. Ol baıǵus kelininiń qas-qabaǵyna qarap, renjimese eken deıtin. Keıde Nazym úıge kesh qaıtqan kúni ishinen jaratpasa da, syrttan bildirmeıtin. Muny Nazym da jaqsy túsinýshi edi. Enesiniń kóńilin aýlap, balasyn oılatpaý jaǵyn kózdeıtin. «Muńaımańyz, sizdiń kóz jasyńyzǵa qalmaspyn» deıtin ishinen. Osylaı oılaryn oılasa da, artynan ózinen ózi qatty qysylatyn. Shynynda, búgin bolmasa erteń, erteń bolmasa búrsigúni aıyrylýǵa týra keletini anyq bolyp sezilýshi edi. Qalaı aıyrylady? Ol arasyn oılaǵanda basy meń-zeń bolyp ketetin. Bir jaǵynan, onyń súıgen jigiti qosylýǵa asyǵyp júr.
Óz taǵdyryn qalap shesherge bilmeı sońǵy kezde Nazym aýyr oıda edi. Enesiniń jańaǵy sózi munartqan oıyn qoıýlata tústi.
— Tegi, bireýden biz týraly estigen ǵoı. Endi ony ne dep jubatamyn. Qaraýǵa uıalamyn. Ári qımaımyn. Elge kóshemin deıdi. Ol kisi ashý ústinde aıtsa da, oılanbaı aıtpaıdy. Kóshedi. Sonda men qaıtemin? Sheshýim kerek.
3
Bireý esik qaqty, shyrt uıqyda jatqan dáriger jigit oıanyp ornynan turdy da, aıaǵyn samarqaý basyp esikke keldi.
— Kirińiz, — dedi esiktiń ilgeshegin aǵytyp.
Hat tasýshy áıel kirip, dáriger jigitke hat usyndy.
— Raqmet!
Áıel ketisimen dáriger jigit tósegine otyrdy da, konvertti ashyp oqýǵa kiristi.
Shárip!
Qysqa jazamyn. Ashyq jazamyn. Qyz basymdy tómen ıip, áldeneshe jolyqsam da, hat jazsam da bir ılikpeı qoıdyń. Sondaǵy tapqanyńdy da kórip júrmin. Oqasy joq, ózińizge sol laıyq bolǵan shyǵar. Sen meni jaqsy bilesiń. Meniń saǵan degen súıispenshiligimniń de shegi joq ekenin jaqsy bilesin.. Biraq, bilseń de jylymaısyń. Qandaı tas baýyr jan ediń! Bilmeısiń ǵoı qyz janyn. Áıtpese, búıter me ediń. Ol joq, tóze almadym. Nazym! Maǵan kedergi bolǵan sol Nazym. Sonyń yzasynan býlyqtym da, keshe tigin fabrıkasyna baryp, enesine bárin de, bárin de aıttym. Seniń jatatyn bólmeńe deıin aıttym. Shydaı almadym. Aıttym, aıttym! Endi olar kóshkeli jatyr deıdi, aqyrynda, kúıeýi ólgen áıeldiń jurtynda qaldyń, seri jigit, shoq, shoq!
Kúlshe.
P. S. Men deseń jolyq búgin. Sodan keıin, múmkin, kórise de almaspyz.
Keshir, Sháripjan. Ashý ústinde ne jazǵanymdy ózim de bilmeımin».
Bul hatta Shárip úshin eshbir jańalyq joq edi. Munan buryn osy saryndas sózdi hat jazyp otyrǵan qyzdan estigen-di. Jalǵyz-aq onyń qytyǵyna tıgen «aqyrynda kúıeýi ólgen áıeldiń jurtynda qaldyń, seri jigit!» degen sóz boldy. Ol hattyń osy jerin qaıta-qaıta oqydy. Oqyǵan saıyn namysyna ınedeı qadaldy. «Joq, eshkimge de kúlki bola almaspyn!» — dedi ishinen.
