InfoHub Logo

Bizdiń elimizde adamnyń moraldyq keskin-kelbetin jalpy qoǵamdyq isterden bólip alyp, oqshaýlaýǵa bolmaıdy. Demek, árbir sovet azamatynyń, árbir sovet jazýshysynyń moraldyq keskin-kelbeti ásirese qazirgi komýnızm qurylysy jaǵdaıynda asa mańyzdy másele bolyp otyr.

Jazýshy sosıalısik qoǵamnyń aldyńǵy qatarly kúreskeri, qajyrly qaıratkeri. Sondyqtan da jazýshynyń minez-qulqy, turmystyq sıpaty kirshiksiz taza bolmaqqa kerek. Ádebıettiń partıalyq uly prınsıpteri, Otanǵa, halyqqa jan-tánimen berile, adal qyzmet etý mindeti, shyǵarmanyń eń bıik komýnıstik ıdeıada bolýy mindeti, — bári ár jazýshynyń jany, ar-ujdany minsiz bolýyn, taza bolýyn talap etedi, ár jazýshydan komýnıstik sanalylyqty, óz isine meılinshe tıanaqtylyqty, uqyptylyqty talap etedi. Osy aıtylǵan qasıetterden aırylǵan jazýshy ózine júktelgen zor mindetterdi atqara almaıdy, jańanyń eskilikpen kúresinde jeńilip qalady. Jańaǵy aıtylǵan asyl qasıetterden jurdaı jazýshynyń jaqsylyqqa súısinýge, jamandyqtan jırenýge, dosty shyn súıýge, jaýdy barynsha jek kórýge qaýqary jetpeıdi. Neǵurlym bıikte tursań, solǵurlym qıan-qıadaǵyny aıqyn kóresiń degen edi uly Gorkıı. «...Adamnyń murat-maqsatqa jetý jolyndaǵy talaby neǵurlym bıik bolsa, — deıdi Gorkıı, — onyń qabileti, talanty áleýmettik turǵydan solǵurlym ónimdi damıdy»...

Ómirden oqshaýlanǵan, elimizde komýnızm ıgiligi úshin, halyq ıgiligi úshin kúnbe-kún týyndap jatqan san alýan eresen jańalyqtardan qol úzgen jazýshy — zamanymyzdyń telegeı-teńiz baılyǵy men ǵajaıyp sulýlyǵyn sezinýden qalady, tvorchestvolyq qabiletinen aırylyp, qýys keýde, qur súldege aınalady.

Sovet jazýshysy kishipeıil, parasatty bolýy kerek. Ol eshqashan da tabysqa mastanbaıdy, ataǵym shyqty eken dep asqaqtamaıdy. Sovet jazýshysy óziniń boıyndaǵy bar kúsh-qýatyn, talantyn halyq isine komýnızm maqsatyna sarp etedi.

Amal qansha, bizdiń jazýshylar arasynda óner shyńyna eńbeksiz, beınetsiz op-ońaı yrǵyp shyǵam dep keýde soǵatyn neken-saıaq alańǵasar, áńgúdikter de kezdesedi. Tvorchestvolyq jumys udaıy oqýmen, úırenýmen qosa júrgiziletin aýyr eńbek. Aıanbaı, erinbeı oqyp eńbek etkenderge ǵana keledi shabyt. Gorkıı, Maıakovskıılerdiń jan aıamaı eńbektenip, ómirdiń ózinen tynymsyz úırengen ónegeleri osyndaı. Munyń ózi sovet jazýshylarynyń qanymen aralasyp, súıegine sińgen keremet ónege. Al endi paıymdap qarasaq, aldyn ala saqtanbasaq, jaman ónege de juǵympaz. Jaman, pasyq ónege jymysqylap, jymyp kiretin juqpaly dert sıaqty. Der kezinde bilip, shuǵyl emdemeseń, arylmasań qurtyp tynady. «Saqtyqta qorlyq joq» deıdi halqymyz. Aldyn ala saqtyq jasap, saqtandyrý, biren-saran bilingen derti bolsa, ony dereý qurtý uıymnyń mindeti. Bul máselege keıinirek, keńirek toqtaımyz.

