InfoHub Logo

Biz tamasha zamanda ómir súrip otyrmyz. Ómir kúnnen — kúnge qyzyqty Partıamyzdyń XX sezi sovet halqynyń eńbektiń taǵy da jańa tabystaryn, tilektiń taǵy da jańa bıikterin kórsetip ketti, rýhanı dúnıemizde qazir sol XX sıeziń samaly esip turǵan shaq.

Komýnıstik salt-sanany, adamshylyq ozyq oılardy halyq boıyna sińirý jolynda sovet kórkem ádebıetiniń atqaratyn qyzmeti óte zor. Sovet jazýshysy óz ónerin komýnızm qurylysshylaryn tárbıeleýge jumsaıdy, olardyń kóńiline ýly qasıetterdiń uryǵyn egedi, ámán alǵa, adamshylyqtyń joǵary satysyna megzeıdi. Qazaqstan jazýshylary da qabileti jetkenshe osy ardaqty mindetti abyroımen oryndaýda.

Tabysymyz az emes. Biraq óskeleń ómirdiń talap-tilegimen salystyrǵanda bergenimizden bereshegimiz áli kóp. Súıikti zamannyń sýretshisi — biz baqytty jazýshylar sózben ǵana emes, barlyq sıpattarymyzben sol zamanǵa saı, halqymyzdyń súıikti, aldyńǵy azamaty bolýǵa mindettimiz.

Jazýshylardyń, kórkemóner qaıratkerleriniń jasalyp jatqan jańa dúnıeni, ómirimizdegi orasan ózgeristerdi bilýi, kórýi, zertteýi jetispeıdi degendi partıa jıi aıtyp keledi. Durys aıtyp keledi.

Qazaqstan ádebıetshileriniń ishinde ásirese, ádebıet álemine bertinde kelgen jastar arasynda kitaptan ǵana sýsyndap, shynaıy ómirden syrǵaqtap júrgender joq pa? Ómirdi, jazatyn taqyrybyn jaqsy bilmegen jazýshynyń qalamynan jaqsy shyǵarma týa almaıdy. Jazýshy ómirdi qur bilýmen de jaqsy jaza almaıdy. Jazatyn ómirińniń alýan naqyshty sıpaty kózińe aıqyn elestep turǵanda ǵana qalamyń júredi. Tipti tájirıbesi mol, ataqty eńbegi bar aǵa jazýshylardyń birsypyrasy búgingi taqyrypqa kele almaı júr.

Materıal, bilim jetkilikti bolǵan kúnniń ózinde qundy shyǵarma qınalmaı shyqpaıdy ishten. Jaqsy shyǵarma — jan azyǵy. Jaman shyǵarmany halyq qabyldamaıdy.

Boıǵa bitken daryndy ǵajap ósirýge de nemese múlde óshirýge de bolady. Ol tek dán ǵana. Dán erinbeı, ebin taýyp enedi, ósedi, áıtpese semip qalady.

Alaıda, bizdiń ortamyzda jazýshy degen qasıetti ataqqa kir keltiretinder de bar. Olar jazýshylyq bılet qolyna túsisimen-aq tanaýyn shúıire bastaıdy. Maqtasań dandaısyp ketedi, maqtamasań baǵalamaıdy, kórmeıdi dep kinálaýǵa daıyn turady.

Qaısybireýler jazýshylar uıymy músheliginen de shyǵaryldy. Mundaı batyl sharalarǵa bir kezde bara almaıtyn edik. Endi barýymyz — uıymnyń tazara ósip, nyǵaıyp qalǵanyń sondyqtan eshkimniń bet-ajaryna qaramastan uıym betine shirkeý keltiretin qylyqtardyń qandaıyna bolsa da tyıym salýǵa daıyn ekenimizdi kórsetedi. Aıyptyń tez túzelýine — jaqsy minezi, isimen burynǵy bedelin, jaǵdaıyn qaıtyp alýyna tolyq múmkindik berilip otyr.