Onyń kóz aldyna Nazym keldi. Keshegi kezdeskeni elestedi. Dál osy úıde, osy arada syrlasyp turyp edi onymen. Sonda Nazym:
— Ne istedik, Shárip-aý? — dep qara kózin bir tóńkerip, syrt aınala bergen. Shárip ony ýatyp, qushaǵyna alyp, betine betin taqap biraz únsiz turǵan edi. Jaryp órgen moıyldaı qara shashyn aqyryn ǵana sıpap, oıly pishinmen nazdana qaraǵan Nazym ony alǵashqy ret kórgendeı tandandyrǵan. Netken ádemi, netken súıkimdi keskin edi!
— Nazymjan, qarasam kózim toıar emes saǵan, — degen Shárip kúlimsirep.
— Sondaı sózdi aıtý saǵan jaraspaıdy, qoıshy.
Ol áli sábı sıaqty, oıy da, tilegi de jas adam. Boıyna bitken balalyq tátti minez, bıazylyq, ıba oǵan sondaı kelisetin edi.
Muny Shárip búgin ǵana emes, san ret ańǵarǵan.
Sondaı asyl janǵa min taǵady, qorlaıdy hat jazǵan qyz. «Sonda, sonda, — dedi Shárip oılanyp, — óziniń nemenesi artyq eken. Qyzbyn degen atqa máz ǵoı ol. Qyz bolý máńgi jazyldy ma eken peshenesine. «Bilmeısiń ǵoı qyz janyn» dep mineıtiniń qaıtersiń taǵy. Al, jigit janyn bile me eken sol sulý? Joq, joq, bile almadyń, ýǵa almadyń jigit janyn. Aý, órisiń tar, oıyn sholaq bolsa oǵan qalaı aıypty bolamyn men?...»
— Kirýge bola ma?
— Kirińiz, — dedi Shárip oıdan serilip.
Óziniń dosy, jas aqyn Qurmash eken.
— Saǵat on boldy. Bul qaı jatys, — deı kirdi ol.
Dáriger jigit ornynan turdy da Qurmashqa qyzdyń hatyn usynyp:
— Oqy mynany, — dedi. Sodan keıin Nazymmen ekeýiniń arasynda bolǵan keshegi oqıǵany qysqasha baıandap ótti.
Qurmash áńgimeni tyńdap bolyp, hatty oqyp shyqty da:
— Durysynda, bireýdiń kelinin áýrelegenshe, osy qyzdy alyp tynbaımysyń... Ásirese, saıtannyń kózi jaqsy, — dedi kúlip.
«Boıda qaırat, oıda kóz».
Bolmaǵan soń aıtpa sóz», aqyn joldas.
— Bilmeısiń, bilmeısiń. Kóz degen qasıetti múshe. Adam boıyndaǵy barlyq qasıet kóz arqyly kórinedi. «Adamnyń kózi — tereze. Basqa kelgen, basqa jıylǵan oıdyń bári sol arqyly kórinip turady» degen ǵoı bir myqty jazýshy. Kóz, ádemi kóz! Ne jetsin oǵan! Qaraqattaı qara kóz kúlimsirep qarap tursa, júrek shirkin maı bolyp erip ketpeı me.
— Aý, toqta, shyǵandap barasyń ǵoı óziń...
— Joq, kózdiń qasıetin uqpaı otyrsyń.
— Já, jetti. Qalyń qalaı ózińniń? Sony aıtshy. Ne jazyp jatyrsyń? — dedi Shárip, áńgimeniń betin basqa jaqqa buryp.
— «Adam» degen poema jazýǵa daıyndalyp júrmin.
— Durys. Al meniń poezıam — adamdy emdeý, ol ózińe málim, — dedi Shárip kúlip.
— Óı, — dedi kenet Qurmash, — kóz, qyz, kelinshek, súıispenshilik, poezıa, — dep otyryp qalyppyz ǵoı. Kún bolsa demalys. Baqqa barý kerek. Tur, kıin! Salqyn syraǵa bir qandyr, sodan keıin qandaı taqyrypta sóılesemin deseń de, men ázirmin.
Shárip kúlip, kıinýge kiristi. Qurmash bólme ishinde ersili-qarsyly júre bastady. Sálden soń tereze aldyna baryp, kóshege qarap turdy da, shoshynyp:
— Óltirdi-aý baıǵusty, — dep aıqaılap jiberdi. Sóıtti de, ashyq turǵan terezeden qarǵyp túsip, syrtqa júgirdi. Shárip te tysqa úńildi...
4
Ana fabrıkadan kesh qaıtty. Nege ekeni belgisiz, barǵan jumysy tez bitse de, uzaq júrip qaldy. Oǵan mundaǵynyń bári de erekshe ásem kórindi búgin. Bárinen de buryn ózimen istes bolǵan tiginshilerdi qımady. Úırenisken osylardy tastap, jyly ornymdy sýytyp qaıda baramyn degen oıǵa da keldi. Ásirese, ana oıyna úlken qozǵaý salǵan aqyrǵy mınýt boldy. Sehqa kirip:
— Jumystan shyqtym, kóshetin boldym kolhozǵa. Qosh bolyńdar báriń de, deýi-aq muń eken, tiginshiler:
Biri áje, biri apa, biri mamalap, anany qorshap aldy.
«Ne degen jaqsy adamdar edi ózderi» dep oılady ana. Bárinen de dırektor balany aıtsańshy, óziniń týǵan anasyndaı meni qurmettep:
— Eń bolmasa bıylsha bolyńyz, ózińizdi kýrortqa, demalys úıine jibereıik, — dep otyryp almady ma!
Ne degen jaqsy adam dırektor bala! Qıyn kúnde qandaı kómektesti ol maǵan...
Ananyń kóz aldyna fabrıkanyń komsomol uıymynyń sekretary Petrov, jas jumysshylar: Abdolla, Jibek, Grısha, pıoner Esentaı keldi. Anany qımaǵandaı, bári de muńaıyp turǵan tárizdi. Qandaı jaqsy balalar! Osylardyń bári de ananyń úıine san ret kelip, qolqabysyn tıgizip, qamqorlyq jasap otyrmady ma...
Kenet, ananyń esine dáriger jigit tústi. Ol ana kózine tym súıkimsiz bolyp elestedi. Mine, bul jaman adam. Qandaı anadan týdy eken sol neme... Múmkin, ol da jaqsy adam shyǵar. Kórmeı ton pishpes bolar. Qaıdam... Bile almaımyn.
Ana ornynan turyp tórgi bólmege bettedi. Esik ashyp qalǵan bette onyń kózi tór aldynda ilýli turǵan úlken sýretke tústi. Bul balasy men kelininiń birge túsken sýreti edi. Ońasha úıde, qannen-qapersiz kúlimsirep tur eken ekeýi de.
Ananyń ón boıy balqyp, túnergen qabaǵy ashylyp, jabyrqaǵan kóńili jadyrap sala berdi. Kóz aldynda qos shyraq janyp turǵandaı, kári kóziniń janary jaınap ketti. Biraq, bul tátti kórinis kóp baıandap tura almady. Oı aǵyny ǵazız balany kóz aldynan alysqa áketti de, kireýke tartqan jasty kózdiń aıasynda buldyrap kelini ǵana turyp qaldy... Qaıda ózi? — dedi ana oılanyp. Jigitine ketti me? Olaı bolǵanda nesine otyrmyn? Baraıyn men olarǵa, kóreıin men olardy...
Ana syrtqa qaraı betteı berdi de, sálden keıin ózek jarǵan bir ashshy oı túsip ketti de, kilt toqtady. Men barǵan ýaqytta ekeýi qushaqtasyp otyrsa qaıtemin, súıisip otyrsa qaıtemin.
Ana qaıtyp óz ornyna keldi. Ne de bolsa tańnyń atýyn kútti. «Erteń demalys kún ǵoı. Úıinde bolar álgisi. Baraıyn...» degen oıǵa tireldi.