Búkil adamzat tarıhynda, ásirese bizdiń sosıalısik qoǵam tarıhynda jazýshy eńbeginiń mańyzy ólsheýsiz zor. Sondyqtan da bizdiń Komýnıstik partıamyz ben úkimetimiz sovet ádebıetiniń ósý-órkendeýin kúnbe-kún qadaǵalap, durys baǵyt silteıdi, udaıy kómektesedi. Sovet ádebıeti dúnıe júzindegi eń bıik ıdeıaly, tereń mazmundy, ozyq ádebıet. Sovet jazýshylary barlyq elderdiń progresıvtik, azattyq súıgen jazýshylaryna ıgilikti úlgi kórsetýde.

Jazýshy óziniń jaqsy shyǵarmasymen de, óziniń turmystaǵy óresi bıik ozyq ónegesimen de halyqqa tálim-tárbıe berýge tıis. Jazýshynyń adamgershilik asyl qasıeti, adamdarǵa izgi kózqarasy, turmys josyǵy basqa jurtqa aıqyn úlgi. Danyshpan Gorkıı bizdi osylaı úıretken. Maıakovskıı, Fýrmanov, Gaıdar, Makarenko syqyldy óren jazýshylar bizge osyndaı óshpes ónege qaldyrǵan.

Sovet halqynyń moralindeı bıik te taza moral adamzat qoǵamynyń tarıhynda bolǵan emes. Ózimshildik, tákapparlyq, maqtanshaqtyq, mansapqumarlyq sovet qoǵamyna, sovet halqyna jat minez, soraqy qylyq. Mundaı minez, mundaı qylyq adamdy eski ıdeologıaǵa qaraı keıin tartady, ilgeri basqan qaryshty qadamymyzǵa kedergi bolady. Mundaı minez, mundaı qylyq jazýshynyń qabiletin kúıretedi, onyń tvorchestvosyna shirik, jalǵan áýen aralastyrady. Sondyqtan da biz jazýshylar arasynda baǵzy bir kezdesip qalatyn jat ıdeologıa men moralǵa eshqashan da jol bermeımiz, ondaılarmen aıaýsyz kúresemiz.

Jaqyn arada «Lıteratýrnaıa gazeta» betinde Fedor Gladkovtyń etıka jónindegi maqalasy jarıalandy. Sovet ádebıetiniń aqsaqaly, qurmetti jazýshy óziniń yzaly da aıbyndy sózin sovet adamdarynyń etıkalyq qalpynan shyǵyp, ádepsizdikke salynǵan, júgensiz ketken keıbir ádebıetshilerge arnady. Bul oraıda Fedor Gladkov búkil sovet jazýshylarynyń oı-pikirin bildirdi. Sondyqtan da bul maqalaǵa jurtshylyq jappaı nazar aýdaryp, rıasyz quptady. Bizdiń halqymyz jazýshyny, onyń eńbegin asa qurmet tutady. Sóıte tura, qoǵamdyq tártipti buzǵan, turmysta azǵan jazýshyny betiń, júziń demeı qatal aıyptaıdy. Mundaılar bizdiń Qazaqstan jazýshylarynyń arasynda da bar. Kári demeı, jas demeı, ótkendegi eńbegine qaramaı, ondaı moraldyq azǵyndarǵa aıaýsyz soqqy berýimiz kerek. Mundaı adamdar bizdiń bıik dárejeli komýnıstik maqsat-muratymyzǵa nuqsan keltiredi, jazýshylar uıymynyń boıyna min, betine shirkeý bolady.

