InfoHub Logo

Aqdalanyń aýdan aǵasy Surqaıdyń tańǵajaıyp isteri týraly kúzgi qaýǵa tıgen ertteı bolyp bastalyp, aıaǵy quıyp ótken nóserden keıingi shaladaı byqsyp birjola joq bolady.

...Aýdan aǵasynyń kabınetinde aýdandyq atqarý komıtetiniń jalpy bóliminiń meńgerýshisi Eginbaı otyr. Ekeýiniń qas-qabaǵyna qaraǵanda bular qoldan qol ótken jekjat sıaqty kóriner edi. Álde qudalyq, álde alypsatarlyq jasap jatqandardaı. Surqaıdyń aty sýyq bolǵanmen isiniń, mineziniń ózi degende jyly ekenin Eginbaı jaqsy biletin edi. Sondyqtan da ol qulaǵyn tosa beredi. Anaý birin aqyryn, birin qatty aıtyp Eginbaıdyń qulaǵyna qunyp jatyr, quıyp jatyr. «Qashanda ázimizdi umytpaýymyz kerek, bıyl bir astyq salyp alaıyq» deıdi Surqaı Eginbaıǵa qarap. Al Eginbaı eńsesi túsip «jer joq tuqym joq, soqa joq, kólik joq» dep, joqtardy tize jóneldi.

— Eı, eı — deıdi predsedatel, — joq degen úlken qara kisi deıdi. Joq deseń-aq boldy úıine kirip alyp shyqpaı qoıatyn kórinedi. Sondyqtan — «joq» deme. Aǵań aldyńda otyrǵanda «joq» degen termın sende bolmasqa kerek. Aǵań barda bári bar. Sýly saıyń bolady, dúmbirlegen jaıyń bolady, qysqasy bári daıyn bolady.

Aǵańyz degenin istedi. «Qosqal» kolhozyna bekitilip berilgen jerdiń bes gektaryna kolhoz kúshimen aýdandyq Sovet atqarý komıtetine dep egin egildi. Árıne, janar, jaǵar maı, mehanızm kúshi kolhozdyń esebinen boldy. Mundaıda tıyn shyǵaryp Surqaıdy súr quıyn soqty deımisiz, bárin kolhoz istep berdi. Olar daıyn dánge ıe boldy... «Aıda bol, as ishkende paıda bol,» degendeı astyq qapqa túskende olar da daıyn bola ketti. Astyqty tıep aýatkomnyń atqorasyna ákeldi. Dorbalap, qaptap úılerine tyshqansha tasyp ketkender de kezdesti. Qambaǵa túsken atjalmandaı urty men jurtyn astyqqa toltyryp Surqaı da suǵanaq qolyn aıamaı suqty. Biraq Surqaı izin bildirmeı bárin de joq etti.

Astyq degenin ne táıiri, astyq túgil Surqaıyń dándegen soń aǵashty da kemirip jep qoıdy. Senbeseńiz jol bólimindegi joly bolmaı júrgenderden suraı qoıyńyz, olardyń qorasynda jınaýly turǵan qurylys aǵashyn bir túnde jym-jylas qyldy da, toǵyz myń somdy qaltaǵa basyp aldy. Qaltaǵa túsken aqsha da túpki búıenge ketken tamaqtaı sińip joq boldy. Jol bólimi esigi aldynda qar basqan qaraıyp oryny ǵana qaldy. Biraq kúnde kózi úırenip qalǵan aǵashty joqtaýshylar da boldy. Surqaı olarǵa sur qoıandaı ustatpaı ketti.

Surqaı dándep alǵan soń aýyzdy úlken ashyp, kórsheńgeldi kóse saldy. «Bólshevık» kolhozynyń bir mashına astyǵyn tatpaıdyń tal túsinde úıine túsirtip alyp, «jegen aýyz jesin», bul astyqty biz alamyz» dep ashyǵynan ketti. Sonan soń amalyn taýyp, sol úsh tonna astyqty Eginbaımen bólisti degen qaýeset te tarap ketti. Qaıtse de ekeýi qarq boldy. Astyq úıge ákelingen soń kóńil shirkin sabasyna túsip, kózi toıyp otyrǵanda Surqaı taǵy da «jegen aýyz jesin» dep myıyǵynan kúlip qoıdy.

