InfoHub Logo

Jaz – demalys úshin tamasha kezeń. Bir mınýtty bos ótkizbeı, taza aýada kóbirek bolýǵa, qydyrýǵa talpyný kerek. Alaıda, kúnge kúıip, sýǵa shomylyp, ormanda serýendep júrip, osy mezgilge tán qaýip-qaterler jaıly da umytpaǵan jón.

Kúnniń qandaı paıdasy bar?

Kún kóńil kúıdi kóterip, kúızelistiń aldyn alady. Óz kezeginde, kóńil kúıge jaýap beretin zattekter ımýndyq júıeni kúsheıtedi. Últrakúlgin sáýleler aǵzada júrip jatqan kóptegen prosesterdi – tynys alý, zat almasý, qan aınalý men endokrındik júıeniń jumysyn kúsheıtedi. Budan ózge, kún sáýlesiniń áserinen aǵzamyz D dárýmenin óndiredi.

Qyzyq derek: Kún sáýlesiniń áserinen sıntezdeletin D dárýmeniniń mólsheri myna faktorlarǵa baılanysty: sáýle tolqynynyń uzyndyǵy men teriniń áýelgi pıgmenttigine. Kún astynda tańerteń jáne kún batarda júrgen paıdaly, sonymen qatar, teri neǵurlym qara tory bolsa, kún sáýlesi áserinen D dárýmeni soǵurlym az óndiriledi.

D dárýmeni kálsı men fosfor mıneraldaryn sińirýdi retteıdi. A dárýmeni, kálsı jáne fosformen birigip, aǵzany sýyq tıýden, kóz jáne teri aýrýlarynan qorǵaıdy. Tis karıesi men qyzyl ıek patologıasynyń aldyn alady, súıekterdiń, omyrtqanyń beriktigine jaýap beredi, osteoporozdan qorǵaıdy. Alaıda bul aǵzany osy dárýmendermen qamdaý úshin shyjyǵan kúnniń astynda jata berý kerek degendi bildirmeıdi. Aǵzada D dárýmeniniń qajetti deńgeıin qalypta ustap turý úshin jaz aılarynda aptasyna 2-3 ret 5-15 mınýt qol men betti kúnge qyzdyryp alsa jetkilikti.

Este saqtaıtyn jaıt: Kún vanasyn saǵat 11-ge deıin nemese saǵat 16-dan keıin qabyldaǵan jón. Qalǵan aralyqta kóleńkede otyrý kerek.

Taza aýa densaýlyqqa barynsha paıdaly bolýy úshin ne isteý kerek?

Jaz – densaýlyqty qolǵa alatyn tamasha kezeń. Aýa-raıy – jaıma-shýaq, kún – uzaq, ıaǵnı úıde otyrýdyń jóni joq.

Kóbirek jaıaý júrińiz. Eger múmkindik bolsa, bir-eki aıaldama erte túsip qalyp, jaıaý júrińiz. Aıaǵyńyzdy shapshań basyp, tereńirek demalyńyz. Osylaı 10 mınýt júrseńiz qýat-kúshińiz arta túsedi. Naızaǵaı kúrkirinen keıin nemese jańbyr sebelep turǵanda serýendeý óte paıdaly. Mundaı kúnderi aýa tazaraq bolady.

Velosıped tebińiz. Taza aýada qımyl-qozǵalys jasaý otteginiń kirýin jaqsartady. Velosıped tebý aıaq bulshyq etterin qataıtady.

Júgirip turyńyz. Júgirý tynys alý júıesi men qan aınalym jumysyn retteıdi, júrek qan-tamyrlaryn qataıtady, stresstiń aldyn alady.

Jalań aıaq júrińiz. Shóptiń ústinde, qumda, tasta jalań aıaq júrý – núkteli massaj bolyp esepteledi. Tabandaǵy núktelerdi yntalandyrý ómirge qajetti energıany oıatady.

Shomylyńyz, sýda júrińiz. Taza aýada sý prosedýralary aǵzany shymyr etedi, qan aınalymyn jaqsartady. Júzýmen qatar sýda júrýdi nemese sý oıyndaryn oınasańyz bolady. Bul, ásirese, júze almaıtyndarǵa jaqsy balama. Sý sýyq bolsa da, aıaǵyńyzdy salyp otyryńyz. Osylaısha ımýnıtetińizdi jaqsartasyz.

