InfoHub Logo

Aýyl — ár qazaqtyń kindiginen baılanǵan túp qazyǵy. Aýyl dese áli kúnge artymyzǵa alańdap, alysta qalǵan balalyq shaqqa ańsarymyz aýyp turady.

Syr óńiriniń shildesi shı órteıtin aptap ystyq, qańtary qarystan qalyń muz qatyryp, qabanyńdy da qaltyratatyn klımaty qolaısyz aımaq. Ásirelep aıtqanda: «It baılasa turǵysyz jer». Biraq, bul sózdi tek basqa óńirden qonaq bolyp kelgender ǵana aıtady. Al, biz úshin bul aımaq, jer betindegi eń jumaq ólke, tartylys kúshiniń eń joǵarǵy óristi núktesi. Kindik qanymyz tamǵan týǵan jerimiz. Sol topyraqqa kindigińnen baılanyp, sol ólkeni ólgenińshe aınalyp kete almaıtynyń da sondyqtan. Demek, týǵan jerdiń tartylys kúshi, Núton shaldyń balasy ashqan jer sharynyń tartylys kúshinen de myń ese qýatty. Týǵan jerdiń tartylys kúshin jeńip, basqa ólkege sińisip ketýiń áste múmkin emes. San túrli tirshiliktiń saldarymen nemese basqa túsken taǵdyryńnyń tálkegimen ózge óńirge qonys aýdarǵan kúnniń ózinde seniń qanyńda atamekenińe degen ańqańdy keptirgen ańsar men sarǵaıǵan saǵynyshtan týǵan qasıetti sezim týlap aǵyp jatady. Ágarákı sol uly sezimdi boıynan joǵaltqan adam, óz bolmysynan túp-tamyrymen múldem ajyrap, álgi aıtqan týǵan topyraǵynyń tartylys kúshin jeńip shyǵyp, «aýasyz keńistikte» tunshyǵyp ǵumyr keshedi. Óıtkeni ana qursaǵynan shyr etip túsken shaqalaq kezińnen ákeńniń qany, anańnyń sútinen keıingi deneńe darıtyn qasıet — óziń týǵan ólkeniń tynystaıtyn aýasy. Endeshe, árbir adamnyń óziniń bolmysymen birigip ketken kindik mekeninen táni de, jany da bir sátke de ajyramaıtyny sondyqtan eken.

Óńirimizdiń bas shaharynyń etegin ala baıaý aǵyp jatqan Syrdarıa ózeni burań qaǵyp jolaı birshama eldi mekenderdiń ústimen jyljyp otyryp, Jalaǵashqa  jetedi. Odan ári kishigirim kentti orala aınalyp, aıdyndy Aralǵa asyǵys aǵyp kete barady. Syr ananyń bir búıirin emip jatqan Jalaǵashtyń jergilikti halqy, arnasyna sirese qatqan qystaıǵy qalyń muzdyń kóktem shyǵa kóbesi sógile bastaǵannan kenetten oqys minez tanytyp, jaǵasyndaǵy jurtty bir qorqytyp alatyn osy minezdi ózenniń shyǵysyn jaılaǵan eldi — «joǵarǵy aýyl», al batysynda qonystanǵan eldi — «tómengi aýyl» dep atap ketken. Bizdiń aýyl osy Syr ózeniniń batys jaǵyndaǵy tómengi aýylǵa jatady. Alaıda, jaǵasyn jaılap, saǵasynan sý iship otyrǵan joq. Darıadan seksen shaqyrym alshaq jatyr. Bizdiń aýyldyń balalary ózen degenge shomylý bylaı tursyn, atyn estigenderi bolmasa, kózben kórmegen. Men shyr etip dúnıege kelgen bul kıeli meken Qyzylqumnyń etegindegi topyraǵyna qut daryǵan, berekeli besik — Aqqyr. Negizinde aýylymyzdyń geografıalyq kartaǵa túsken aımaqtyq ataýy Kókshoqy. Biraq aýylymyz osy Kókshoqynyń kúnbatysyna qaraı júz elý shaqyrym qashyqtyqta jatqan qyrdaǵy Qarmaqshy jerine qarasty jergilikti turǵyndar «Aqqyrtaý» atap ketken qyratty bıik tóbeniń atyn ıelengen.