Jazýshynyń etıkasy, moraldyq keskin-kelbeti mańyzdy másele. Meniń bilýimshe, bul máseleni ózimizdiń partıa jınalysynda sóz etpegenimizge talaı ýaqyt ótti. Bul sıaqty asa mańyzdy máselege mán bermeı, salaqsyp júrgenimiz uıym jumysyna kereǵar áserin tıgizdi. Anyqtańqyrap aıtqanda bizdiń aramyzdaǵy keıbir shyńdalmaǵan solqyldaq jazýshylar bizdiń álgindeı salaqtyǵymyzdy ańǵaldyǵymyzdy paıdalanyp, moraldyq jaǵynan quldyrap ketti. Eski dúnıeniń sarqynshaqtary áli quryp bitken joq. Turlaýsyzdarǵa, turaqsyzdarǵa, tipti keıde ájeptáýir salmaqty salaýatty adamdardyń ózderine de qyrsyǵyn tıgizetini bar. F. Gladkov óziniń joǵaryda atalǵan maqalasynda osy eskiliktiń keseldi qyrsyqtaryn jan-jaqty taldaı kelip, solardyń ishinde ásirese maskúnemdikke salyný dertiniń kesir-kesapatyn atap aıtqan. Bizdiń Jazýshylar odaǵyndaǵy az da bolsa ushyrasyp júrgen mundaı soraqylyqqa jóndi mán bermeı keldik, tıisinshe eskermedik, tamyryna balta shappadyq. Kóbinese, qaıter deısiń, jóndeler, qoıar dep, emeksip, jaýyrdy jaba toqynyp keldik.

Biz materıalıstermiz ǵoı. Máselege naqty qaraımyz. Sebepsiz saldar joq. Endeshe bizdiń aramyzǵa arakidik enip ketken zıandy derttiń sebebin tabýymyz kerek.

Bizde eń aldymen tárbıe jumysy nashar. Tárbıe deıtin uǵymnyń maǵynasy, mazmuny tereń. Biz osynyń mánin jeńil uǵyp júrmiz. Keıbir joldastar tárbıeni tek leksıa, baıandamalarmen, kitappen shekteıdi. Meniń oıymsha tárbıede shet-shek joq, ol shalqyp jatqan teńiz sekildi. Tárbıe shyǵarmalardy talqylaý, ár adammen jeke-jeke sóılesý, úıde de, uıymda da aqyl-keńes aıtý arqyly júzege asyrylýy kerek. Jazýshylar arasyndaǵy qarym-qatynas ár jazýshynyń júris-turysy, minezi, syrt pishini, — bári de basqalarǵa ónege.

Tárbıe isine tek uıym basshylary ǵana emes, búkil jazýshylar bolyp, partıa uıymy bolyp jappaı qolǵa alsa, buzaqylyqqa, maskúnemdikke eshqandaı keshirim jasalmasa, — sonda ǵana maqsat oryndalady.

Bizde kóńilshektik isteıtin jomarttar bar. Olaı bolmaǵanda qunsyz-qunarsyz óleńderge «Ádebıet jáne ıskýsstvo» jýrnalyna oryn berilýin nemen túsindirýge bolady?

Partıa uıymy, onyń búrosy ádebıetshilerdi saıası jaǵynan tárbıeleýde. Jazýshylar odaǵynyń prezıdıýmyna jetkilikti dárejede kómektespeı kelgenin ashyq aıtamyz. Endigi jerde bul kemshilikten tez arylyp, ádebıetshilerdi tárbıeleý, uıymdy maskúnemderden, shalaǵaılardan tazartý jóninde tynbaı jumys isteıik.

Aldaǵy mindet aýyr, atqarylatyn isterimiz ushan-teńiz. Biz bul mindetterdi partıa basshylyǵymen oıdaǵydaı oryndaımyz, uıymnyń yntymaq-birligin kózimizdiń qarashyǵyndaı saqtaımyz, jazýshy degen ardaqty ataqty kirshiksiz ustaımyz.

1956

---