Shóbi shúıgin saıabaqqa, ormanǵa kez kelgen jerge baryńyz. Orman aýasy tynys alýdy retteıtin, qan quramyndaǵy gemoglobındi kóteretin, ımýnıtetti nyǵaıtatyn, mı jumysyn jaqsartatyn zattektermen qanyqqan.

Mol dárýmender – mol kúsh-qýat

Jaz bizdi balǵyn jemis-jıdekterimen, kókónisterimen qýantady. Olardy taǵamǵa qoldaný arqyly kúsh-qýatymyzdy arttyryp, aǵzanyń jalpy jaǵdaıyn jaqsartýǵa jáne dárýmen jetispeýshiligin tolyqtyrýǵa bolady.

Sábiz — bul jastyq, sulýlyq pen uzaq ǵumyr súrýdiń syry. Ol aǵzada A dárýmenine aınalatyn karotınge baı bolýymen paıdaly. Sábiz ben odan jasalǵan salattardy ósimdik maıymen aralastyrsańyz, sábiz quramyndaǵy karotın jaqsy sińiriletin bolady.

Shalǵam dárýmender men mıneraldy zattardyń qaınar kózi. Onyń quramynda S, V1, V2, V5, RR, kalıı, kálsı, natrıı, magnıı, fosfor jáne temir syndy dárýmender bar. Bar jaǵynan paıdaly bul kókónis ımýnıtetti kóterip, qan quramyndaǵy gemoglobındi kóteredi.

Qyryqqabat S dárýmenine baı. Ony shıkideı jeńiz nemese býǵa pisirińiz, sonda ol qundylyǵyn joǵaltpaıdy.

Qulpynaı sýyq tıýge qarsy jáne mıkrobqa qarsy áreket ete alatyn qasıetke ıe. Onyń quramynda S, RR, V2, R dárýmenderi bar, al mıkroelementterden – temir, kálsı, fosfor men magnııge baı.

Búldirgen askorbın qyshqylynyń qaınar kózi retinde qundy. Jańa pisken jıdekti jeseńiz jumys isteý qabiletińiz artyp, tózimdi bola túsesiz jáne júrek jumysyn jaqsartady. Shóldi basa alatyn qasıetke ıe.

Múkjıdek ınfeksıalarmen kúresýge kómektesedi jáne olardyń qýyq qalbyrshaǵynda túzilýiniń aldyn alady.

Qara jemisti sheten qan qysymyn retteıdi jáne qandaǵy holesterın mólsherin azaıtady.

Kúnge kúıip qalýdan qalaı qorǵaný kerek?

Shyjyǵan kún astynda uzaq ýaqyt júrý – kúnge kúıip qalý qaýpine ushyratady. Kúnge qanshalyqty kúıgenińiz denedegi syrt belgilerge baılanysty bilinedi: kishkene qyzarýdan bastap, aýyrsyný, teriniń isinýi, kúldireý paıda bolyp, dene qyzýynyń kóterilýine deıin.

Osyndaı keleńsizdikterdiń aldyn alý úshin kúnge shyqqanda mynany este saqtaý qajet:

- kún astynda 11.00-16.00 arasynda uzaq júrý qaýiptirek. Bul kezeńde kún asa qatty túsedi.

- sýdan shyqqan soń terini oramalmen súrtý qajet;

- árdaıym bas kıim kıip júrińiz, jıegi keń, kúnqaǵary bar bolsa tipti jaqsy;

- aǵza kún astynda ylǵaldy tez joǵaltady, teri tez qurǵaıdy, sondyqtan kóbirek sý ishý kerek;

- arnaıy kún kosmetıkasy kúnnen kúıip qalý qaýpin azaıtady.

Qyzyq jaıt: kún sáýlesi kóbine aqtory adamdarǵa kóbirek teris áser etedi jáne olar kúnge kúıip qalýǵa kóbirek beıim. Al qara tory jáne qara násildi adamdarǵa bul asa qaýipti emes.

Eger teri kúıip qalǵan bolsa, onda:

- kún astynda júrýdi doǵarý;

- terige salqyn sý quıý nemese salqyn kompres jasaý;

- sý ishý;

- «Pantenol» jaǵylǵan tańǵysh jasaý;

- aýyrsynýdy basatyn dári ishýge bolady (mysaly, aspırın).