Bizdiń aýyldyń balalary sýǵa shomylyp kórmegen degenge, Aqqyrdy qum qursaýyndaǵy el eken dep oılap qalmańyz. Qum ishinde jatsa da bul aýyldyń aınalasynan jaǵasyndaǵy jyńǵylyn jel syńsytqan kishigirim ózekter aǵyp ótedi. Oǵan aýylǵa aıaqsý ákeletin keń arnaly jarmalardy qosyńyz. Mine, kishkentaı kúninen osy laılanǵan aǵyn sýǵa balyqsha shomylyp úırengen qaradomalaqtar júzý jarysy bola qalsa darıa turmaq, teńiz jaǵasynda týǵan balalaryńnyń ózin jolda qaldyrady. Qyzylqum qoınaýyndaǵy Aqqyrdy kórmegenderdiń kóz aldyna buırat qumdy jal-jal tóbeler men sıdıǵan sekseýilderdiń arasyna ornalasqan súreńsiz shaǵyn aýyl elesteýi múmkin. Biraq olaı oılaǵan adam qatty qatelesedi. İrgesinen «Maılyózek» aǵyp jatqan Aqqyrdyń kelbeti, kentke jaqyn kóp aýyldardyń qasynda kórikti qyzdaı kózge aıyryqsha túsedi. Kóktem shyǵa tipti jasanyp, qulpyryp ketedi. Aýylymyz qonys tepken jerdiń topyraǵy aq boryq. Sondyqtan da el aýzynda «Boryqtybas» atannyp ketken bul jer bir kezderi shaǵalasy shýlaǵan, shóbi shúıgin, babalarymyzdyń myńǵyrǵan malynyń basyn eselegen úlken kóldiń orny bolǵan desedi. Áńgimeniń basynda aıtylǵan shoq jyńǵyldy bıik tóbe — Kókshoqy osy kóldiń ortasyndaǵy jalǵyz aral bolypty. Tipti erterekte osy shoqy etegindegi qopa qamystyń arasynda tarǵyl jondy jolbarystar meken etken degen de ańyzdar arakidik aıtylyp qalady. Aýyl mańyndaǵy tóbelerden qaýlap kók kóterilip, jabaıy kók jýa men kósikter qazýǵa kelip qalǵan mamyr aıynda qoradaǵy qozy-laqty kókke jaıyp, qum arasynyń qyzyǵyn tamashalaıtyn ýaqytty aýyl balalary asyǵa kútetin. Osy mamyrajaı mezgil kelip, óriske jaramaı qorada qalǵan kóterem maldar men jas otyqqan qozy-laǵymyzdy tań azannan aıdap shyǵyp, kún qyzatyn sáskege taıaý osy tóbeniń basyna ákep ıiretinbiz. Shybyndaǵan qozy-laq saıaly daraq jyńǵyldardyń kóleńkesine shańqaı túste kirgennen typyr etpesten kún qyzýy qaıtqansha jatyp, bizdiń armansyz «soǵys» oıynyn oınaýymyzǵa múmkindik týǵyzatyn. Sol kezde qalyń arasyna jasyrynyp, qolyndaǵy aǵash myltyǵymen qarsylasyn qalt jibermeı ańdyp jatqan ár balanyń sanasynda aqsaqaldardan estigen álgi jolbarys jaıyndaǵy ańyzdar qylań beretin. Tipti «jaýmen» ańdysyp, demińdi ishińe alyp jatqan naq sol sátte tý syrtyńnan azý tisterin aqsıtyp, tarǵyl mysyq tap beretindeı qorqyp jatatynbyz. Tarǵyl terili túz taǵysynyń ańyzdary sol kezdegi bizdiń sábı sanamyzǵa tek qorqynysh uıalatyp qana qoımaı, keýdemizden keıde maqtanysh sezimin de oıatatyn. Ertegilerden estip, kitaptardan ǵana kórgenimiz bolmasa bul aımaq túgili, qazaq dalasynyń qaı óńirinen de kezdespeıtin aıbarly ańnyń bir kezderi aýylymyzdyń aınalasyn emin-erkin jaılaǵany aýyldaǵy oıyn balalarynyń aıbynyn asyryp turýshy edi.

