InfoHub Logo

Qazaqstan Respýblıkasynyń "sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres" Zańy Sybaılas jemqorlyqqa mynandaı anyqtama beredi - bul memlekettik mindetterdi atqaratyn adamdardyń, sondaı-aq solarǵa teńestirilgen adamdardyń laýazymdyq ókilettigin jáne soǵan baılanysty múmkindikterin paıdalana otyryp ne múliktik paıda alý úshin olardyń óz ókilettikterin ózgeshe paıdalanýy, jeke ózi nemese deldaldar arqyly zańda kózdelmegen múliktik ıgilikter men artyqshylyqtar alýy, sol sıaqty bul adamdarǵa jeke jáne zańdy tulǵalardyń atalǵan ıgilikter men artyqshylyqtardy quqyqqa qarsy berýi arqyly olardy satyp alýy".

BUU qujattarynda qoldanylatyn sybaılas jemqorlyqtyń halyqaralyq-quqyqtyq anyqtamasy mynandaı:

- jeke maqsattar úshin, úshinshi tulǵalar men toptardyń maqsattary úshin memlekettik bılikti teris paıdalaný.

Qarapaıym tilmen aıtqanda, sybaılas jemqorlyq-bul qyzmettik jaǵdaıdy jeke maqsatta paıdalaný. Sybaılas jemqorlyq kórinisteriniń biri para berý bolyp tabylady.

Para degen ne? Bul laýazymdy adamnyń basqa adamnan ol atqaratyn laýazymǵa baılanysty qandaı da bir qyzmet kórsetiletin aqshany nemese ózge de ıgilikterdi alýy. Bul rette atalǵan aqsha men ıgilikterdi paraqor árdaıym jeke ala bermeıdi, kóbinese olar oǵan jaqyn adamdarǵa nemese jasandy uıymdarǵa berilýi múmkin. Para bolýy múmkin:

- Zattar-aqsha, onyń ishinde valúta, bank chekteri men baǵaly qaǵazdar, baǵaly metaldar men tastardan jasalǵan buıymdar, avtomashınalar, páterler, saıajaılar men qala syrtyndaǵy úıler, azyq-túlik, turmystyq tehnıka men aspaptar, Basqa da taýarlar, jer ýchaskeleri jáne basqa da jyljymaıtyn múlik.

- Qyzmetter men paıdalar-emdeý, jóndeý jáne qurylys jumystary, sanatorıılik jáne týrısik joldamalar, shetelge shyǵatyn saparlar, oıyn-saýyq jáne basqa da shyǵystardy óteýsiz nemese tómendetilgen qunmen tóleý.

Sybaılas jemqorlyq nege sonshalyqty qaýipti?

Kóptegen adamdar para berý men sybaılas jemqorlyqty ózderi úshin paıdaly nemese zıandy emes qubylys dep sanaıdy:

- "Nege jaman? Men aqshasyn tóledim, jáne tehnıkalyq baıqaýdan esh qıyndyqsyz óttim, ýaqytty da únemdedim".

- "Dıplom satyp aldym, ulymdy bedeldi jumysqa qostym". Bunyń nesi jaman?».

Saıyp kelgende, bul bárine "jaman" ǵana emes, sonymen birge bárine de qaýipti.

Talqylap kóreıik. Biz bárimiz ártúrli salyq tóleımiz. Alaıda, tabystyń belgili bir bóligin memleketke bere otyryp, biz ol áleýmettik qyzmetterdi júzege asyrýdy qamtamasyz etedi dep sanaımyz: tegin bilim berý, densaýlyq saqtaý, ınfraqurylym qurý, qaýipsizdikti qamtamasyz etý.

Memlekettik qarajatty bólý sybaılas jemqorlyq shemasy boıynsha júrgizilgende ne bolady?

Mysal: Memlekettik organ kelisim-shart jasasady. Aýrýhana salý nemese jóndeý. Kelisimshart jasasý barysynda jeke memlekettik qyzmetshi ókilderi onymen "senimdi qarym-qatynasqa"túsken fırmanyń kelisimshartty alýy úshin para alady. Alaıda, qaıtarý shyǵyndarynyń arqasynda birde-bir kompanıa shyǵynǵa ushyramaıdy. Sondyqtan "jaqsy" alǵan mundaı kompanıa jumys pen paıdalanylatyn materıaldardyń sapasyn tómendetedi, sonymen birge olardyń qunyn arttyrady. Nátıjesinde búkil qoǵam zardap shegedi.

Sybaılas jemqorlyq qoǵamǵa zıan keltirip qana qoımaı, nátıjege kepildik bermeıtinin umytpaǵan jón! Óıtkeni, sybaılas jemqorlyq shemasynda kóbirek bere alatyn adam jeńedi. Biraq sybaılas jemqorlyqpen aınalysý sózsiz adamnyń jáne onyń jaqyndarynyń sanasyna, dúnıetanymnyń deformasıasyna zıan tıgizetini qorqynyshty.

Bul áleýmettik qaýipti qubylyspen kúresýdiń ózektiligi birqatar jaǵdaılarǵa baılanysty

- sybaılas jemqorlyq azamattardyń konstıtýsıalyq quqyqtary men bostandyqtaryn Eleýli buzýshylyqtarǵa alyp keledi;

- sybaılas jemqorlyq qylmystarynyń sýbektileri, ádette, joǵary qoǵamdyq jaǵdaıǵa ıe;

- bul áreketten týyndaǵan úlken materıaldyq jáne moraldyq zalal;

- erekshe kidiris-bul qubylys týraly tolyq málimetter nemese kem degende ókildik dálelder joq, qylmystyq sottyń aldynda turǵan kináliler odan da az jáne olardyń tek birnesheýine naqty qylmystyq jaza taǵaıyndalady;

- sybaılas jemqorlyq jasyryn ǵana emes, sonymen birge kelisimdik sıpatqa ıe, ol, ádette, shaǵymdarǵa ákelmeıdi, óıtkeni kináli taraptar zańsyz mámileden ózara paıda alady;

- sybaılas jemqorlyq áreketteri, ádette, Memlekettik qyzmettiń kúrdeli naqty jáne qupıa túrlerinde júzege asyrylady, munda kásipqoı emes adamdy túsiný qıyn;

- sybaılas jemqorlyq memlekettiń bedelin túsiredi;

- bul qubylys memlekettik qurylymdarda tez taralady;

- shyn máninde, zańmen qorǵalatyn barlyq qoǵamdyq qatynastar jemqor sheneýnikterdiń qylmystyq is-áreketiniń nysany bola alady.

Joǵaryda atalǵan tizim aıta berseń taýsylmaıdy, biraq ol dál qazir sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres boıynsha teorıalyq erejelerdi ázirleýde de, kúndelikti, praktıkalyq jumysta da ótkir qajettilik týyndaǵanyn kýálandyrady. Biraq kez-kelgen teris qubylysqa qarsy turýǵa shaqyrmas buryn, sebepterin , mehanızmderin  anyqtaý kerek. Sonymen qatar túsiný kerek.

Derekkóz: https://online-zakon-kz

Jaqypbekov Oljas

---