Este saqtaý kerek: kúldireý paıda bolǵan jaǵdaıda mindetti túrde dárigerge baryńyz. Kúıgen jerdi spırt nemese maımen sylaýǵa bolmaıdy!

Bastan, deneden kún ótý degen ne?

Ystyq kúnderi deneden, bastan ystyq ótip, nátıjesinde dárigerden bir-aq shyǵý qaýpi bar.

Qyzyq jaıt: ystyq ótý tek jazdyń ystyq kúnderi ǵana oryn almaıdy, ystyq bólmede uzaq otyryp ta deneden ystyq ótýi múmkin.

Deneden ystyq ótkenniń mynadaı belgileri bar:

- ystyqtap turǵandaı belgi

- teri betiniń qyzarýy

- shól basý

- bas aýrýy, bastyń aınalýy

- dene qyzýynyń kóterilýi

- júrek aıný, qusý

- qatty asqynǵan jaǵdaıda tynys alýdyń qıyndaýy, esinen taný.

Kún ótip ketýdiń aldyn alý úshin kún ystyqta tabıǵı materıaldardan tigilgen kıim kıý, bas kıim kıý, jıirek kóleńkeniń astynda demalý, sýdy kóp ishý, kóp tamaq jemeý, sýǵa jıi túsý sıaqty erejelerdi ustaný qajet.

Jedel járdem:

- kóleńkede nemese salqyn jerde otyrý;

- qysyp turatyn kıimdi sheshý nemese bosatý;

- basyńa sýyq kompres qoıý;

- deneni sýyq sýmen súrtip nemese ylǵal matamen oraý;

- sýyq sý ishý;

- ystyqty túsiretin dári ishýge bolady (Aspırın)

Este saqtaıtyn jaıt: joǵary temperatýra men aýanyń ylǵaldylyǵy, qalyń sıntetıkalyq kıimmen fızıkalyq jumys, zoryǵý, aǵzaǵa sý jetispeý, toıyp tamaq jeý, shyjyǵan ystyqta uzaq júrý, ishimdik ishý – munyń bári ystyq ótý qaýpin arttyrady.

Nege kóbine jaz mezgilinde as qorytý qıyndaıdy?

Jazǵy kezde ishke-qaryn jumysy nege jıi buzylatynyna birneshe sebepti atap ótýge bolady:

- jyldyń jyly megilderinde taǵam ónimderinde ishek joldarynyń buzylýyna yqpal etetin mıkroaǵzalardyń ósip-órkendeýine jaǵymdy orta qalyptasady;

- jazda dúken sórelerinde kóptegen jańa ónimder paıda bolady, olardy jep kórý de tamaqtaný qateligine, dıetalyq salmaq túsý, taǵam ónimderiniń úılesimsizdigine ákelýi múmkin;

- rasıonǵa jańa ónimderdi qosý alergıalyq reaksıa týdyryp, al bul as qorytýdyń buzylýyna ákelýi múmkin.

Este saqtaıtyn jaıt: sýdyń aýysýy men kúndelikti tamaqtaný rejıminiń aýysýy, rasıondaǵy jańa ónimder, tazalyq erejelerin saqtamaý – munyń bári asqazan men ishek jumysynyń buzylýyna ákelýi múmkin. Bir rettik ishý ótý men aýyrsynýdyń basqa belgileri bolmaǵan jaǵdaıda dabyl qaǵý áli erte.

Júrek aıný, qusý, jıi ish ótý, dene temperatýrasynyń kóterilýi, teride bórtpe paıda bolýy syrqatqa shaldyǵýdyń belgisi bolýy múmkin, sondyqtan dárigerge kóringen jón.

Mynadaı jaǵdaılarda dárigerge mindetti túrde kórinińiz:

- zár túsi ózgerdi (qyzyl nemese qara qan ketýdiń belgisi, aq nemese tússiz búırek aýrýynyń belgisi)

- joǵary temperatýra – aýyr ınfeksıanyń belgisi

- aýyrsyný, qusý, ishtiń kebýi – ishek ınfeksıasy, ishektiń qorytpaýy nemese soqyrishek belgisi bolýy múmkin.

---