InfoHub Logo

Aýdan men aýyldyń arasyna qatynap júrgen dóńes mańdaı sary avtobýs avtovokzaldan kún ekindige eńkeıgende shyqty. Buryn aralyqtaǵy joldyń oı-shuqyryna shoqyraqtap, onyń arǵy jaǵynda on shaqyrym tas joldyń shańyn burqyratyp jolaýshylardyń tula-boıyn dirildetip, dittegen jerińe ábden dińkeletip aparatyn. Talaı kóliktiń qańqasyn qaldyryp, jolaýshylardyń júıkesin juqartqan shoqalaq joldardyń osydan birneshe jyl buryn oı-shuqyry jamalyp, asfált tóseldi. Sodan beri aýyldyń adamdary aýdanmen aralyqqa sharshamaı baryp-kelip júr...

Qosh, áńgime kóktem jaıly edi ǵoı. Sonymen jolaýshylar avtobýsy aldynan ekpindeı soqqan maıda jeldi qaq jaryp, tegis jolmen júıtkip keledi. Bala kúngi ádetpen tereze áınegine shekemdi taqap alyp, syrtqa kóz jiberip otyrmyn. Mine, Syrdarıanyń kópirinen ótip kelemiz. Jaz boıy mop-momaqan bolyp únsiz aǵatyn osy Syr ózeni qys, kóktem aılarynda arnasyna sımaı tasyp, jaǵasyn jaılaǵan halyqty qorqytyp ábigerge salatyny bar. Biraq, bıyl qys qatty bolǵanymen, darıadan qaýip bolǵan joq. Árıne, qam qylǵan qapy qalmaıdy...

Avtobýstyń jyldamdyǵynan qalǵysy kelmegendeı kóz ushyndaǵy egistik alqaptar dóńgelenip jarysyp keledi. Jol boıyndaǵy elektr baǵandary birinen soń biri kóz aldyńnan kólbeń-kólbeń etip, artta qalyp jatyr. Mine, jazyqtan da ótip baramyz. Endi jer bederi ózgere beredi. Buırat tóbelerdiń qary tolyqtaı erip, jalańashtanyp qalǵan. Kúndizgi shýaq qum tósin qurǵatyp tastapty, qystyń taby da qalmaǵan. Bıyl jyldaǵydan qar qalyń tústi. Tipti, qarıalar jaǵy bıylǵy qardy «toqsan úshtiń qalyń qarynan» kem bolmaǵanyn aıtady. Iá, rasynda basqa aımaqtardy aıtpaǵanda, qystyń sońǵy aıynda Syr óńiriniń ózine qar quıyp saldy. Dese de, ońtústikte qar súrlenip uzaq jatpaıdy, qystyń sánin kirgizip bir aı jatty da kóktem jaqyndap, kún jylt etkende erip ketti. Tabanyna batpandap batpaq jabysyp, ábigerge salsa da kóktemniń lebin sezgen jurtshylyqtyń qystaıǵy qatý qabaǵy jadyrańqy. Endi she, kóktemdi saryla kútip áreń jetkende. Anaý bir kúni aýyldaǵy jezdemmen sóıleskenimde bıylǵy qys tórt túlikti qoraǵa qańtaryp tastaǵanyn aıtyp: «Kóktemge bir ilinip ketsek...», - dep edi telefonnan. Iá, mine, kóptiń kútken kóktemi de keldi.