Sháripke jolyǵyp qaıtyp kele jatqan Nazym úıine taıanǵan saıyn qysylady, uıalady. «Qalaı kiremin úıge? Esikti ashady ol, kezdesedi. Men deımin sonda?» — dep qynjylady. Biraq, bul joly esikti ishten ilýdi ana umytyp ta ketken edi. Nazym esik aldyna kelip, az ýaqyt únsiz turdy. Sodan keıin tutqasynan aqyryn tartyp edi, esik ashyla bastady. Aıaǵyn eptep basyp, tórgi úıge ótti. Tósegine kelip, kıimsheń qısaıdy.
Aýyz úıde dóńbekship ana jatyr. Kelinine baryp, til qatpaq boldy da, áldeneden ımengendeı, batyly barmady. Álden ýaqytta aqyryn ornynan turdy. Aıaǵyn eptep basyp tórgi úıdiń esiginen syǵalady. Nazym tóseginiń ústinde áldebir sýretter men qaǵazdarǵa úńile qarap muńaıyp otyr eken.
Ana ishi-baýyry eljirep, aıap ketti. «Qaıtsyn, ózi de qınalady ǵoı... Jas qoı. Jastyq ne istetpeıdi.»
Qaıtyp ornyna kelip jatty. Uıqysy uıqy emes. Kelini túni boıy kóz aldynan ketpedi. Kózi sál ilinse boldy, ol aldyna kelip turady. Keıde ol: «Qosh, men kettim» degendeı bolady. Keıde: «Apa, apataı, men eshqaıda da bar.maımyn» — dep qushaqtaıdy, erkelep moınyna oralady...
Ana da, kelin de kórer tańdy kózderinen atqyzdy. Kelini turyp, shaı qoıdy. Kempir búgejektep úıdiń ishin jıystyrýmen boldy.
Ana shaı ústinde:
— Jumystan shyqtym, ondaǵy balalar barlyǵyn da rettep berdi. Endi aıaldaıtyn eshteńem qalǵan joq, aqyrǵy etken jaqsylyǵyń bolsyn, maǵan poezǵa bılet alyp ber! — dedi.
— Apa, tym bolmasa...
— Já, ne aıtaryńdy bilemin. Má, aqsha, maǵan qudaı úshin bılet alyp ber.
Kelininiń aldyna aqshany laqtyryp tastap:
— Men qazir kelemin, — dedi de úıden shyǵyp ketti.
Nazym ne vokzalǵa bararyn, ne enesiniń sońyna ererin bilmeı daǵdardy.
Ana dáriger jigit jatatyn meımanhanaǵa qaraı bet aldy. «Barǵanda ne deımin?» degen oı keldi jolshybaı. Osy oıdyń basqa kelýi-aq muń eken, ana kóńili beı-jaı boldy. «Aq shashymmen aldyna barǵanymda, túsinse jaqsy, túsinbese, jerge kirmeımin be» degen oımen kilt toqtaldy. Biraq, bir úmit, aqyrǵy úmit: «Baryp qaıt, uǵar» dep demedi. «Baranyn», «barmaıyn» degen eki sezimmen alysqan ana dáriger jigittiń úıine jetip qalǵanyn da ańǵarmady Osy kezde kóshe boılap aǵyp kele jatqan bir mashına dúnıeniń bárin umytyp, aýyr oımen arpalysyp kele jatqan anaǵa múıisten shyǵa kelgen bette tap bola ketti. Qapelimde ananyń burylýǵa murshasy da kelmedi. Mashına qaǵyp jiberdi.
Óltirdi-aý baıǵusty, — dep terezeden qarap turǵan Qurmash aıqaılap jibergen edi dál osy mınýtta.
Jurt jıylyp qaldy. Qurmash pen Shárip te keldi. Talyqsyp ana jatty.
— Jedel járdem kórsetý kerek.
— Bıshara-aı, demin áreń alyp jatyr.
Shárip elim halinde jatqan aq shashty anany kórip, aıap ketti. Ólip bara jatqan adam aldynda qol qýsyryp qarap turý ersi sıaqtandy oǵan. Joq, kómektesý kerek, tez kómektesý kerek dedi ishinen. Anany qaǵyp ketken mashınanyń shoferine buryldy.
— Kel bermen!
Shofermen ekeýi anany kóterip mashınaǵa saldy. Odan keıin Qurmashqa qarap:
— Aýrýhanaǵa kettim. Baqqa, múmkin, keshke shyǵarmyz, — dedi.
5
Ana operasıa bólmesinde. Kezekshi dáriger:
— İshteı qansyraǵan. Dereý qan quıyp, operasıa jasamasa óledi, — dep mazasyzdanyp tur.
Ananyń qany tekserildi.
— Qan joq, qan joq! — dedi bir sestra turyp. — Qan quıatyn aýrýhanaǵa aparý kerek.
Ana bozaryp áli bitip bara jatty. Bul qalpynda endi az jatsa, ólip ketetinine Sháriptiń de, kezekshi dárigerdiń de kózi aıqyn jetti. «Joq, adam ólýge tıis emes». Osyny ǵana oılaǵan Shárip:
— Meniń qanymdy alyńdar, grýppasy durys keledi. Bol, bolyńdar! — dedi.
Jas jannyń ystyq qany álsirep, bitip bara jatqan kári denege shymyrlap sińgen saıyn, ómir keń qushaǵyn anaǵa qaıta ashyp, tirshilik, úmit dúnıesin jaqyndatyp alyp kele jatty...
— Qaıdamyn, Nazymjan, qaıdamyn men? — dep kúbirledi ana álden ýaqytta.
Óz kabınetine baryp, edáýir ýaqyttan keıin qaıta oralǵan Sháripke sestra:
— Sizdi izdedi, — dedi.
— Meni qaıdan biledi eken?
— Ol esin jıǵannan keıin jaǵdaıdy surastyra bastady. Biz oǵan sizdiń etken jaqsylyǵyńyzdy túgel aıttyq.
Shárip ananyń qasyna keldi.
— Álgi balańyz osy, — dedi kezekshi dáriger anaǵa.
Kelshi, balam, janyma kelshi... Júziń jyly eken, ulym.
Kózińnen bir jaryq sáýle kórdim ǵoı... Meniń de dál ózindeı ulym bar edi, — dedi de, kemsendep arjaǵyn aıta almady.
Dál osy kezde óni qup-qý bolyp Nazym kirip keldi. Ol kelgen betinde:
— Apa, apataı, — dep anany qushaqtaı aldy. Ana emirenip:
— Jalǵyzymnyń — kózi, jalǵyzym, — dep meırimdi qushaǵyn jaıyp sala berdi.
Shárip aıaldap tura almaı, tysqa bettedi.
6
Ana tóseginen turyp, tereze aldyndaǵy terrasqa shyqty. Bul onyń osynda jatqaly dalany alǵash ret kórýi edi. Úsh qabat bıik úıdiń terrasynan aınalanyń bári samaladaı bolyp kózge tústi. Kók aspan qol shatyrdaı tóbede tóńkerilip, dúnıe manaýratyp tur eken. Kóshe de, barlyq tóńirek te jap-jasyl. Qala osy ásemdikke bólenip, balqyp tur. Sol ǵajaıyp dúnıeniń aıasynda jas ómir qaınap jatqan sekildi. Kóshelermen ersili -qarsyly aǵylǵan adamdar osy ómirdiń beıne bir ámirshisi sıaqty. Áldeqaıdaǵy zavodtan estilgen motor daýsy qalanyn júregi tárizdenip, damylsyz soǵady. Tamasha ómir, tamasha dúnıe! Osy keremetterdi ana buǵan deıin ańǵardy ma eken. Onyń shynaıy syryna tereń boılap, shomdy ma eken.