Taý kórmegen biz sekildi dala balasyna sol kezde álemdegi eń bıik jer osy Kókshoqy tóbesi sekildi bolyp kórinetin. Shoqynyń basyna shyǵyp qaraǵanda aýyl ishiniń kúndizgi qaınaǵan qyzý tirshiligi kóz aldyńda kólbep jatady. Alpysynshy jyldyń ortasynda mal sharýashylyǵyn damytý maqsatynda qurylǵan bul aýyldyń ajaryn ashyp, kórkin kirgizip, talaıǵa tańdaı qaqtyryp kele jatqan sulýlyǵynyń syry — kóshelerin kómkerip turǵan tal-terekteri. Eger buryn kórmegen adam bizdiń aýylǵa at basyn burar bolsa, jaıdaq jolmen bir jarym saǵat júrip, júıkesi endi syr bere bastaǵanda kenet sap-sary saǵym teńiziniń arasynan soltústikten ońtústikke qaraı sozylǵan kókpeńbek «araldy» kózi shalady. Jolaýshynyń alystan kózin qyzyqtyryp, kóńilin yntyqtyra túsetin «araldyń» jaqyndaǵan saıyn kólemi jaıyla túsedi. Bizdiń aýyldyń úıleriniń barlyǵy da shatyrly ári tártipke baǵynǵan soldattaı bolyp kóshe boıyna oqtaı túzý túsken. Sondyqtan da syrttan kele jatqan jolaýshynyń kózine shashaý jatqan artyq nysan shalynbaı, tek ertegidegi ǵajaıyp patshalyqty eske salatyn álgi tutasqan «jasyl álem» ǵana ásemdigimen alǵa umsyndyra túsedi.

Aýdan ortalyǵynan qatynaıtyn jolaýshylar avtobýsy, jolaı úsh aýyldyń ústimen kúrkildep otyryp, joldyń aq shańyn aspanǵa kóterip, aýylymyzǵa áreń jetedi. Aýzy-murnynan shyqqan halyq, aýylǵa kire beristegi aıaldamadan aǵylyp túsip jatady, túsip jatady. Avtobýstyń syrtqy pishinin kórip turǵan kisi bolsa, myna adamdardyń barlyǵy sol kishkentaı qoraptyń ishinen túsip jatqanyna ózin sendire almas edi. Qansha jolaýshy tússe, sonsha jolaýshyny alyp, kúrkildek avtobýs keri qaıtady. Bizdiń aýylǵa keletin avtobýstar kishkentaı bolǵanymen, shopyrlardyń kóńilderi keń bolatyn. Ýaqytynan keshigip qalsań qalyp qoıýyń múmkin, biraq, sımaı qalmaısyń. Artyq adamdardy qaldyryp ketpeıdi. Óıtkeni bizdiń aýyldan keıin eldi meken joq. Sondyqtanda seksen shaqyrym jerdegi aýdan ortalyǵyna, eki júz shaqyrym jerdegi Qyzylorda qalasyna barýy úshin, kúni buryn tas túıin daıyndalǵan aýyldastar birin-biri tastamaıdy. Biz, balalar toptanyp jolaýshylardy kútip alyp, shyǵaryp salýshymyz. «Báteńke» avtobýs aıaldamadan shyǵyp, kózimizden tasa bolǵansha qarap turamyz...