...Surqaı Eginbaıdy shaqyryp alyp, taǵy da kódesin otyr. Kolhozdardan endigi jerde astyq almaý kerek, óıtkeni onyń jeýinen daýy kóp. Sondyqtan áýes tamaq retinde, qaýyn-qarbyz bolsa qaǵyp alyp otyrsań, sonyń ezinen eshkimge eseńdi jibermeısiń. Jaman aıtpaı jaqsy joq, eger sóz bola qalǵan kúnde, jáı qaýyn-qarbyz ǵoı dep jeńil qaralatyn bolady. Mysaly, «Kóktem» kolhozynda astyq arzan qarbyz qymbat. Aıaǵyn ákki bolǵan Eginbaı aıtqyzbaı uqty. Sonan soń qonyraýdy syldyr ótkizip edi, esikten kómekshi basyn qylqıtty. Qylqıǵan bastyń qalqan qulaǵy Kólegenovty tez taýyp kel degen buıryqty anyq esitti. Súrekeńniń surynan qorqatyn Kólegenov tez shaqyrtqanyna áldeqalaı múlt ketip qaldym ba dep júreksine kelip edi, Surqaıdyń surynan ashý yzǵary bilinbegen soń jaıbaraqattana qaldy.

Aldymen Surqaı onyń saýlyǵyn, úı ishiniń amandyǵyn, bala-shaǵasynyń, Kólegenovtyń úıindegi kók ıtiniń, aq shoshqasynyń saýlyǵyn surady.

— Qoldan esirgen balasyń — dep bastady Surqaı sózin, — kóringenge syr aıtýǵa bolmaıdy... — dep Surqaı demin alǵandy.

— Qarbyzǵa attanǵaly otyr edik, — dedi Kólegenov álden ýaqytta.

— Bir stansıanyń dırektorysyń. Mashınańdy ber, biraq bul týraly eshkimge tisińnen shyǵarma. «Apyraý benzın...» deı berip edi Kólegenov, oǵan qam jeme, qybyn ózim keltiremin, — dedi Surqaı. Túndeletip aýdan aǵasy Kólegenovtyń mashınasymen «Pobeda» kolhozyna tartyp ketti. Kek mashınaǵa kóp qarbyzdy kekireıte tıep kórshi aýdanǵa tartty. Sóıtip Surqaı óziniń saýdadan da ebi baryn bir kórsetip biraz aqsha tapty. Elpektep qasynda Eginbaı da júrdi. Biraq úlesiniń azyraq bolǵany kóńilinde turyp aldy. Degenmen «teginnen kóbin tabylsa ólmek kerek» degendi oılap, aýdan aǵasynyń janynda júrgenine máz boldy... Biraq áıteýir túbi qusyp júrmegeı edik degen kúdik te kóńilin jaılap alyp, bir ketpeı qoıdy.

Jamandyǵy qurǵyr jaqyndaǵanda ony adam ózi biledi degen naq osy joly ras boldy. Bıdaı alǵan kezde baldaı batyp, sýdaı sińip-aq ketip edi, áıteýir qarbyzy qurǵyrdy satýyn satqanmen qylpyldap júrdi. Keńili aldamapty. Eginbaı qarbyzdyń qalǵanyn satqan kúni ustalyp qalyp, qaltanyń túbin qaǵyp qaıta túsirýge týra keldi. Armandy jeri osy boldy. Arǵy jaǵynyń ne bolatynyn Surqaı da, Eginbaı da jaqsy bilip turdy. Óıtkeni ekeýiniń soǵan jetetin saýaty bar edi...

«Jegen aýyz jesin» degenmen, jeı almaı qaıta qusqany jaman boldy.

1955.

---