...Aýyldamyn. Qas qaraıa sol jezdemniń úıine sálem bere bardym. Ol kisi sharýanyń adamy. Qorasynda onshaqty saýyn sıyry, kezekke qosyp, óriske shyǵaryp otyrǵan elý-alpys qoı-eshkisi jáne dalada bir-eki úıir jylqysy bar. Qazaqy tilmen aıtsaq, ózine shaq baqýatty turmys keship otyr. Ókimetke qaryzy joq, nesıe almaǵan. Aýylda otyrǵan soń tórt túliktiń tuıaǵyn túgendep otyrady, malynyń basyn kemitpeıdi. Jaz shyqsa aýyl syrtyna baqsha salyp, kartop egedi. Aýlasynda da 10-15 sotyq baqshalyq jeri jáne shaǵyn alma baǵy bar. Jaz boıy kókónis, jemis-jıdekti satyp almaıdy. Maıda daqyldardyń barlyǵy aýlasyndaǵy baqshalyqta ósedi. Amandyq-saýlyq surasqan soń jezdem ádettegideı óz sharýashylyǵynyń jaıyna oıysty. Bıyl da memleketten nesıe alý oıy joq, qaryz bolýdan ólerdeı qorqady. Biraq, mal basyn kóbeıtýdi, iri qaranyń tuqymyn asyldandyrýdy kózdep otyrǵan syńaıly, syrttan asyltuqymdy buqalar ákelý oıynda bar eken. Jýrnalıs bolǵan soń, memlekettik baǵdarlamalardyń tıimdiligi jaıynda biletinimdi aıttym. Jezdem turmysyn zaman yńǵaıyna qaraı jańartyp, aınalasymen básekege túsip, baıýdy kózdemeıdi. Kádimgi qazaqy uǵym: ákelik paryzyn ótep, balalaryna, nemerelerine jetetin mal jıyp, otbasynyń basshysy, asyraýshysy qaqyndaǵy mindetinen qutylýǵa qam qylady. Baqsha salýǵa daıyndyǵyn qysta bastap, ketpenin saılap, arbasyn maılap otyratyn adamdardyń biri de osy kisi. Jezdem jer emgen dıqan, baqtaǵy aǵashtaryn baladaı baptaıtyn baǵban. Byltyr kúzde alǵan júz elý qap kartopty suryptap, birshamasyn tuqymdyqqa alyp qoıǵan, jerdiń tońy jibigen boıdan egis dalasyna attanǵaly otyr. Áńgime arasynda aýyl halqynyń búgingi  turmysy keshemen salystyrǵanda áldeqaıda jaqsarǵanyn aıtyp, «táýbá» dep qoıady. Bul óz eńbegine ǵana senip, eshkimge qol jaıyp, telmirmeıtin, mańdaı terdiń ár tamshysynda bereke baryn biletin jáne Allanyń bergenine qanaǵat qylatyn ynsapty adamnyń sózi. Aýyldyń dastarqany da berekeli ǵoı, shirkin! Kúbiden túsken sary maı, qurt-irimshik, aıran, qatyq, sekseýildiń shoǵyna pisken tapa nan deısiń be, bári bar. Kópten kórmeı ketken aýyl dámi. Jalǵyz bul úı ǵana emes, aýyldaǵylardyń deni ekologıalyq taza ónimder tutynady. Qaıtarda apam qaltama molyraq qylyp qurt-irimshik salyp berdi. Aýyzǵy bólmedegi úlken aǵash jáshiktiń ishinde jańa týǵan qozy-laqtar jatyr. Kóktemniń alǵashqy tólderi.

Aýyl aspany ashyq. Juldyzdar jypyrlap tur. Meni shyǵaryp salyp turyp kókke qarap birdeńe dep kúbirlegen jezdem erteń kúnniń jyly bolatynyn aıtty. Aýadan aýyldyń ıisi ańqyp tur. Bireýge onyń qandaı ıis ekenin, neniń ıisi ekenin aıyryp aıtyp bere almaısyń, biraq, áıteýir, tanaýyńdy qytyqtap, kókirek saraıyńdy ashatyn ǵajap ıis. Dálirek aıtsaq, aýyl kókteminiń ıisi.

Ortalyq kósheniń boıynda elektr shamdary jarqyrap tur. Kóshe múlgigen tynyshtyq qushaǵynda. Mań tóbetter ǵana ár aýladan áýp-áýp etip bir-eki úrip, ıttik mndetinen qutylady. Bizdiń aýyl ıtteriniń ózi adam jatyrqamaıdy. Batys jaqtaǵy shetki kóshege tústim. Bul – Doına kóshesi. Aıtpaqshy, bul kóshe qazir olaı atalmaıdy. Bul qazir aýylymyzdyń órkendeýine úles qosqan, el birligi jolynda qyzmet etken Shaımaǵanbet Esuly atyndaǵy kóshe. Alpysynshy jyldardyń ortasynda Aqqyr aýylynyń qurylysy bastalǵanda dál osy kósheni Moldavıadan kelgen qurylys otrády salyp, qazaqtarǵa degen qurmetiniń, dostyǵynyń belgisi retinde «Doına» degen ataý berip, tastan qashalǵan eskertkish taqta ornatqan. «Doına» – bizdiń tilde «Dostyq» degen maǵyna beredi eken.