Aýyldyń shyǵysynda bir kezdegi sovhozdyń úlken alma baǵy bolatyn. Keıinnen qaraýsyz qalǵan baqtyń aǵashtary qýrap, jemisteri jabaıylanyp ketti. Osy baqtyń artymen aýylǵa aıaqsý keledi. Shildeniń shilińgir aptabynan qoryqqan áke-sheshelerimiz «kún tıedi» dep qamap tastaǵan qarańǵy bólmeden qashyp shyǵamyz. Ondaǵy birinshi jumysymyz sýǵa shomylý bolsa, ekinshi josparymyz qyrǵyz Aryn qaraýyldaıtyn alma baqtan kók alma jep, «kógimizdi» alý. Jarma basynda sýǵa shomylatyn eki jaǵajaı bar. Ony óz tilimizde «úlken balalar túsetin jer» jáne «kishkentaı balalar túsetin jer» dep atap ketkenbiz. Jarmaǵa baratyn eń tóte jol alma baqtyń sheńgel qorshaýynyń syrtyn irgelete túsken jalǵyz aıaq tar soqpaq. Bul jolmen bararda júrýge bolmaıdy. Qaraýyldyń kózine túsip qalsań, ekinshi josparymyzdyń oryndalmaı qalýy bek múmkin. Sondyqtan da biz alys ta bolsa aýyl syrtyndaǵy tas jolmen aınalyp baramyz. Bul jolmen júrýdiń biz úshin taǵy bir qıyndyǵy bar. Qıyndyq ta emes, jarma basyn jaǵalap júrý maıda balalar úshin óte «qaýipti». Olaı deıtinim, mana aıtqan kishkene balalar shomylatyn jerge jetý úshin, eresek balalar túsetin jaǵajaıdyń ústimen ótýimiz kerek. Mine, jarmany jaǵalap kele jatqanymyzda sý ishinde aınalasyn shýǵa  bólep, biri-birin qýalap júrgen eresek balalar bizdi kórgende kózderi kúlimdep, jaǵaǵa jaqyndaı bastaıdy. Sóıtip jalańash batyrlar bizge tap beredi. Eresek balanyń aty — eresek bala. Qashqanymyzben qutylmaıtynymyzdy bilip, oıbaı salyp jerge jata ketemiz. Qoldaryna túsken bizdi álgilerdiń biri eki qolymyzdan, endi biri eki aıaǵymyzdan kere ustap, yrǵap-yrǵap jaǵadaǵy bıik jarqabaqtan sýǵa atyp kep jiberedi. Tereń sýǵa túspek túgili, janynan júrýge qorqatyn biz beıbaq qolymyzben aýany qarmap, bir batyp, bir shyǵyp baqyrýdy ǵana bilemiz. Qaqalyp-shashalyp endi óldim-aý degende, jaǵadaǵy tamashalap turǵan qalyń «kórermenniń» biri sý jıegine alyp shyǵyp, qoryqqannan bop-boz bolyp ketken túrimizge kózderinen jas aqqansha kúledi. «Mysyqtyń oıyny — tyshqandy óltiredi» degen osy. Eresekterdiń emtıhanynan ótkennen keıingi baǵytymyz — ózimizdiń jaǵajaı. Belýarymyzdan keletin laılanǵan taıaz sýdy armansyz sholpyldatyp bolǵan soń asyǵys kıine bastaımyz. Bet-aýyzymyz qotyr tıgen qoıdaı alaǵattanyp, kózimiz qyzaryp, qyzyqtarymyz basylǵan árbirimizdiń esimizge bul sátte sheshelerimizdiń aldymyzdan daıyndap otyrǵan  «sybaǵasy» túsip, kóńil-kúıimiz buzyla bastaıdy. Sonda da bolsa ekinshi josparymyzdy da esten shyǵarmaı, júzege asyrýdyń joldaryn oılastyra bastaımyz. Batyly barmaǵan balalardy úgittep, maqtanshaqtaý bireýimiz qoı bastaǵan serkedeı topty bastap, qalyń sheńgeldiń arasyndaǵy jalǵyz aıaq soqpaqqa túsemiz. Sálden soń qorqynyshyn qyzyǵýshylyǵy jeńgen ózgelerimiz de álgi «batyrdyń» sońynan irkes-tirkes ilesemiz. Jaz shyqqannan biz aıaq kıim degendi umytyp, jańa oqý jyly bastalǵanda áke-sheshemiz satyp ápergen jańa topylıdy jatyrqap áreń kıemiz. Sol kele jatqan balalardyń eshbiriniń aıaǵynda aıaq kıim joq. Sheńgel toǵaıdy qaq jara túsken sıyr súrleýine sımaı tekirektep, birimizdiń artymyzdan birimiz tizbektelip zorǵa júremiz. Qylkópirde kele jatqandaı qaltyraýymyzdyń da óz sebebi bar. Ireleńdegen súrleýdiń eki qaptalynan jalańaıaqtylardyń janyn alardaı bolyp bir túbiniń óziniń boıynan myń san ıne-tikenderi tikreıip qalyń jantaq ósedi. Sonymen, baqtyń artqy jaǵyndaǵy sheńgel qorshaýdyń osaldaý tusynan jasqanshaqtap kiremiz. Odan keıin ne isteý kerektigi jaıynda oılanyp turatyn ýaqyt joq, qaýryt qımylmen taldyń butaǵyn ıip kók almany qarsh etkizip bir tistep dámin kórip, sodan soń ústimizdegi jeıdemizdiń etegin dambalǵa salyp, kók túınekti yshqyrlyǵymyz kótergenshe ishimizge toǵyta bastaımyz. Osy sátte qaraýyldyń «óı, eneńdi...» degen qarlyǵyńqy daýsy dál janymyzdan estilgende, tula boıymyz toq soqqandaı qaltyrap koıa beredi. Aryn shaldyń ózi kórinbese de, bizge osy aıqaıdyń ózi jetkilikti. «Oljamyzdy» eki qolymyzben qapsyra ustap, kirerde jalǵyz aıaq soqpaqta tizbektelip, aıaǵymyzdy jantaq tikeninen jasqana basyp áreń kelgen biz, qaýip tóngende qalyń sheńgeldiń arasyn jalań aıaǵymyzben janushyra jaryp ótip, bet-betimizge qashamyz. Uzap ketkenshe artymyzdan Aryn shaldyń búkil záýzatymyzdan bermen qaraı boqtaǵan qyryldaq daýsy estilip jatady. Ertesine sheshemizdiń aldynda jaraly jaýyngerdeı yńyrsyp, tabanymyzǵa kirgen sheńgeldiń soıaýlary men jantaqtyń shúpirlegen maıda tikenderin julǵyzyp otyrǵanda, budan bylaı sýǵa shomylýǵa barmaýǵa ishińnen óz-ózińe myń márte ant berip, alma baqty jelkemniń shuqyry kórsin dep qarǵanyp otyrasyń. Biraq, kóp ótpeı-aq sýǵa túsýge bara jatqan jalańaıaqtardyń sońynan qalaı ilesip ketkenińdi óziń de baıqamaı qalasyń...

