InfoHub Logo

"Azyraq turyp ortańda
Kóńilińde tursam kóbirek"
M. Satybaldıev

Aqyn Meńdekesh Satybaldıevtiń óleńderimen eń alǵash "Shýlaıdy tolqyn" atty jınaǵyn oqyǵanda tanysqan edim. Osydan keıin-aq ol izdep júrip oqıtyn aqyndarymnyń birine aınaldy. Qarapaıym, jyltyraýyq sózden ada, ótkir de oıly, keıde asqaq pafosty jyrlar baýrap alatyn boldy. Onyń bir óleńderi naızaǵaıdyń jarqylyndaı selt etkizse, ekinshileri bal bulaqtyń syldyryndaı áldıleıdi:

...İzgilik degen kitapqa
ylǵı qosyp bir júrgen baı taraý,
Atyraý eli,
ózińmen kúlli qazaqtyń baǵy baıtaq-aý!
Men muny aıtam
Alataýdyń da basyna shyǵyp shalqaıyp,
Men muny tipti
Dúnıeniń túgel tórt buryshyna da aıtam-aý!

— dep tebirenedi. Ol Atyraý ólkesi — búgingi Mańǵystaý jaıynda. Meńdekesh óleńderin boıamalap jatpaıdy, bos daýryqpaǵa da qumar emes-ti. Sóz patshasy — qasıetti óleń ónerine asqan jaýapkershilikpen qaraıdy. Óleńderiniń birinen-biri tartymdy bolýy da sondyqtan bolsa kerek. Qaı óleńin alsań da, óz soqpaǵy bar jolaýshydaı ózinshe túıin túıedi. "Jigit syry" degen óleńinde bylaı deıdi:

Meniń jarym bolsań sen,
Dosym túgil qasym kelgen kezinde,
Aıaǵyńnyń ushymen júr, kóz ilme.
Eń bastysy — men kóterer qaıǵyǵa
Egilseń de menen buryn ezilme!
Meniń jarym bolsań sen,
Arýaǵyn shoshyndyrma babamnyń,
Qabaǵyna muz qatyrma anamnyń.
Munyń bárin júrdim-bardym tyńdasań,
Kemigeni dep bilemin baǵamnyń!..

Er jigittiń kóńiline kúıttegen oıy, jaryna aıtar syr — tilegi mine osyndaı. Qazaqstan memlekettik syılyǵynyń laýreaty Qadyr Myrzalıev Meńdekeshtiń óleńderine aıtqan pikirinde bylaı deıdi:

— Budan jıyrma shaqty jyl buryn ózara jarysa kelgen jas aqyndardyń úsheý-tórteýi bolmasa, kóbi derlik biriniń kóleńkesinde biri qalyp qoıdy. Meńdekesh ony jaqsy túsindi. Ózinen sál burynyraq shyǵyp úlgergen qalamdas dostardyń tyǵyz tobyn qur keýdemen nemese lepirme óleń lebimen buzyp ótý múldem múmkin emes edi. Sondyqtan ol ónerdiń eń durys jáne qysqa jolyn tańdady. Ol jol — bozókpe bolyp bosqa shappaı, tóte shabý, ózine de, ózgege de qasıetti nárselerdi ǵana jyrlaý, az jazsań da, saz jazý, ár kezekti óleńińdi eń aqyrǵy óleńińdi jazǵandaı janyńdy jep jazý joly bolatyn.

Bul pikirdiń durystyǵyn Meńdekesh myna óleń joldarymen-aq ańǵartady:

Betime yzǵar betteı me,
Turǵanda órtteı tutap men,
Aıqasta jyqsam jetpeı me,
Jalǵyz-aq palýan kitappen...
Kúshine kóptiń syıynǵam,
Kóptikten qashqam joq, shyraq,
Ómirdiń zańy-qıyn zań,
Az-azdap alý, kóp surap.
Odan men sirá, qorqam ba,
Ókinben nurly tóńirek,
Azyraq bolyp ortańda,
Kóńilinde tursam kóbirek.

Tirliktegi jalǵan marapattan góri aqyn aramyzda az bolǵanmen kóńilde kóbirek qalýdy qalaıdy. Óziniń aqyndyq paryzyn janymen túsinip, kúrmeýge kelmeıtin qysqa jipteı ǵumyryn osy jolǵa sarp etti. Meńdekeshtiń óleń ónerinde quryshtaı shyńdalyp, dittegen maqsatynyń bıigin baǵyndyra bastaǵanyn baıqaý qıyn emes-ti. Muny onyń "Aq monshaq", "Kún shýaǵy" atty jyr jınaqtarynan, baspasóz betterindegi óleńderinen ańǵarýǵa bolady. Meńdekesh "Qyzǵysh qus" atty jyr kitabyn aıaqtaı almaı ketti. Qazir "Qyzǵysh qustyń" mazmun-maǵynasymen, jazylý jelisimen de birtutas, kesek dúnıe ekendigi aıtylyp júr.

Jyrsúıer qaýym búgininen erteńi bıik kórinetin aqynnan zor úmit kútken bolatyn. Ony úlgi tutyp, jyr jazý mánerine qyzyