InfoHub Logo

Qoıý qara shashty, dóńgelek júzdi, jazyq mańdaı, aıqyn ashyq janary tiktep qaraǵan kezde jan álemińdi eritip jibererdeı jyly lep seziletin, qyr muryn, kúle qaraǵany — elbasynyń tenıs kortynnan terin syǵyp shyǵyp kele jatqan qalpyna egiz tamshydaı uqsas reńdi jigit osy Bekejan qyryqtyń qyrqasyna ilinse de júzin ájim syzbaǵan sulý qalpynda, orta boılydan sál bıikteý nusqaly denesin shıraq qozǵap kútip turǵan sheteldik júırik kóligine mindi. Júrgizýshige qatqyl únmen: al kettik! — dedi. Janynan bir eli qalmaı, aýyzy damyl tappaı, shyǵaryp sala kelgen baıaǵy klastas dosy, búgingi osy aýyldyń kóne kóz baǵbany — Mırasqa «al, hosh!» — demedi. Ashý ma, asyǵystyq pa, áldene býyndyrǵandaı bolyp burylyp jatpady. Tetigin burap qalsa ushyp turǵan júırik máshıne ornynan ytyryla qozǵalǵan kezde sońyna qos ýystaı topyraq shashty. Álgi klastas dosynyń ústin dóńgelekten ushqan aq shań kómip ketti. Ol shirkin búrisken kúıi qaldy. «Uıat boldy-aý, — dep kúızeldi ishinen Bekejan, — shyǵaryp sala kelgen ol baıǵustyń jazyǵy ne, áne bir jar basynda qarqyldaǵan ash qarǵadaı aýyl basshysyna renjidim dep baıaǵydan bergi dosyna «al, hosh» demesten, toń-torys kúıinshe burylmastan shańǵa kómip josyltyp jónele bergeni — ábesteý endi. Qaıta qaırylyp, kóliginen túsip keshirim suraýǵa kesh. Jeńil kólik bulym belderge buldyraı shyǵyp ushyp keledi. Buryn ashýyn ishke búge biletin. Ásirese shetelmen baılanys jasaıtyn «Best» kompanıasyn ashqaly beri, aldyna aǵylyp taý aýdarǵandaı alpaýyt ta, sińirine ilingen ash-aryq ta keledi, bárine syr bermeı ábes ketkenin keshirip, jetpeı jyǵylǵanyn demep, osynyń bári kópshilik úshin jasalyp jatqan kópke ortaq is qoı dep kónterili minezge túsip úırengen edi. Astyna sekseýil jaqqan qazansha qaınamaıdy. Qum ishinen kózi ashylǵan káýsar bulaqtaı shymyr-shymyr shyǵatyn shydamdy minezgi tizgin bergeli qashan. Kelinshegi Ǵalıa keshe kúle ázildep: «Báke, osy sen jasyńa jetpeı mineziń irilep, egdelenip ketken sekildisiń. Tym aýyrsyń, Abaı atamnyń: «jasqa jas, oıǵa kári ediń degen sózi eske túsedi», — degeni. Ǵalıanyń «Abaı atam» dep uly ustazdy ózine ishteı jaqyndatyp sóılegeniniń sebebi bar: naǵashylary Qaraýylda týyp-ósken, qazaqshalap aıtsa — Abaı urpaqtarynan taraǵan urpaqtarynan taraǵan tuqym bolyp keledi. «Jasqa jas, oıǵa kári ediń» dep ustaz óziniń perzenti Ábdirahmanǵa qaratyp aıtyp otyr. Al, Ǵalıanyń astarlap, áride qalǵan alyp atalarynyń sózin keltirip otyrǵany — minezindegi tereń maǵynaly ıirimdi megzegeni.

Aıtyp-aıtpady, oıda joqta shoq basqandaı ǵyp shorshytyp túsirgen aýyl belsendisiniń qylyǵy. Jar basynda qarqyldaǵan ash qarǵadaı daýsy netken ashshy edi. Quddy Shekspır tragedıasynda hanzadaǵa, bekzadaǵa ilesip, aýzyna ne kelse — sony soǵyp qalyp jurtty kúldirip júretin maırampaz sekildi. Oqıǵa qalaı bastalyp edi, basynan bastap estúsirsinshi...

Birinshi mamyr kúni elge baryp qaıtýdy oılastyrdy. El degeni týǵan jeri — myna turǵan Shamalǵan. Ózeniniń tastaı sýyna shomylyp, qumyna tabanynyń mórin basyp, baldan tátti balalyǵyn osynda ótkizgen. Ne ǵajabynyń baryn bilmeıdi, syrtta júrse óz-ózinen arqalanyp, ıyǵy bıiktep taý sekildenip sezinedi de, týǵan jerine jaqyndaǵan saıyn — tómendegennen tómendep baıaǵy bala qalpyna qaıta túsedi. Syrtta «pálenshekeń, túgenshekeń» dep dabyraıtyp kórsetetin jurt aýlyna taqasa boldy, kóldeneń kók attyǵa deıin «o, ózimizdiń bala ǵoı», — dep kishireıtýge qumar.

Qyzmeti ósip qanshama istiń betin qaıyrdy, ásirese baıaǵy partıanyń ýaǵynda qarjy mınıstrliginde, Almaty oblystyq atqarý komıtetinde, Almaty oblystyq partkomda istep júrgende talaı kisige qol ushyn berip, ómir ótkelinen aman-esen súrinbeı ótýge kómektesti, nesheme jasqa aǵalyq aqylyn aıtyp yǵyna aldy. Qaı-qaı oblysqa issaparǵa shyqsa da aldynan qaıyry tıgen kisiler qýana qarsy alatyn ádet shyǵardy. Meımanasy tasyp, mártebesi ósti. Sodan beri de baspaǵan taýy, barmaǵan jeri kem. Qaı-qaı elge tóbe kórsetse de azdy-kópti jasaǵan eńbeginiń ıgiligin sezedi. Endi mine, taǵy da «ózimizdiń bala» degen sózdi estigeli eline eljirep, empeńdep keledi... Partıanyń ýaǵynda ǵoı jurt birinshi mamyr dese bar sharýasyn jınap qoıyp, bar táýirin ıyǵyna ilip kóshege shyǵatyn, seıildeıtin, ıa qonaqqa baratyn, ıa qonaq shaqyryp jelpinip qalatyn.Naryq zamany bastalǵaly mereke degen jaıyna qalyp, jurt tyrbanyp tirshilikke kóshti, kóbi qulaq deseń — kózin kórsetip, es ketip, jan shyqqandaı kún kórýdiń qamymen tepeńdeýmen júr. Mana erteńgisin, týǵan aýlyna kórshi jatqan selodaǵy aıtqany qate ketpeıtin birer kisige bergen ýádesi esine túsip, taǵy bir sharýanyń oraıyn oılastyra keleıin dep; búgin túske taman jany tynbaı osylaı qaraı shyǵyp ketken.

Sál júrgen soń kúmisshe jyltyrap Shamalǵan ózeniniń ırek aǵysy shalyndy. Jıegi jarlaýyt, ári qumshaýyt bolyp kezek almasady.

Sámbi tal sáýkele kıgen boıjetkenshe búgiledi. Aýlaqta qaraýyl qaraǵan qara aǵashtar aýyr qystan endi-endi ońalyp, boıyna jylý enip búr jara bastaǵan. Tústik bettegi jota buryndary asyq shashyp jibergendeı aqtyly qoıdan qybyrlap jatýshy edi, sońǵy úsh jylda janarmaı úshin dep, qosymsha bólshek úshin dep, járdemaqyǵa dep ujym basshylary maldy qalaǵa tasyp baspa-bas aıyrbas jasap túgesip tynǵan. Byltyrdan beri mal aıaǵy baspaǵan kógildir jotanyń ústi qar astynan jańa arshylǵan sarǵysh shópten buralyp tur. Tipti mal aýyzy tımegen dese de bolǵandaı.

Tanys súrleý úlken tas joldan solǵa burylyp, ózen jaǵalap baryp qyrǵa qaıqaıdy. Beldiń belin oraı asyp túsip jatqan aqqaıraq yldıǵa quldılady. Shaǵyn aýyldyń tóbesi kórindi. Kóshe eli kóship ketkendeı jym-jyrt, tym-tyrys. It ekesh ıtke deıin asýly qazan, byqsyǵan oshaq bolmaǵan soń tyshqan aýlap aýlaqqa bezip joǵalǵan sekildi. Órlep baryp sary qyshtan soǵylǵan shúıkedeı keńsege buryldy. Bekejan basqa jer bolsa «jón surap kelshi», — dep shoferin jibere salar edi, týǵan jerdiń qasıeti, lebi ıyǵynan basyp, kólikten lyp túsip aıańdap keńsege bettedi. Esigi jabyq, terezesin tyqyldatyp edi, syrpyldata basyp, tyq-tyq jótelip qaraýyl shal shyqty. Alaqanymen kún sala qarap: «Qaı balasyń?» — dedi. «Bekejanmyn, aqsaqal, kórshi aýyldaǵy Pirimquldyń balasy bolamyn», — dedi únin kótere daýystap. Erterek aıtyp qutylǵysy keldi, báribir qytymyr shal tuqym-tuıaǵyńdy túgel tintip surap almaı jóndep jaýap bermeıdi. «Á, asyq oınap birge ósken Pirimqul edi, júırik at pen beti jyltyr kelinshek dese janyp túsetin seri boldy seniń ákeń». «Aqsaqal, ujym basshysy qaıda?». «Á, surap turǵanyń Zamanaı ma, ol osy eldiń bar sorpa betine shyǵar jaqsylaryn jınap týǵan kúnin toılap jatyr, úıinde, anaý kóshe basyndaǵy qos qabatty, kók shatyrly úı soniki». Qaraýyl shalmen qoshtasyp, burylyp kóligine keldi.

«Munysy nesi» dep oılady máshınege minip jatyp. Naǵyz jer jyrtyp,egin salatyn, tyrbanatyn mezgil. Sharýa ujymy bolsa — mynaý, kóterem sıyrdaı turalap jatqan, qora-qopsy qıraǵan, shóp basyn áli syndyrmaǵan el azamattary jınalyp alyp, sharap iship, bas mújip, aýla ishinde topyrlasyp otyrǵany ersi-aq. Jalpy bul kókeń týǵan kúni jańa jylǵa, ıa bolmasa aıtýly bir merekege dóp kelip jatatyn basshylarǵa kúmánmen qaraıdy. Dál sol birinshi qańtarda, ıa birinshi mamyrda jaryq dúnıege kele qalǵanyna sene bermeıdi. Jurt kózine qum shashý, ánsheıin-aq jıyn-toı jasaýǵa jeleý izdeý dep túsinedi. Oılaǵany dóp keldi. Júırik kólik lezdiń arasynda kóshe basyndaǵy kók shatyrly úıge jetkizdi. Qaqpa aldynda qasqyr ıt abalaıdy. Kóliginen túsip, kostúmin túzep, jartylaı ashyq qaqpaǵa taqaǵany sol, ańdyp turǵandaı úı ıesi Zamanaı aldynan júgirip shyqty. Munyń kele jatqanyn ekinshi qabattan, alystan sholyp baıqap qalǵan boldy.

— Áp-bárekelde-e-e! Bolar istiń basyna jaqsy keler qasyna dep, qolǵa túspeıtin iri kásipker Prezıdenttiń kele qalǵanyn qaraı gór. Áı, Almatyny úsh aınalyp izdesem ushyra almas edim. Qudaı aıdap kókten ózi tústi. Qanekeı, mynda júre qalyńyz! Qonaqtar jınalyp jańa asqa otyrǵyl yńǵaılanǵan edi.

Apalaqtap júrip úı ıesi áldenege súrindi, jer tirep baryp túregeldi. Áıeline jekidi. Joldaǵynyń bári aspaz, qyzmetshi, kútýshi, alypkel, shaýypkel kákir-shúkirler eken, altynǵa malyp alǵandaı sylq-sylq kúlip sary kelinshek — Zamanaıdyń zaıyby shyqty. «Qaınym-aý, — dep átir ıisi burqyrap kelip munyń moınyna oratyldy, — kópten kórmeı saǵynyp júrgende... júrshi... tórletshi...» Bylaıǵy syrt kóz mynalardyń arasynda qupıa gáp bar ma dep oılar bálkim, yńǵaısyz boldy tegi, bul ne degen asyp-tógilgen yqylas, iltıpat dep Bekejan ishteı qysylyp uıalyp barady. Jan qaltasynan oramalyn alyp samaıynan sorǵalaǵan terin súrtti. Áńireıgen keń qonaq bólmesine endi.

— Naǵyz egin egip, jer shuqıtyn kezde aýyldyń ıgi jaqsylaryn jınap alyp týǵan kún toılap jatqandaryńa jol bolsyn, — dedi Bekejan. Oıyndaǵysyn búgip qala almaıtyn ádeti, úı ıesiniń kóńiline keledi dep qymsynýdy bilmeıdi.

— E, nesi bar, maı shyǵatyn bolsa, otyz jyl boıyn jer shuqyp, qoı qaıtarýmen ótkizdik qoı. Biz de bir adamǵa uqsap demalaıyqshy, ıyǵymyzdy kótereıikshi dedik.

Bekejan mańaıyna barlap qarady: jınalǵandar óńsheń jekemenshik fırmasy, ujymy bar, ishki esebin, kóshin túzep alǵan, aqshaly, qaltaly osy aýdannyń shópke shyǵary. Terin syǵyp kún kórgen kisi kórinbeıdi. Terin tamshylatyp, belin búgip eńbek etetinder túgel syrtta; biri janarmaı izdep qalaǵa sabylyp, biri bazarǵa malyn jetelep, kúnkóristiń qamymen sirisi shıqyldap júr. Al, mynalar kún kózine shyqpaı, kóleńkede, jyly jerde jandy kútken jaısańdar men ıgi jaqsylar.

— Qazaq dese ózimizge taıaq bolyp tıedi. Myna keýdeni qysqan naryq zamanynda bir-biriniń qaltasyn syǵalap, toıshylap, jyr-jyrlap júrgen, áı, bizden basqa eshkim bolmas. Mynaý endi naǵyz ersi nárse!

Aıtpaıyn dese de aýzynan shyǵyp ketti. Týrasyn aıtamyn dep týǵanyna jaqpaı júrgen seriniń sózi osy.

Úı ıesi sý tıgen qaraqurtsha búrisip, tyrysty.

— E, myna sóziń qaı sóz, qalta qaǵý úshin jınalyppyz ba osynda, ne bolsy sony aıtady eken, táıiri, beınet bizden qalǵan: qashanǵy «jetpeıdi, jetpeıdi» dep ómir jasymyzdy óksitemiz!

— Qaınym-aý, toıǵa kelip turyp tabaǵymyzdy tepkendeı sóz aıtpa, biz eshkimniń nesibesine qol suǵyp otyrǵan joqpyz, — dep altynǵa malyp alǵandaı kelinshek janaryn qıǵashtaı qarady.

Tóbesimen úıdi tiregendeı alpaýyt jigit, buryn aýdanda teri, jún bazyn basqarýshy edi, bul kúnde iri isker dep estıdi, eki qolyn qaltasynan almaǵan kúıi yrq-yrq selkildeı kúlip, tóbeden túskendeı etip bylaı dedi.

— Myna zamanda jer shuqıtyn aqymaqtar, basy istemeıtinder ǵana. Naǵyz bıznes ıeleri aýadan aqsha jasaýdyń aılasyn taba biledi. Kállany istetken jón, qurbym.

Bylaıǵylar alpaýyt jigittiń sózin jón kórip shıyq-shıyq, qıyq-qıyq etip kúlkige túıilip ólip qalypty. Myna saıqymazaq qylyq Bekejannyń shymbaıyna shyndap batty. Kisimen tildesken kezde qoldy qaltadan alyp sóılesýge bolar edi ǵoı, syrtta belin búgip, ashshy terin tógip júrgenderdiń bárin aqymaq sanap shıqyldasyp kúlýge uıalǵan jón edi ǵoı. Mynaý ne endi! Jarytyp oqyǵan bir kitaby joq, túkpirlep izine túsken esh ǵylymy joq, óńsheń shıqyldaqtar, munyń sózin teris kórip tyrqyldasyp, myrsyldasyp alyp barady. Osynaý áńireıgen keń saraıdaı eki qabatty úıde klasıkalyq kórkem ádebıetin izdeseń — emge tappaısyń. Óńsheń sheteldik shytyrman oqıǵaly, erotıkaly kitaptardy as úıge, aýyz úıge samsatyp jınapty. Ashanada bes muzdatqysh, eki jeldetkish, eki teledıdar, qonaq úıinde esik pen tórde — eki teledıdar, ústińgi bólmelerdiń bas-basyna teledıdar, kóretin, esitetin aspaptarǵa súrinip jyǵylǵandaısyń. Álgide osynda kele jatyp kórdi, keńse aldynda búkshıip, ótken-ketkennen bir japyraq nan surap eki qaıyrshy otyr, aýyl beıne eli kóship joǵalǵandaı qulazyǵan qalpy. Mynalardyń tamaǵynan qaıtip as ótedi. Qalaısha altyn, kúmiske malynyp, fransýz átirin jaǵynyp, baılyǵyna maqtanyp sylq-sylq kúlip, qaıdaǵy jaıdaǵyny eske túsiredi. Semizdikti qoı kóteredi, myna marqasqalar halyq ústine sholjańdap azǵana semirgenin kótere almaı: kedeıler — aqymaqtar, baıyp alǵandar — danalar dep qalaı-qalaı kergıdi!

— Bile bilseńder, sińiri shyqqan kedeılerdiń bári aqymaq bolmaǵan, han saraıynda tursam eńsemdi baılyq basady dep qala shetindegi jertólede tirshilik keship áıgili traktattar jazǵan ál-Farabıdi, bas-aıaǵy jıyrma jyl ishinde qaryzshylar men aryzshylardyn qashyp júrip jetpiske tarta shedevr týǵyzǵan Balzakti qaıda qoıamyz, olardyń baılyǵy — kedeıligi, jetispeýshiligi emes pe edi. Dúnıege mastanǵan dúmshelerdiń el esinde qalǵanyn estigen emespin! Aqyly zerek kisiler baılyǵyna emes, bilgenine, túıe túskenine qýanýshy edi.

Tóbesimen úı tiregendeı bolyp shirengen aýdan iskeri burq ashýlandy.

— Aý, Záke! Myn qonaǵyń dúnıege mastanǵan dúmsheler dep muqatyp tur

ǵoı, jańa zamannyń bıznes ıesi me desek: bul júrgen qıal aqyn, ıa bolmasa bas terisi kelispegen fermer shyǵar, sózi túıeden túskendeı tóbemizdi tesip barady!

Úı ıesi eki ottyń ortasynda qalǵandaı syńaı tanytty.

— Shydaıyq, bul ózi astanada asa jaıly, keń páter, toǵyz qabattyq qonaq úıi, «Kóńil ashar» atty meıramhanany, ujymdyq sharýashylyq, jekemenshik páter salǵan, shetelmen tyǵyz baılanys jasaǵan, meıramhana ashqan iri isker, kompanıa prezıdenti. Aýylǵa arzan baǵamen bıdaı tuqymyn taýyp beremin degen soń, kelseń — kel, bizde Qanjýǵan tóbeniń sary sazynan basqa dáneme joq degenmin, qyzynbaıyq!

— Joq, myna bizdi adam eken dep mensineıin dep turǵan joq qoı!

Bekejan osynaý óz býyna ózi semirip el ústine sholjańdap úırengen aýyl belsendilerine qany qaraıdy.

— Sonda meni adamshylyǵyma qarap emes, astanadaǵy meıramhana, páterime, qaltamdaǵy dollaryma bola baǵalaıdy ekensińder ǵoı. Sóz bolǵandaryńa! Mundaı toǵyshar orta, jıirkenishti dastarhanǵa otyra almaımyn. Al, saý bolyńdar!

Dedi de turyp júre berdi.

Jar basyndaǵy ash qarǵa sekildenip úı ıesiniń úni qulaqty kesti.

— Qansha baımyn, myrzamyn deseń de bizden asyp kete almaısyń! Kórshi selodaǵy týysqanyń aınalyp kelip myna bizdiń qolymyzǵa qaraıdy!

Aýladan ótip, qaqpaǵa qaraı taqap qalǵan kezi bolatyn. Dúleı ashý kóterip ketti. Aıaq astynan jalt burylyp, sońynda sáýmeńdep tiliniń bizin aıamaı suǵyp kele jatqan úı ıesine shúılige tóndi. Jaǵasynan qarmap jerden lyp kóterdi. Túsin sýytyp betine betin taqady: «Bos shelekteı kıiz kállańa quıyp al: eshqashan baılyǵyma maqtanǵan emespin, ortalaryńa syıǵyzbaǵan — senderdiń dymbilmes keshsheligiń, toǵysharlyǵyń; ótirikten ótirik «týǵan kúnim», «balamnyń oqýǵa túskeni», «áıelimniń tórkindegeni» dep joq syltaýdy sýdaı sapyryp jurttyń qaltasyn qaǵyp úırengen jaman ádetteriń! Áıtpese halyqshyl, jurtshyl bolsań: nege ishterińde ıa bir dıqan, ıa bir baǵban joq! Áne bir dúmsheń adamshylyq — aqshada dep sandalyp ıt jynymdy kóterdi. Joǵal arman!» — dedi de saýsaǵyn jazyp álgini bosatyp qoıa berdi. Beıne batpaq arasynan sýyq baqa ustaǵandaı jıirkendi. Mashınaǵa otyrdy da júrgizýshige «kettik» — dedi. Jeldeı esken sheteldik kóliktiń júrisi jaıly. Biletinder: júırik attyń qos qulaǵynyń arasynda kisiniń delebesin qozdyryp, qanyn oınatatyn jyny bolady desedi, júırikke mingen kisiniń kóńili ósetini sodan. Jyldamdyq údegen saıyn álgide kóterip ketken ashýy sap-sap basylyp, bel asqan soń sabasyna tústi. Masatynyń túgindeı qulpyryp jatqan oń men solyna, alystaǵy qar jamylǵan aqbas alataý jotalaryna kóz saldy. Qaraǵan saıyn kózge nur quıǵandaı, qos qoltyǵyna qanat bitirgendeı netken sulýlyq, móldir tazalyq, beıkúná tákapparlyq deseńshi! Qorǵasyndaı zildi aýany qunyǵa jutady.

Oıho-o-oı, dúnıe degen! Kisige qus qanatyndaı shabyt bitirip zaý bıikke kóteretin de, taspen bastyrǵandaı bir ýys qyp búrisetin de — myna jer betinde qybyrlap tirshilik keshken adamdardyń ózderi-aý. Álgidegi aýyl basshysynyń oıy netken pás edi. Jınaǵan dáýletine máz sorly mańaıyndaǵy jaqynyn, balasyn, áıelin ózimen qosa qurdym batpaqqa tartqandaı toǵyshar, pás etip qurtypty. Ájeptáýir oqý bitirgen, táýir kıingen balasy ushyrasa ketse — eki sózdiń basyn qurastyra almaı: «pálenshe túgen máshıne minipti, dosym Eýropany kezbelikpen aralap qatypty», — degennen basqa áńgimesi joq, júre jaltaqtap, yrjalaqtap jigerińdi qum etedi. Sol Zamanaıdyń áıeli osydan bes-alty jyl buryn mektep dırektory edi, sózi de túzý shyǵatyn, endi ushyrasa ketse — «Qaınym-aý, brıllıanttyń bási ósip pe, prezıdenttiń áıeli sárýar tas tústi lala kóılek kıip shyqty ǵoı teledıdarǵa, kórdińiz be!..» Osy da sóz bolyp pa!

Adam da beıne ońǵaq kóılek. Búgin bir túrli bolsa, ertesine tysy aınalyp qalyby ózgerip kózge uryp turǵany.

Bul oılasa: kisiniń jan dúnıesi beıne úlken qap sekildi. Adamnyń jas kezinde álgi qaptyń ishi taza saqtalady. Jyldar óte, eseıe kele bireýden qýlyq, bireýden sumdyq úırenip, kelesiden jábir-japa kórip, ómirdiń ne qıly tezinen, tepkisinen ótip, álgi qapqa ártúrli nárseler jınala beredi. Jınala bermek. Kóp kisi qaptyń qampaıǵanyna máz. Tolysyp, kemeldenip kele jatyrmyn dep oılaıdy. Al, shyn máninde álgi qapqa jınalǵan nárseniń kóbi qoqsyq, kákir-shúkir birdemeler bolyp shyǵady. Ýaqytsha qajet sekildi kóringenimen keıinshe túkke alǵysyz, eshtemege jaramsyz, kóńil aldar qoqsyqtar. Qaı jerden oqyǵanyn umytyp qalypty: býdda monahtary ártúrli oqıǵadan, árqıly jaǵdaıdan kisiniń jan dúnıesine jınalǵan áserlerdi, estelikterdi, túısikterdi beıne qaptyń ishin tysyna aınaldyrǵan sekildenip aýyq-aýyq qaǵyp-silkip tazartyp otyrady eken.

Jan álemdi bógde áser, bóten túısikten tazartýdyń úlken óneri bar.

Áıtpese kisiniń jan dúnıesine las, kir, qoqsyq, qajetsiz nárseler tola túsedi, álgi qap zil tartyp aýyrlaı beredi. Adam óz ortasynan, jaqsy zıalylardan ajyrap qalady. Qapty tazartýdy oryssha — prosvetlenıe deıdi, qaptyń qoqsyqqa tolýy — toǵysharlyq bolar, sirá.

Árkim ómirdi óz bilgenimen súredi. Óz bıiginen, óz shoshaǵynan kóredi. Bul Bekejan kóz jetkizgen shyndyq bar: sheti men shegine kóz jetpeıtin qıyr saharany jalǵyz kezgen jolaýshy sekildenip maqsatyna ólip-óship umtylǵan kisiniń jan áleminde túptiń-túbinde shyraq jaǵylatyn sekildi. Shyraq jaǵylmasa: ol kisi óz otyna ózi kúıip óledi. Shyraq jaǵylǵannyń belgisi — álgi adamnyń nury betine shyǵady. Nury betine shyqqany sol: mańaıyna izgilikten, jaqsylyqtan jylý taratyp, nazaryna alǵan kisini sózine, lepesine ılandyryp, ár ortada ıyǵy ósip, meıiri tógilip turady. Mundaı adamdy kórgen kisi armansyz.

Oıy onǵa bólinip otyryp baıqamapty, Aqsaı ańǵaryna ilikkeni sol, alqap masatysha jasyldanyp, belge kóterilgen kezde tútinge tunshyǵyp jatqan úlken qala lyqsyp aıaǵynyń astyna tústi. Teristik betten jer baýyrlaı jyljyǵan nóser bulty shalyndy. Aspan men jerdiń astasqan tusynan jarq etip jasyn shaǵyldy. Baılyq adamdy buzady degen ne sóz ol dep oılady Bekejan. Minekeı, qyryqtyń qyrqasyna shyqty, ómirden biraz tájirıbe jınady, joldas joǵaltty, dos tapty, jas kezinde biraz jetispeýshilikti, kemtarlyqty ótkerdi; bozbala shaǵynda shalys basyp shyńyraýǵa qulaı jazdady, aqyl berer aınalaıyn adamdar tabyldy; endi mine, basyna baq úıirilip, qorasyna dáýlet jınalyp, bıik tóbeniń basyna shyqqandaı bolyp, mańaıyna qarasa: bireý isker, bıznes ıesi bolǵannyń jóni osylaı dep aryn, adamshylyǵyn saýdaǵa salyp ókpesi tesilerdeı ólip-óship dáýlet jınaǵan bolyp júr.

Bireý ǵasyrlar boıǵy qazaqty ózge ulttan ózgeshelep kele jatqan tilin, saltyn, minezin, ózindigin — ózgeniń qoqsyǵyna, arqasynan qaǵyp «moı partner» degenine — aıyrbastap qaradaı kiriptar halge túsken;

Bireý áli de laýazym basqyshyna, mármár úıde sheneýnik bolyp jan baqqanǵa moınyn sozyp dámeli;

Bireý opasyz jalǵanǵa ıa ýaqytynan erte kelippin, ıa mezgilinen kesh qalyppyn dep ókinish ýyn jutyp qym-qýyt tirshilikten túńilýge bet alǵan;

Kelesiniń nury betine teýip, jarqyraı kúlip, otbasynyń sánin keltirip balalaryn shyndap tárbıeleýge kóshken, qaı jerde júrsem de — ortama, qazaǵyma paıda keltirsem dep úmit otyn mazdata jaǵýmen júr. Ózi de osy sońǵylardyń sanatynda sekildi. İnshalla, toǵyshar, kıiz keýde etpegenińe shúkir. Sabasyna túsip, sanasyna sáýleli oılar súzildi.

«Gornyı gıgant» dep atalatyn úlken selonyń dál kindik ortasyna, qalyń baýdyń arasyna oryn tepken eki qabatty qyzyl qysh keńsesine mańdaı tiredi. Kún demalys bolǵasyn ba, qora ishi, keńse maıy tym-tyrys. Qaqpany ashqan aıdaýshynyń aldynan qaraýyl jigit shyqty. «Saý salamat barsyz ba, kóńil kúıińiz qalpynsha ma!» — dep báıek bolyp, ıa oryssha emes, ıa qazaqshaǵa kelmeıtin sálemdesý rásimin jasap yrjalaqtaı kúledi. Aıaǵyna oralyp jaǵyna sóıleıdi. Bul baıǵus bir zamanda respýblıka sportynyń mártebesin kóterip, neshe márte halyqaralyq jarystarǵa qatynasqan erkin kúresten spot sheberi, áıgili balýan. Sońǵy bir jarysta kilemge tóbesimen túsip, azdap mıy shaıqalyp, sharıgi aýysyp ıa oryssha emes, ıa qazaqsha emes bolyp alǵan. İsine uqypty, qatyn-balasy joq. Osy meken-jaıdyń syrminez qaraýyly, bógde kisi túgili mańaıdan tyshqan jorǵalatpaıdy.

Ekinshi qabatqa kóterilip batys bettegi at shaptyrym keń bólmesine endi. Kostúmin sheship ildi. Ústeline tize búgip, sýyrmasynan is qaǵazdaryn qobyratyp sýyrdy. Kóıleginiń jeńin túrinip, eńsesin salyp, az-kem oılanyp, álgi qaǵazdardy súzip otyryp qaldy. Ár adamnyń ómiri bir-bir kitap. Kitap jazǵan kezde naǵyz daryndy jazýshylar álgi shyǵarmasyn qoljazbada, terilimde, grankada túzetip, ústinen qarap, tipti óle-ólgenshe túzetip jóndep ótedi. Bylaıǵy sanaly adam da sol sekildi. Óz ómirin álgi kitap sekildi ómir boıyna jaqsartýǵa, shyńdap shyǵarýǵa, ádemi súrýge janyn salady. Qoljazba sekildi ústinen qaraýmen sharshaıdy. Erte dúnıe ádebıetinde ómir boıyna eńbegi janbaı ótken kisini Sızıf dep ataıdy, al ómir boıyna shóli qanbaı, kenezesi keýip ótken beıneni tantal dep marapattaıdy. Naǵyz adamnyń boıynda Sızıftiń de, Tantaldyń da qasıeti bolýǵa tıis; óıtpegen jaǵdaıda adamnyń aqyry azǵyndaýǵa toqyraýǵa bet burady. Úńilip oılanyp otyrsa, bir bastaǵan isiniń ushtyǵyna jetemin dep sharshap shuǵyldansa: munyń jetemin degen bıigi áli munart bop tym jyraqta turǵan sekildi, búgingi bitirgen isi erteńine jaramaı jatady, endeshe bul Sızıf emeı nemene. Keı túnderi túsine sary saǵym qushaǵyna kómilgen sýsyz, tuldyrsyz shólge shyǵyp ketip, óz ortasyn, jasyl alqabyn tappaı júrgendeı sezinedi. Shóldep, ańqasy keýip oralady. Kelinshegi Ǵalıa shymyr-shymyr kóbigi shapshyǵan besti qymyz ákelip usynady, tolǵap-tolǵap jutady, shóli qanbaıdy.

Janyndaı jaqsy kóretin qyzy Aqmaral sheteldik qalbyrǵa quıylǵan shárbat sýsynyn aldyna tosady, anyq shóldegende oldaǵy meıir qandyrmaıdy. Byldyrlaǵan beımaza nemeresi Anýar: «Ata, búldirgen salyp bóktirgen balmuzdaqtan ótken dámdi sýsyn joq», — dep qolyna qolaqpandaı etip qaımaqqa qatyrǵan táttisinen ustatyp, kózin qyzyqtyrady. Tamsanyp, tamsanyp silekeıi shubyra jalaıdy. Bul kókeń balmuzdaqty birer jalap nemeresine qaıyryp beredi. Shólirkegendeı sezinip tamsana túsedi. Shóldi qoıshy, búgingi, keshegi isine kóńili tolyp, meıiri qanyp, aýyz toltyryp, «men osyny bitirdim, tyndyrdym» deýge eshqashan júregi daýalamaıdy. Sonda bul Tantal emeı nemene.

Myqtylyq — qanaǵatsyzdyqtan týady. Qanaǵatsyzdyq jaqsy maǵynasynda ózimshildikten óris tabady. Dúnıeni dóńgeletkennen dóńgeletip ilgeri jyljytatyn ilgerimpaz kisiler — sol baıaǵy ózimshilder ǵana. Basqalar bar ǵoı, maǵan ne jetpeıdi, osyǵan da qanaǵat deıtin kisiler tobyrǵa ǵana jaratylǵan, olar top bastamaıdy, tobyr kóbeıtedi. Az ǵana tabysqa qol jetkizse, shetel kompanıalarymen tize túıistire otyryp kómilip qalǵan kenishti ashsa, tóbe bop úıilip jatqan otqa berik qyzyltopyraqty zaýytqa jóneltse, qur tekke úıilip jatqan qara tastan tonnalap ák shyǵarsa, kózin qum basyp qalǵan shıpaly sýdy qaıta aǵyzyp mıllıondaǵan dekalıtr shıpasýdy emge paıdalansa, at aıaǵy talǵan ıesiz jonǵa buraltyp kúzdik bıdaı ekkizse, qurylys jabdyǵyn jer-jerden keltirip turǵyn úı, dıirmen, sút kombınatyn salǵyzsa - sol boıyna juqqan tynymsyz, toıymsyz minezdiń arqasy, atyńnan aınalaıyn, bylaıǵy myńdaǵan oqyrmanǵa unamsyz, ózime unamdy Sızıf, Tantal beınetqorlardy qaradaı júrip pir tutqanynan, arýaǵyna syıynǵanynan, solardan az da bolsa qasıet aýysqanynan... Bekejan jazbalaryn retke keltirip, esep-qısabyn túgendep, keńsesinde sarylyp kún batqansha úńilip otyrdy. «Qarańǵy jerdi kún ıekteıdi», — dep qaraýyl jigit kelip jaryq jaqqanda baryp, selt etip eńsesin kóterdi. Kún batqanyn sezdi. Qaǵazdaryn qattap, júıelep, belinen ustap ústelge urǵylap, sýyrmaǵa súńgite bastady.

Osydan attaı úsh kún buryn, 28 sáýirde balalarynyń ortasynda, otbasynda bas qurap týǵan kúnin ótkizgen. Dámdi májilis, ádemi áńgime ústinde mol-mol tilek aıtyldy, azdap tost kóterildi Ǵalıa óziniń eń jaqsy kórip unatyp jeıtin súzbe bálishin jasap, býyn burqyratyp aldyna tartty. Sonda perzentiniń úlkeni Aqmaralbylaı dep tilek aıtqany esinde: «Papa, ózińizge ózińiz tym qatal bolmańyz, bizdi mápelep ósirdińiz, jetkizdińiz, bylaı qarasaq — adam janyna qajettiniń bári bar, ózińizdi sharshata bermeı, saqtańyz, á» — dedi. Qyz degen baýyrmal. Sızıf sekildi túndi kúnge, kúndi túnge almastyryp dúnıeni umytyp isteıtin ólermendigin aıtyp otyrǵany. Jyly júregine ishteı eljiredi. Álem tilderi ýnıversıtetinde úzdik oqıtyn uly Bekbolattyń aıtqany: «Aqshańyz mol bolsyn, aqshańyz mol bolýy úshin bastaǵan isińiz júrsin dep tileımin, papa! Bul zamanda aqshasyz, qaltasyz adamdy — adamǵa sanamaıtyn, kózge ilmeıtin salt shyqty, renjimeńiz, qaltańyz qalyńdaǵan saıyn adamdyqbıigińiz de jurtqa kórine túspekshi», — dedi. Bul kókesi ulyna saýal qoıyp, anyqtap surady. «Adamshylyq bıik pe, adamdyq bıik pe aıtyp turǵanyń?..» Bekbolaty birbetkeı bettiliginen tanbady. «Aıtyp turǵanym: adamdyq bıik. Qansha jaqsy bolsańyz da sińiri shyqqan kedeı, músápir bolsańyz bul zaman sizdi adam dep esepke almaıdy». Myna sózdi estigen Bekejan ishteı qymsynyp, birtúrli qolaısyz tiksinip qaldy. Ulynyń aıtyp otyrǵany: mańaıyndaǵy kórgen-bilgeninen túıgeni, ólshep-pishkeni, ózinshe oı túıindegeni. Ashshy da bolsa shyndyq, túlen túrtip ashýlanǵan joq. Úshinshi tilekti Ǵalıa aıtty: «Aman bolshy, — dedi úni dirildep, janaryna azdap jas alǵandaı bolyp otyryp, «Gazetten, radıodan jamanshylyqhabardy kóp estımiz. Anaý óıtipti, mynaý búıtipti degen, áıteýir aman bolshy. «Óldiń Qonaı, qor boldyń degendeı: aplatyn bolyp el ustap, jer tóńkerseń de — bes kún jaryq tirshilikke jetpeıdi. Kóbimiz toıǵan soń sekiremiz, barlyqtan qudaıymyzdy umytamyz, ózge eshetemeniń qajeti joq, óstip kúńgirlep, mazalap, keıisip, kúlisip, bar ekenińdi bildirip qasymyzda júrgenińnen artyǵy joq, Beke».

Tekti tilek demeı ne deıin!

Taqaýda qoly qalt etip bosaı qalǵanda Abaı aqynnyń qara sózderin oqyp otyryp, ishinen dámdi, mándi oı súzgeni bar. Qalaı edi! «Dúnıeniń ádemiligi, qyzyǵy aqylǵa nur berip turatuǵyn nárse. Joqshylyq adamdy haıýanǵa aınaldyryp jiberetini bolady. Quranda jazylǵan: kimde-kim dúnıede kisige jaqsylyq jasaýǵa qolym qysqa bolmasyn, ıa bótennen tilenip, jalynyp suramaıyn dep emes;

ózine ózgeshelik berý úshin ǵana malǵa mahabbatyn aýlarsa — ol tabylǵan dúnıe hram. Óner — ózi de mal, ónerdi úırenbek — ózi de ıhsan. Jaratqan ıeniń joly degen ólshesiz sheksiz jol, onyń shetine eshkim jetpeıdi. Sol jolmen júrýdi shart qylyp alǵan kisi — musylman, tolyq adam. Maǵan ǵana quıylsyn, otyrǵan ornyma aǵyp kele bersin degen nysapsyzdyq nuryńdy buzady. Ia dúnıeńnen, ıa aqylyńnan, ıa malyńnan jaqsylyq, shapaǵat qylmaq nıetiń bolsa — ol jaratqan ıeniń joly.

Bireýlerdiń bar óneri, maqsaty kıimin túzetpek, júris-turysyn túzetpek bolady da, munysyn ózinshe úlken dáýlet dep biledi. Bar aqyly ózin-ózi bazarǵa salyp kózindegi aqymaqtarǵa «bárekelde, osyndaı bolar ma edik» degizbek.

Bireýler: osyndaı bolar ma edik dep talaptanar, bireýler: osyndaı bola almadyq dep kúıiner, munan ne paıda shyqty. Sonsha áýrelenip syrtyńdy bir óziń súıgen qaýymyna uqsatarsyń. Syrtqa qasıet bitpeıdi, Alla taǵala qaraıtuǵyn qalybyńa, boıamasyz yqylasyńa qasıet bitedi, aınaǵa tabynyp aqyl sóıleıdi, aqyl ósse — túpsiz tereń jaqsylyqty súımektikpen ósedi. Ózgeshe bolamyn demektiń túbi maqtan. Bireýden asamyn degen árbir maqtan kúnshildik týǵyzady, kúnshildik kúnshildikti qozǵaıdy. Jamanshylyq nıetten, isten, boıdy jınap almaqtyq adamǵa nur bitiredi. Ózin-ózi ózgeshelep, artyq kórsetpek, adamnyń nuryn, gúlin buzady.

Kisini qor tutpaq, qysastyq qylmaq, kemitpek dushpandyq shaqyrady. Kimge dostyǵyń bolsa — dostyq dostyqty shaqyrady...» Ustazdyń asyl oıyn esine túsirgen saıyn tynysy tereńdep shóli qanǵan, kókiregi ashylǵan kisi sekildenip arýaqtana tústi. Uıqysynan oıanǵan kisideı serpilip ornynan kóterildi, is qaǵazdaryn jınastyryp, ayǵys kostúmin kıip syrtqa bettedi. Bólme jaryǵyn óshirip, basqyshpen tómen túsip, esik aldyna shyqty. Qaraýyl jigitke kiltti berdi. Ymyrt úıirilip, taý baýraıyna juldyz órip shyǵypty. Máshınesine mindi, mana keńsege kelgende júrgizýshige pursat berip, «júre ber!» — degen. Jeńil júıriktiń rýline ózi otyryp, ot berip, yldıtómen kóshege buryldy, syrǵyǵannan syrǵyp ortalyq dańǵylǵa tústi.

Túngi qala jarqyraı shashylǵan alyp juldyzqurtqa uqsady.

Zıaly qaýym mekeni sanalatyn Tólebaev kóshesiniń janyndaǵy eńseli úıge kelip mańdaı tiredi. Bes qabatty úlken úıdiń aýlasynda balalar shýlasyp dop qýalap júr, esik aldyndaǵy otyrǵyshta kóztanys qarıa otyr. Kóliginen túsip, álgi úlkenmen bas ızesip amandasyp ishke engen. Esikti Ǵalıa ashty. Qabaǵynda qalqyǵan muńdy sezdi. Qoltyǵyndaǵy pápkisin áıeliniń qolyna berdi. Kostúmin, aıaq kıimin sheship oń búıirge burylyp qolyn shaıdy. Sońynan kóleńkeshe ilesken áıel áldeneni tili ushyna búgip aıta almaı júrgen syńaıly, qabaǵyndaǵy biliner-bilinbes kóleńke sonyń sebebi. Tórgi bólmege ótpes buryn qalt kidirip qabyrǵadaǵy aına aldyna turyp boı-basyna qarap aldy, qashanǵy sezimtal ádetimen áıeline jalt burylyp: «Ne jaǵdaı bolyp jatyr?» — dedi.

— Eki birdeı jańalyq kútýli, — Ǵalıa, — birinshisi: kópten habar kútip júrgen sheteldik áriptesteriń kelissóz júrgizip, shart jasasýǵa ádeıilep jer túbinen ushyp jetipti, «Rahat palasqa» ornalastyq, erteń erteńgisin sárilik shaıǵa shaqyramyz: tilmáshin, kómekshisin, sarapshysyn ilestirip saǵat onǵa kelsin, tórt adamǵa sárilik kofege tapsyrys berip qoıdyq dep jańa álgide telefon shaldy.

— Ekinshi jańalyq: kóńilsiz áńgime. Kórshi jatqan aýlyńnan engezerdeı elshi kelip otyr, ózi de, sózi de usqynsyz, — dedi. Áıeliniń qabaǵyndaǵy kirbiń osy elshiniń kelýine baılanysty ekenin sezdi. Jótkirinip, tórgi bólmege endi. Mamyq kresloda saqaly kúıekteı, eńgezerdeı, basyna shoshaq bórik kıgen, úlken kisi otyr. Eldegi jasy úlken kisilerdi túgelimen bilýshi edi, mynany jyǵa tanı almady, tusalyp turdy-turdy da bas ızep sálem meziretin jasady. Álgi úıilip otyrǵan kisi munyń betine ańtaryla qarap otyrdy-otyrdy da tilin tósep sóılep jóneldi.

— Shyraǵym, meni tanymaı tursyń-aý, baıaǵy bala kezinde baýdyń, qyrmannyń qaraýyly, talaı sıraǵyńnan taıaqtaǵan Saıaqbaı kókeń bolamyn ǵoı, saqal ósirip bórik kıgen soń tanymaı tursyń, bul kúnde partbıletti úkimettiń ózine tapsyryp aýyl meshitin ustaımyn, áýlıeli jerdiń shyraqshysy bolamyn, — dep bir demmen mán-jaıyn túgel baıandap berdi.

Ǵalıa dóńgelek ústel ústine shaı jasaı bastady. Kelgen kisiniń tula boıy aǵyp turǵan sóz kórindi. Kúreń shaıǵa tamaǵyn jibitken soń taıpalǵan jorǵasha teńselip jóneldi.

— Shyraǵym, bul kelisim — tosyn kelis. Eliń elshi ǵyp jiberi. El bolmaǵy elshiden, jaý bolmaǵy jaýshydan degendeı, búgin erteńgisin baryp aýyl basshysy, qojalyq jetekshisi, betke bel ǵyp ustap júrgen Zamanaı batyrdy bedeldi kisilerdiń kózinshe ursyp, sógipsiń, renjitipsiń, súıegine sózden tańbasalypsyń... sonyń pále-jalasyna kúıip kelip otyrmyn.

Bekejan urttaǵan shaıyna shashaldy, áýelgide eshteme túsinbeı sharshady.

— Elshi kim, jóneltýshi kim, aqsaqal.

— Elshi qarsy aldyńda otyrǵan myna kókeń!

— Al, maqul deıik. Bul elshiniń eńirep júrip bitiretin isi ne bolǵany sonda, aqsaqal.

— Álgide aıttym ǵoı: aýlamyzdyń betke ustary, bel aǵasy Zamanaı batyr aýyl shaldarymen aqyldasyp, batalasyp myna kókeńe nyǵyzdap turyp tapsyrma berdi. Bar, mán-jaıdy túsindir! Elimizdiń bel ǵyp ustap júrgen aıaýly adamyn jurt kózinshe «toǵysharsyń, dúnıe qabysyń, tezek dúnıeniń tezegin salǵan boqtashaqsyń» dep aryna tıgizip sózaıtypty... adaldap jaıyp qoıǵan dastarqanynan attap ketipti... tilimen júregin tyrnapty... Osy jaıdytúp kóterip jetkiz, mıyna sińir, aldynan ót: ıa el mańyna budan bylaı attap baspaıtyn, aǵaıynnyń betin kórmeıtin bolyp birjola ketissin, ıa sharýa qojalyǵynyń basshysy, jurttyń bel ǵyp betke ustap júrgen jaqsysyn úıine shaqyryp, aıyppulyn tólep, qazaqshylyq jolmen keshirim surasyn; ekiniń biri deıdi aǵaıyn.

Myna sózdi esitip otyrǵan Bekejan myrs kúldi.

— Qazaqshylyq jolymen keshirim surasyn deıdi ǵoı.

— Ia, kórshi aýyldyń betke shyǵarlary solaı uıǵaryp otyr, qazaqshylyq jolymen aǵaıynnyń aldynan ótip úıine shaqyryp keshirim surasyn deıdi.

— Ózge jol joq pa?

— Basqa jol joq.

— Jer keýip ketpeı turǵanda jyrtyp, topyraq máıegine daqyl salyp, sharýa jasap, qambasyn toltyrý jolyn oılastyryp áreket qylýdyń ornyna óńsheń shoshaq bóriktiler bas qurap shýlasyp máslıhat jasap, ishterinen elshi etip seni attandyryp otyr ǵoı. Endigi oılary qala men aýyl arasynda sabylyp júrip et jep, shaı iship, kostúm-shalbar kıý bolypty ǵoı... qazaq bolǵandaryńa búıtip! Qashan ózge elge uqsap etek jınar ekensińder, óz qoldaryń ózderińe jeter eken, qaıran jurtym!..

— Men aıtsam: jasyń kishi balasyń, kishireıip, ashý ústi naz aıta salyppyn, aýzymnan shyǵyp ketipti, úıge kelip dám-tuztatyp, bata jasap, bet syıpalyq aǵaıyn dep mámilege kel, kelisimge moıynsun, shyraǵym.

— Aqylyńyzdyń jetken jeri osy ma, aqsaqal!

— Meniki el men eldi bitistirý, shyraǵym.

— Qazir bóstegińdi kóter, áıtpese mılısıoner shaqyryp qarańǵy úıge japtyryp tynamyn, qanymdy qaınatqandaryń jetedi, óńsheń jerge qarap jetimsiregen mondybas mıǵulalar, joǵal árman!..

— Áı-áı, baıqap sóıle, elshini renjitýge bolmaıdy!

Bórikti shyn sasaıyn dedi. Bekejannyń ashýy janartaýsha burq etti. Jalpy tabıǵaty kónterili, jýas adamnyń ashýy qıyn, kóbine kóterilmeı, syr bermeı kónip, tózip júre beredi, bir kóterilse, búlinse — aldynda alyp tursa da kózge ilmeıdi, túlen túrtip dúleıge aınalyp shyǵa keledi. Qalsh-qalsh titirep, sazaryp, kógerip, ózin qoıarǵa jer tappaı kresloda jarbıyp otyrǵan bóriktini jaǵasynan alyp bir-aq julqyp syrtqa laqtyryp jibergenin biledi. Qulaǵy shyńyldap, tóske balǵa urǵandaı áldene zyń-zyń etip, ózgesi esine kirerli-shyǵarly. Esik aldyna áldene dúrs etti. Kóshede kúshik shabalandy. Bóriktini aýyz úıdiń esiginen laqtyrdy ma, álde ashyq turǵan terezeden tysqa bir-aq atty ma, onshasyn bile bermeıdi. Áıeliniń daýsy ǵana qulaǵyna emis-emis estiledi. «Aý, Bekejan, kózińe qan toldy ma, álde jyndanǵannan saýmysyń?.. tórimizde tóbedeı bolyp otyrǵan aqsaqaldy sypyrǵy sekildi silkip-silkip, syrtqa bir-aq atqanyń neǵylǵanyń!» Bunyń qulaǵy keıde bitip, keıde ashylyp, qany basyna shapshyp eshteme sezdirmeıdi. «Atasyna myń nálet! — deıdi sabasyna túse qoımaı, tordaǵy arystansha teńselip; Ól de bar maǵan! Súıegi neǵyp qırap qalmaıdy! Búıtip elshi bolǵanyńa, erkek bop bórik kıip júrgenińe!..».

«Bas-basymyzǵa bı bop, óz júrgen jolymyzdy dańǵylǵa sanap, keýdemizge nan pisip bulaısha betaldy móńiresip júre bersek: qashan, qalaı jurt qatarly el bolamyz. Bir jaǵymyz isherge tamaq tappaı ashyǵyp jatsaq, kelesi tobymyz topyrlatyp toı isteýden artylmasaq — jetisken ekenbiz. El ishiniń tozyp bara jatqany osyndaı irı-tirı berekesiz tirshilikten, bireýdi-bireý es kórip qaramaýdan, basymyzdyń birikpeýinen! Salystyryp qarasynshy: shetel áriptesiniń tirligi áni — jer túbinen paıdanyń kózin izdep ushyp kelip otyr, al myna ańǵal, ańqaý, toǵyshar qazaqtar áli kúnge bir-birinen básin arttyryp, qajasýmen, yrǵasýmen ýaqyt ozdyryp júr. Búıtip el bolǵanyńa, saıqymazaq óńshen!».

---