Aýylymyzdyń aınalasy tarıhı kóne eskertkishterge baı. «Sarman batyr» men «Qatyn tamy» keseneleri, «Qatyn qala», «Qojanıaz bek qorǵany» sekildi keshegi kúnniń tarıhyn jadyna jazyp alyp qalyp, búgingi kúnge jańǵyrtyp jetkizgen jádigerler bar. Budan da basqa áli qupıasy tolyq ashylmaǵan mádenı eskertkishter de jeterlik. Áserlep aıtqanda, jýsan ıisi ańqyǵan bizdiń aýyldyń aınalasyn ashyq aspan astyndaǵy murajaı dese bolady. Bizdiń aýyldyń balalary kúmbezinen kóne kúnderdiń kúıi kúmbirlep turǵan sol eskertkishterdiń tarıhyn kenen keýde aqsaqaldardan estip ósken. Sondyqtan da olar bas qosylǵan jerde ózderiniń qulaqtarynda qalǵan nusqalary boıynsha ańyz áńgimelerdiń arnasyn aǵytqanda, naq bir sol oqıǵalardyń arasynda ózi de bolyp, kózben kórgendeı aınalasyndaǵy ashyqaýyzdardy aırandaı uıytyp tastaýshy edi. Tarıh jaıyndaǵy talas tereńdeı túskende, aramyzdaǵy keıbir sotqar balalar biriniń tuspalyn biri teriske shyǵaryp, talas aıaǵyn tóbeleske ulastyryp jiberetin kezderi de bolady. Qyzyl keńirdek bolyp qyrqysyp jatqan osy balalarǵa sol sátte tarıh ǵylymynyń túbin qoparyp, túbirin túgendep júrgen ǵalymdaryńnyń ózi de toqtaý aıta almas edi. Biraq, sol talasta qıynnan qıystyrǵan ýájimen, ózeýregen ózge balalardy tosyldyryp, ótirikke eptileý bireýi jeńip shyǵýshy edi.