Jaqsylyq ta, jamandyq ta birtindep, mysqaldap sińedi boıǵa. Sóıte-sóıte búkil oıyńdy, boıyńdy bıleıdi. Ideıa, minez úıde bir qıly, túzde bir qıly bola almaıdy. Túzde tek boıalyp, boıaýy ketkenshe kóz aldaýy múmkin. Mekemelerde, kópshilik oryndarda kózge túsip qalǵan jırenishti qylyq, minezder áýeli úıde — búldirshindeı balanyń, súıikti jardyń, qamqor ata-ananyń, qadirli qurbynyń aldynda bastaldy. Solardyń senimin, úmitin, jalyndy mahabbatyn qorlap bolǵan soń kópti, halyqty qorlaýǵa shyǵady. Mine, buzyq jırenishti qylyq, minez kórsetýshilerge tek osylaı qaraǵanda ǵana raqymsyz kúrese alamyz jáne tyıa alamyz olardy.

Biz uly sovet dáýirinde ómir súrip otyrǵan, komýnızm dúnıesin jasaýshy qaýymnyń aldyńǵy qatarynda júrgen, ozat ıdeıaly jazýshylar ekenimizdi eshýaqytta umytýǵa tıisti emespiz. Bizdiń barlyq oıymyz, sóz áreketimiz qoǵamdyq, memlekettik zor maqsattarmen jymdasyp jatýǵa tıisti. Osyǵan qaramastan keıde úp-úlken jazýshy kúıki kóńil kórsetip qalǵanda qarnyń ashady.

Bizdiń ishimizde eshbir sóleket minezi, isi sezilmegen, bir-aq jyldar boıy eleýli bir eńbek bermegen jazýshylar joq emes. Tártipti, minezdi bolý jaqsy. Al shyǵarma berý bárinen jaqsy. Árıne, qıly-qıly júırik bar, árqaısysy jerine jete toqtaıdy. Bul joldastar jerine jetip qalsa amal ne, áıtpese qazirgideı búkil qaýym bolyp altynshy besjyldyqty oryndaýǵa jumylǵan shaqta eki qoldy artqa ustap turý jaraspaıdy-aq.

Qaısybir jazýshylar óz mindetin áli kúnge birjaqty túsinedi — tek shyǵarma berý dep biledi. Al, aqysyz pulsyz jumys saǵatynan tysqary ýaqyttarda isteletin qoǵamdyq isterge kelgende tym syrdań. Jazýshy eger osy syrdańdyqqa salynsa, bara-bara qyzýly kóptiń ishinen jyrylyp qalýy ǵajap emes. Kóptiń ishi qaınaǵan qazan. Jazýshy sol qazanǵa qaınasa pisedi. Gorkıı, Maıakovskıılerdiń ózgeshe bir qasıeti — kóppen aralasýdyń alýan joldaryn taýyp, qat-qabat baılanysta bolatyn. Jazýshy óziniń shyǵarmasy baspasóz arqyly kópke áser etse, tótenshe baılanysý, aralasý arqyly kópshilik jazýshyǵa áser etedi. Bul — shyǵarmaǵa eń qundy qorek. Saıyp kelgende, tvorchestvolyq jumys pen qoǵamdyq jumysqa birdeı qaraý qajet. «Bizdiń sovet jazýshylary tek professıonal ádebıetshi bolyp qana qoıa almaıdy. Ol, elimizde jasalyp jatqan barlyq isterge qatysatyn jany sergek, qajyrly adam» degen Alekseı Maksımovıch Gorkııdiń belgili sózi osyǵan pátýa.

Jazýshynyń jaqsy eńbegi júzdegen jyldar ómir súredi, ony talaı qaýym rýhanı azyq etedi. Jazýshy tek shyǵarmasymen ǵana emes, óz basynyń asyl qasıetterimen de halyq aýzynda ańyz bolyp qalady. Ádebıet kadrlaryn uıymdastyrýda, jastarǵa jalyqpaı ustazdyq etýde Gorkıı bizge tamasha úlgiler qaldyrdy. Árıne, Gorkıı bolý qoldan kele bermeıdi, al, oǵan elikteý, eń bolmaǵanda birer jasty durys baýlyp, ádebıetshiler tobyna ákelip qosý árbir aǵa jazýshynyń qolynan keledi. Biraq osyny isteýshiler bizdiń aramyzda óte az, uıym isteıdige ıek súıep alǵan. Uıymnyń jeke músheleri bulaı bolǵanda, sol uıymnyń qabileti qandaı bolmaq?

«...Talpynǵan jańa talantty kózim shalsa bolǵany, ony shyǵar bıigine shaldyqtyrmaı jetkizý úshin talabyna kilem bolyp tóselgim kelip turady» degen edi Alekseı Maksımovıch. Ádebıettiń jas kadrlaryn tek osyndaı jalyndy mahabbatpen ǵana jalyqpaı baýlýǵa, qanat-quıryǵyn syndyrmaı qatarǵa qosýǵa bolady.

Biz jastardy Gorkııshe súıeıik, degendi kóp aıtamyz. Gorkııshe súıýdi az bilemiz. Sondyqtan keıde tipti jalǵan súıemiz, Gorkııshe súıý degen — oıy áli oryn teppegen, qalamy tóselmegen albyrt jasty masattandyra maqtaý nemese jasytyp taptaý emes. Bizdiń biletinimiz, kóbinese, osy jaǵy. Munyń ekeýi de zıandy. Gorkııshe súıý degen — sheberlikke, ol úshin eńbekte tózimdilikke, jaýaptylyqqa, kishipeıildikke baýlý, adamdy, uıymyn, halqyn súıe, syılaı bilýge, mádenıetti, minezdi bolýǵa, óner-bilim jolynda toqmeıilsimeı únemi izdengish bolýǵa úıretý. Eger bizdiń uıym, onyń ishinde ásirese aǵa jazýshylar, jańa kele jatqan ádebıetshilerge bul qasıetterdi bere bilse, odan artyq tabys joq. Óıtkeni, barlyq istiń túıinin adam, kadr sheshedi. Biz sonda keleshektiń kadryn daıarlap ketken bolamyz.

Jaýaptylyqtyń bárin úlkenderge artyp, jastardyń ózin jaýapsyz qaldyra almaımyz. Onyń ber jaǵynda, jastyqqa beriletin jeńildik te sheksiz emes. Dobrolúbov, Shoqan nemese keshegi Koshevoı, Toqtarovtar jas bola turyp keıingige tamasha mura, úlgiler qaldyryp ketti. Zadynda, adam bolashaǵyna jasynan beıimdele beredi. Osy beıimdilikke uqypty qarap, jaqsysyn mápeleı ósirý, jamanyn tamyrymen julyp tastap otyrý kerek.

Bir jas jigit az ýaqyttyń ishinde talaı ret kezdesti. Birinshide aqsha surady, ekinshide pýtevka surady, úshinshide komandırovka surady, tórtinshide banketke bılet surady, besinshide bireýlerdiń ústinen shaǵym aıta keldi. Tym qurysa bir ret te ádebıet jaıynda keńes suraı kelmedi. Ádebıetshi jasty qansha jaqsy kórsek te mundaı jasty jaqsy kórý qıyn. Sondyqtan, sóleket minezi baıqalǵan jastar, meni kelip bireýin, túzep jiber, dep turmaı, ózin ózi túzeı bilý kerek. Bul da qasıetti sıpattardyń biri.

Azamattyq sıpaty kelispegen adamdy halyq ejelden súıgen emes. Jazýshy — halyq ishinde bilikti, súıikti adam. Eger azamattyq sıpaty buzylsa, ol súıkimnen aırylady. Budan keıingi ómirdiń qyzyǵy ne? Sondyqtan, jazýshy degen qadirli atty taza, joǵary ustaıyq. Atyń bylǵansa asyl sóziń de óte bermeıdi.

1956

---