Ol buryn kelininen basqa qamqorshy joq dep oılaıtyn, Bar jaqyny, bar qyzyǵy sol kelini ǵana bolyp kórinetin. Endi oılap otyrsa, olaı emes eken. Ol bilmese de, ony biletin, qadirleıtin jaqsy adamdar kóp eken. Bir kezde súıkimsiz kóringen dáriger balanyń ózi qandaı. Sol emes pe júregin qaıta soqtyrǵan. Sestra, buıra shashty sestra qyzdy qalaı umytpaq. Ol sarǵaıa tún kúzetip, aýyr dertine shıpasy bolmady ma! Ómiri kórmegen, bilmegen aqyn bala da Nazymmen birneshe kelip, onyń halin bilip turmady ma.
Osynyń bárine kóz jumyp qaraýǵa bola ma? Osylardan beziner ne jónim bar. Kimmin sonsha men? Óz anasyndaı qadirlep, ıilip tósek bolsa, ondaı balanyn ne bótendigi bar maǵan!
Nazymjan, jazǵyrsam da aıaımyn seni. Ne jazyq bar sende! Ne degen tas baýyr jan edim men! Qyzyq kórme, són deımin qyzǵaldaqtaı jas janǵa...
Osy kezde Nazym men Qurmash terrasqa shyqty. Olar saýyǵyp qalǵan anany kórip qýandy.
— Mine, endi jazylǵansyz, sheshe, — dedi kelgen betinde Qurmash ananyń eki qolyn qaýsyra ustap.
— Shúkir, shyraǵym. — Sóıtti de ol: — júdep ketipsiń ǵoı óziń, — dedi Nazymǵa emirenip.
Bul sózdi aıtaryn aıtsa da, yńǵaısyzdanyp qaldy.
— Nazymjan, dáriger balany shaqyrshy.
— Men shaqyraıyn, — dedi Qurmash.
Ol Sháripti óz kabınetinen tapty.
Kúlshe jaıyndaǵy habardy estidiń be? — dedi Qurmash kele jatyp.
Shárip julyp alǵandaı:
— Joq, ne bolypty? — dedi.
— Munda turmaımyn dep, Moskvaǵa ketipti dókeıiń!
— Durys bolǵan.
Olar terrasqa shyqqanda ana da, Nazym da tómen qarap únsiz otyr eken. Ana Sháripti kórip, eńsesin kóterdi. Amandasyp bolǵannan keıin, sózge kiristi.
— Balam, — dep bastady sózin ol, — kóp qınaldym, kóp oılandym sońǵy kúnderi. Aqyry jas tilektiń nazasyna qalǵym kelmedi. Toqsan oıdyń tobyqtaı túıini osy boldy. Jalǵyz-aq tilegim — Nazymjan meni shyǵaryp salsyn. Aqyrǵy ret armansyz qoshtasyp, maýqymdy basaıyn.
Ana osyny aıtty da, kóz jasyn tógip, únsiz otyryp qaldy. Nazym Sháripke, Shárip Nazymǵa qarady. Biraq, eshqaısysy tis jaryp pálen deı almady.
Álden ýaqyttan keıin Sháriptiń kózi anaǵa tústi. Qart ana qalanyn syrtyndaǵy jasyl ormanǵa bólengen asqar taýǵa suqtana qarap otyr eken.
«Shirkin ana, ǵazız ana, seniń qushaǵyńnan keń, seniń mahabbatyńnan bıik ne bar eken! Attamaspyn nazańdy», — dedi ishinen Shárip. Ol boıyn tez jıdy da:
— Ana, siz eshqaıda barmaısyz. Osynda qalasyz. Úsheý bolyp ómir súremiz. Men anadan jastaı qaldym. Maǵan ana, sizge bala kerek, — dedi.
Ana Nazymǵa súıengen boıy jasyl dúnıeden, jas dúnıeden kóz almaı únsiz qaraýda boldy. Onyń bul qarasy: «Mundaı jasyl atqan jas dúnıede, mundaı adamdar arasynda jalǵyzbyn dep jabyǵý da qate eken» degendeı edi.
Jany rahat taýyp, súısingen jas aqyn:
— Boldy qyzyq, adam týraly dastan bastaldy endi, kirispesin toıda oqımyn, — dedi shattanyp.
You Might Also Like
