InfoHub Logo

Janýarlardyń atalyq jáne analyq daralary úshin arnaıy fenotıptik belgiler (kólemi, dene qurylysy, túsi men basqa qasıetteri), sonymen qatar minez-qulqynyń aıyrmashylyǵy bolady. Atalyqtar men analyqtarynyń arasyndaǵy qasıetteriniń aıyrmashylyqtary jynystyq dımorfızm dep atalady. Janýarlarda ol evolúsıalyq damýdyń tómengi satylarynda-aq, mysaly, jumyr qurttarda, býynaıaqtylarda kezdesedi, atalyqtary men analyqtarynyń arasyndaǵy syrtqy aıyrmashylyqtary óte aıqyn baıqalatyn omyrtqaly janýarlarda shegine jetedi. Atalyq jáne analyq daralary da kezdesetin ósimdikterdiń túrlerinde de jynystyq dımorfızm oryn alady, biraq ol onsha aıtarlyqtaı baıqalmaıdy.

Eger janýarlarda atalyq jáne analyq jynys kletkalary atalyq ta, analyq ta jynys bezderi bolatyn bir darada óndirilse, onda bul qubylys germafrodıtızm dep atalady. «Germafrodıtızm» termıni Germes (er adam kórkiniń qudaıy) jáne Afrodıta (áıel zaty kórkiniń qudaıy) degen grek attarynyń úılesýinen shyqqan. Naǵyz jáne jalǵan germafrodıtızm bolady. Naǵyz germafrodıtızm kóbine, evolúsıanyń tómengi satylarynda turǵan organızmderde, mysaly, jumyr jáne saqınaly qurttarda, mollúskalarda kezdesedi. Jalpaq qurttarda atalyq jáne analyq jynys bezderi daranyń barlyq tirshilik barysynda qyzmet atqarady. Kerisinshe, mollúskalardyń jynys bezderi jumyrtqa kletkalary men spermatozoıdtardy kezektesip óndiredi. Dese de, naǵyz germafrodıtızm uıymdasqan janýarlarda da kezdesedi. Mysaly, ol sútqorektilerde bolady.

Mysaly, shoshqalarda keıde jumyrtqa bezderiniń denesiniń bir jaǵynda, al testısterdiń ekinshi jaǵynda damýy baıqalady, nemese qurama qurylymdardyń (ovotestıster) damýy júredi jáne eki jaǵdaıda da qyzmettik belsendi jumyrtqa kletkalary men spermatozoıdtardyń sıntezi oryn alady. Mundaı janýarlardy «aralyq» jynysqa jatqyzady ári aralyq seksýaldy tıpti daralardyń kóbisi eki HH-hromosomaly analyq daralar bolyp tabylady. Olardyń keıbireýleri agressıvti minez-qulqymen sıpattalady, ol tektıkýlárly ulpa uryqtyq kletkalardan turmasa da, minez-qulyqqa áser etetin testosteron óniminiń orny bólek ekenin kórsetedi. Osyǵan uqsas qubylys eshkilerde de baıqalǵan.

Naǵyz germafrodıtızm damýdyń buzylýy nátıjesinde paıda bolǵan adamda da kezdesedi. Germafrodıtterdiń genotıpteri 46HH nemese 46HÚ bolyp tabylady eri kóptegen jaǵdaılarǵa XX jatady (shamamen, 60%). HH-tiń genotıpteri jıi negroıdty afrıkalyq popýlásıalardyń germafrodıtterinde kezdesse, al HÚ genotıpteri japondyqtarda kezdesedi. Germafrodıtterdiń eki tıpinde de gonadalardyń bılateraldy assımetrıa jaǵyna qaraı tendensıasy baıqalady. Naǵyz germafrodıtter arasynda somatıkalyq kletkalary jup XX hromosomadan, basqalary-HÚ jup hromosomalardan turatyn hromosomalyq ala-qulalyq ta kezdesedi.

Jalǵan germafrodıtızm de belgili, bul jaǵdaıda ındıvıdýmdarda eki jynysqa da tán syrtqy jynys músheleri men ekinshi jynys belgileri bolady, al jynys kletkalary tek bir jynys kletkalarynyń — atalyq nemese analyq tıpin óndiredi. Kóptegen gúldi ósimdikterge germafrodıtti gúlder tán, olardy jıi qos jynysty dep ataıdy, árbir gúlde atalyǵy jáne analyǵy bolady. Osyǵan oraı uryq barlyq gúlderde damıdy. Qos jynysty ósimdikterge: bıdaı, shıe, alma jáne kóptegen basqa ósimdikter túrleri jatady. Qos jynystylardan basqa evolúsıa barysynda bir túrdiń sheginde jynystary bólingen ósimdikter damydy, ıaǵnı ósimdikterdiń bir úıli men qos úılileri paıda boldy.

Ósimdikterde bir mezgilde atalyq jáne analyq gúlderi bolsa, onda olar bir úıli bolyp sanalady. Bir úıli ósimdikterde uryqtary tek analyq gúlderden damıdy. Bir úılilerge júgeri, qıar, asqabaq jáne basqalary jatady. Kerisinshe qos úılilerde ne analyq, ne atalyq gúlderi bolady (bir túrdiń sheginde). Qos úılilerdiń jemis beretinderine analyq gúlderi (analyq daralar) barlary ǵana jatady. Qos úılilerge terek, qulpynaı jáne t.b. aǵashty jáne shópti ósimdikter jatady. Adamdardaǵy germafrodıtızm patologıalyq jaǵdaılardyń biri bolyp tabylady. Ósimdikterdiń germafrodıtızmi jaıynda bilý aýyl sharýashylyǵynyń praktıkasy úshin asa mańyzdy.

---