Kóktem shyǵa aýyl adamdarynyń kóbi, aýylǵa aıaq sý kirgizetin úlken jarmany jaǵalaı baqsha salady. Aýyldyń irgesinde bolǵan soń bul baqshalyqtardy ıeleri býylǵan jyńǵylmen aınaldyra qorshaıdy. Áıtpese óriske shyqpaı, aýyl mańynda jaıylatyn maldar, dıqandar eńbegin bir sátte esh etýi múmkin. Alaıda, baqsha ıelerine tórtaıaqtylardan, «ekiaıaqtylar» qaýiptileý bolatyn. Sondyqtan da olar baqshalarynyń bir buryshynan kóleńkeli shaıla jasap, áńgelektiń ıisi ańqyǵannan-aq kúndiz-túni kúzetti kúsheıtedi. Biraq, qansha qyraǵylyq tanytyp, qaraýyldadym degenmen tańerteń ertemen baqsha ıesiniń áldebireýlerdi jeti atasynan bermen qaraı sybap, pálek arasynan julynǵan kóktúınekterdi terip júrgenin kórgende janyń ashıdy. Keshirińizder, «janyń ashıdy» degen sózdi men qazir aıtyp otyrmyn. Al, ol kezde olaı bolmaıdy. Baqshashy qarttyń kúńkiline kúlip júresiń ne bolmasa kúdiktendirip alamyn ba dep qorqyp júresiń. Árıne, bizdiń ol áreketimiz ádiletsizdik bolatyn. Tipti adamgershilikke úsh emes, alty ret qaınatsa da sorpasy qosylmaıtyn naǵyz aıýandyq edi. Biraq ol kezde bizdiń bala sanamyz «ádilet», «adamgershilik» degen uǵymdardy áli qabyldaı qoımaǵan kezi bolsa kerek, áıteýir sol istegen isimizge onsha ókine qoımaýshy edik. Bizdiń kósheniń basynda jer emgen eńbekqor qart turatyn. Biz, balalar kóktem jaqyndaǵanyn osy qarıanyń ketpenin alyp, esekpen aýyl syrtyna tepeńdep bara jatqanynan biletinbiz. Aýyl adamdary arasynda «Baınıaz qaýyn» atalyp ketken dámi til úıiretin tegeshteı saryala qaýynnyń osy kisiniń atymen atalýy da jaıdan jaı emes. Bireýiniń ózi bir úıli janǵa yqylyq attyratyn osy saryalanyń tuqymyn dıqan qart syrttan ákelip ekken kórinedi. Sol shyryn qaýynnyń dámin Baınıaz aqsaqaldyń  januıasy  búkil elden buryn tatady. Sondyqtan da biz kóbine osy qarttyń baqshasyn  tóńirekteıtinbiz. Shaqyrylmaǵan «qonaqtardyń» kelerin kúni buryn biletin dıqan baqshasynyń qorshaýyn bıiktetip, jyńǵyl býmalardyń arasynan adam ótpek túgili, tyshqan jorǵalamaıtyndaı etip bekitedi. Biraq, ótken jazda tátti qaýynnyń dámin alǵan balalarǵa bul tas qamal qorshaý da kedergi bola almaıdy...

Aýylymyzdyń ortalyǵynda ǵımaraty záýlim de, sáýletti klýb úıi bolatyn. Bul eńseli mádenıet oshaǵy aýyldaǵy boıynda talanty bar talaı balany tárbıelep shyǵardy. Erterekte kórkemónerpazdar úıirmesi jumys jasap, aýyl jastarynan qurylǵan orkestrdiń ataǵy aımaqqa jaıylǵan. Senbi saıyn uıymdastyrylatyn «Bı keshine» biz sekildi tanaýy keppegenderdi kirgizbeıdi. Tek, eresek balalardyń jyn býǵan baqsydaı jyn oınaq áýenniń yrǵaǵymen qyzyldy-jasyldy jaryqtardyń arasynda edenniń shańyn aspanǵa kóterip «zikir» salyp jatqanyn terezeden syǵalap qana tamashalaıtynbyz.

Apta ishinde qoıylatyn kınolardan bizge ruqsat etiletini tek sársenbi kúngi balalar fılmi ǵana. Onyń ózi jazǵy ýaqytta kún qyzýy endi qaıtqan saǵat 5-ter shamasynda bastalady. Sonymen birge aıyna bir-eki márte aýyldyń eńkeıgen kárisinen, eńbektegen balasyna deıin klýb úıine aǵylatyn kezi bolady. Bul aýylǵa úndi fılmi kelip, shal-kempir kelin-kepshik, bala-shaǵanyń máre-sáre bolatyn merekeli kúni. Osy kúni ata-anańmen nemese úıdegi aǵa-apalaryńmen erip barsań, oń qoldaryna qyzyl shúberek baılaǵan  kezekshi muǵalimder biz sekildi maıda balalarǵa da meıirimdilik tanytyp, ishke kirgizip jiberýshi edi. Bul kúnniń aýyl halqy úshin merekeli kún bolýynyń da sebebi bar. Bir aýylda turyp, biri-birin aılap kórmegen, tipti tań azannan keshke deıin kúıbeń tirshiliktiń qamymen qoldary bosamaı, biri-biriniń qýanysh-qaıǵysyna bara almaǵan aǵaıyndardy úndiniń kınosy bastaryn qosyp, qaýyshtyryp jatady. Qaı kınosy da qos ǵashyqtyń mahabbat «azabynan» bastalyp, sońynda qosylyp, baqytty bolyp aıaqtalyp jatatyn úndi kınosyn únsiz otyryp kórý múmkin emes. Erler jaǵy keıbir keıipkerlerdiń júıkesine tıgen qylyqtaryna shydamaı, ákesiniń aýyzyn toltyra boqtap, al, áıelder jaǵy basty róldegi qyzben qosyla qınalyp tipti solqyldap jylap otyrady. Ekranda kıno kórsetilip jatsa, zaldaǵy kórermenderdiń san qıly qylyqtarynyń ózinen keremet bir kıno shyǵarýǵa bolar edi. Jańa túsken jas kelinder qundaqtaǵy balalaryna deıin kóterip kelip, úndiniń ánine sábıleriniń «ińgásin» ulastyryp otyratyny taǵy bar. Keı jeńgelerimiz  oramaly otyrǵan oryndarynda  bastarynan sypyrylyp qalǵanyn da bilmeı, úılerine jalańbas barǵan kezderi de bolyp jatady. Al biz, balalar tóbelestiń neshe bir aılasyn biletin, urǵanyn taıaq tastam jerge bórikteı ushyryp túsiretin úndi jigitterine uqsaǵymyz keletin. Kóbine basty rólderdi somdaıtyn qaharman Djemı, Radja, Adjaı bolamyn dep úıimizge jetkenshe talasyp baramyz. Qysqasy, úndi kınosy kópten kórmegen aýyl adamdarynyń basyn qosyp, qyz-kelinshekterdiń ishtegi sherin bir tarqatýshy edi.