Iá, sol ákemizdiń atymen atalatyn kóshe boıymen kele jatyrmyn. Baǵytym – aýylda turatyn synyptas dosymnyń úıi. Meniń kelgenimdi estigen soń, mana kúndiz telefonmen qonaq etkisi keletinin aıtyp, úıine shaqyrǵan. Mine, dosymnyń úıine de kirdim. Syrtqy esikti ashqan boıdan qystaıǵy saqtalǵan súr qazynyń ıisi burq etti. Qurdasymnyń kelinshegi aýyl áıelderiniń ádetimen qonaq kelgenshe balalaryn toıdyryp qoımaqqa áreket etip, keshe týǵan sıyrdyń «ýyz kójesin» aldaryna qoıyp jatyr eken...

Tún aýyp ketken. Qurdasymnyń aýlasynda turmyz. Ol erinine nasybaıyn shıyryp salyp alyp, úıdegi úzilip qalǵan áńgimesin jalǵap tur. Kóbi aýyldaǵy aıtqyshtardyń buralqy ázilderi. Aýylda aýzy dýaly, taýyp aıtqan sózderi sol zamatta alty dýanǵa tarap ketetin aǵalarymyz kóp. Tek, mánisin keltirip, maıyn tamyzyp aıtatyn adamy bolsa bolǵany, ezýiń kúlkiden jıylmaıdy. Áńgime aýany qurdasymnyń sharýasyna oıysty. Qorasyna bes-alty sıyr, onshaqty bas ýaq mal ustap otyr eken. Kóktemdi asyǵa kútetinderdiń biri – osy jigit. Bul da jylda aýyl syrtyna baqsha salyp, bala-shaǵasynyń yryzdyǵyn jerden aıyryp otyr. Jas bolǵan soń qalaǵa qaraı qonys aýdarý oıyn bilmek nıetpen qoıǵan suraǵyma kóshpeıtinin birden short kesip aıtty. Úıdiń kenjesi bolǵan soń áke-sheshesinen qalǵan qara shańyraqty qańyratyp bos tastamaı, jubaıy ekeýi otyn tutatyp, oshaǵyn ustap otyrǵysy keledi eken. Ádepkide qarańǵydan ańǵarmappyn, úıiniń janyna 6-7 bólmeli jańa úıdiń irgetasyn da qalap qoıypty. Jaz shyǵa qurylysyn bastamaq. Bir sózben aıtqanda qurdasym aýyldyń keleshegine senedi. Árıne, keleshekke senimmen qaraý – júregińdegi úmitti óltirmeıdi. Qara shańyraqqa ıe bolyp, sol úıdiń otyn úzbeı, oshaǵyn kúzetip qalatyn «kenje balanyń» oıyn ishteı quptadym. Tipti, tórt túliginiń tuıaǵy kóbeıip jatsa, óz qarjysyna aýyl ortalyǵynan shashtaraz ashyp, halyqqa qyzmet kórsetsem degen jaqsy nıetin de jasyrmady...

Aýylda eki kún bolǵanymda kóshede sendelip bos júrgen adamdy kózim shalmady. Barlyǵy óz tirshiliginiń qamymen asyǵys ketip barady. Aıtpaqshy, sol túni qurdasym dastarqanǵa ishimdik qoımady. Ózi de «ashshy sýdy» múldem tatyp almaıtyn bolypty jáne qazirde aýyl adamdarynyń deni araqpen arazdasqan, jastar jaǵynyń araqqa múlde áýestigi joq ekenin esitip qýandym...

Eki kún boıy aǵama kómek berdim. Aýladaǵy baqsha ishin retke keltirip, qorshaýyn bútindep demalyp otyrmyz. Kún edáýir uzarǵan. Sáskedegi shýaq, tanaýyńdy jaratyn aýyl kókteminiń jupar aralasqan saf aýasy tula-boıyńdy rahatqa bólep, maýjyratady...

Kenet, jaqyn mańnan shyqqan daýystan selk etip, artymyzǵa burylsaq, kórshi ájeı sharbaqtyń arǵy betinen aıqaılap, bizdi «ýyz kójege» shaqyryp tur eken...

---