Mamyr aıy kirgennen balalar jaǵy kún sanap, jazǵy demalysqa jelkemiz úzilip, áreń jetemiz. Sońǵy qońyraýdyń saltanatty jıynyn zorǵa aıaqtap, úıge jetken boıdan jyl aýystyryp qabyrshaǵyn tastaǵan jylandaı túlep, ústimizdegi barlyq kıimimizdi sheshinemiz de, qystaıǵy esemiz ketken oıynnan aqymyzdy alýǵa shyndap kirisemiz. Jol boıyndaǵy kókalda jaıylyp júrgen bir úıir esekterdiń ishinen qalaǵanymyzdy ustap minip, kósheniń shańyn aspanǵa kóterip, balyq aýlaýǵa tartyp otyramyz. Balyq aýlaımyz degen aty bolmasa, qolymyzda balyq ustaıtyn birde-bir qural bolmaıdy. Keshke deıin sýdy qur shalpyldatyp, bizdi kútpeı qashyp ketken esekterimizdiń sońynan ilbip aýylǵa qaıtamyz. Kún eńkeıgende aýylǵa kelip, aq shań ishinde dop qýǵan balalardyń tobyna qosylasyń. Sol shań arasynda dop túgili, bir-birimizdi taba alamaı qalǵansha oınap, áke-sheshemiz mal saýyp jatqan ińirde ǵana úıge oralamyz. Sýala bastaǵan sıyrymyzdy óristen kútken sheshemiz tabynnyń sońynda qalyp, tún jarymda óńeshin soza móńirep keletin «qarasan kelgirmen» bizdi birge qarsy alyp, «sybaǵamyzdy» berip jatady. Kústengen qol-aıaǵymyzdy jyly sýǵa salyp, ábden ysqylap jýyp, qarǵap-silep qarasha úıdiń kıiz esiginen toǵytyp jiberetin. Kún uzaǵyna «aýyr jumystan» qaljyraǵan biz tósegimizge qulaǵannan as-sýymyzdy ishýge de álimiz bolmaı, tátti uıqynyń qushaǵyna alańsyz enip kete baramyz. Ótken túnde ashýmen «jetpegirlep» jatqyzǵan anamyz, tańerteń «aınalaıynymen» aımalap oıatady. Azanǵy asymyzdy alańdap otyryp apyl-tapyl iship, dáp bizge bireý kóshede qazyna úlestirip jatqandaı asyǵys syrtqa betteımiz...

Biz osylaı ósip, erjettik. Bizdiń býynnyń eseıý shaǵy toqsanynshy jyldardaǵy toqyraýǵa dóp keldi. El táýelsizdiginiń alǵashqy jyldary halqymyz naryq qyspaǵyna túsip, qınalyp qaldy. Qalalyqtardyń ózin jumyssyz qańǵytyp jibergen eki ǵasyr toǵysyndaǵy ólara kezeń, aýyldyq jerlerdiń de sharýasyn birshama shaıqaltyp ketti. Ásirese, sonyń ishinde ózge aýyldar sekildi sapyrǵan qyrmany da joq, tek tórt túliktiń tuıaǵymen kúneltip otyrǵan bizdiń aýylǵa, toqyraýdyń toqpaǵy aýyr tıdi. Taban astynan bolǵan topalań Qyzylqumǵa sımaı jatatyn qaptaǵan qara qoıdyń basyn jutyp, túkpirdegi aýyldy elektr jaryǵynsyz túnekte qaldyrdy. Mal ustap jan baǵyp otyrǵan aýyldaǵy aǵaıynnyń tirliginiń qıýy qashyp, turmysy turalap qaldy. Jumyssyz qalǵan jurt jan-jaqqa qonys aýdara bastady. Buzylǵan úılerdiń úńireıgen orny úreı týǵyzyp, turǵyndardyń keleshekke degen senimderin setinetip jiberdi. Bir qap unǵa bir kólik sekseýilin aıyrbastaǵan ákeler, kórshi aýyldyń kúrish atyzynan kún astynda masaq tergen analar, kesh tússe ydysyn arqalap pilte shamǵa jer maı izdegen balalar... Qulazyǵan aýylda, kóz aldyńnan osyndaı súreńsiz kórinister kólbep jatty.

Biraq, osy qıyndyqtardyń barlyǵyn da aýyl adamdary sabyrmen qarsy alyp, tózimmen shyǵaryp saldy. Búginde ol kúnder de ótip, aýyl tarıhynyń bir paraǵy jabylyp, jańa beti ashyldy. Allaǵa shúkir, búginde aýylymyzdyń  tútini túzelip, turalaǵan turmysy qaıta túlegen. Tórt túlikti tirshiligine tirek qylyp, jer anadan buıyrǵan nesibelerin terip jep otyr. Topyraǵyna talaı tektiniń tabany tıgen aýylymyzdan ǵalym da, qara dombyraǵa til bitirgen kúıshi de, qara sózdiń kenin tilimen qazǵan sheshen de, tańdaıyna bulbul uıa salǵan ánshi de, arqaly aqyn da, qylqalamyna qasıet qonǵan sýretshi de, kúrzi judyryqty sportshy da shyqty. Qazirde osy azamattar elimizdiń ár túkpirinde týǵan aýylymyzdyń abyroıyn asqaqtatyp, el kelesheginiń kemeldenýi jolynda eseli eńbek etip júr. Sondyqtanda Allanyń boıymyzǵa darytqan darynyn shyńdap shyǵarǵan osy topyraqqa bizder qaryzdarmyz. Saǵym jyldardyń arasyna sińip, saǵynyshqa aınala bastaǵan sol balalyq shaq pen alysta qalǵan aıadaı ǵana sol aýyl ár qıyrda júrgen ul-qyzdyń sana túkpirinde saqtalyp jatyr. Adam ómirinde bir umytylmas tátti sátter bolsa ol — qyzyqqa toly balalyq bal dáýren shaǵy eken. Aýylynan alysta júrgen ár adamnyń júregine beımálim bir sezim maza bermeı júrer bolsa, ol da óziniń balalyq shaǵy ótken týǵan jerine degen sarqylmas saǵynyshy eken.

Qyzylqum qoınaýyndaǵy men dúnıege kelgen osy shaǵyn da, kórikti   aýyldyń búginde jańa tynysy ashylǵan. Aýyl qurylǵaly beri de ýaqyt kerýeni urpaqtyń úsh-tórt býynyn aýystyrdy. Biraq, aýyl adamdarynyń qumdaı ystyq qushaǵy sýymady, daladaı darhan kóńilderi tarylǵan joq. Adal da, kirshiksiz peıilderi kirlegen joq. Óıtkeni bul — topyraǵyna Táńirdiń ózi taýsylmas nesibe baılap, sekseýili men seleýi, jýsany men jýasyna qasıet darytqan kıeli meken.

Aldaryndaǵy asyn adal iship, Alladan ǵana amandyq suraǵan aq kóńilderi aırandaı aqtarylǵan adamdary bar alaqandaı aýylymyz — Aqqyrdyń aty estilse, áli kúnge alańdap otyramyz. Alysta júrsek, ańsap júremiz. Aýyldaǵy ótken kúnderdi oılaǵanda tańdaıymyzǵa balalyqtyń bal dámi kelip, tamsanamyz. Óıtkeni, sonaý jyldardyń tasasynda qalǵan sol baqytty shaq, qamsyz kúnder búginde saǵymǵa aınalyp, bizden de alystap bara jatyr...

---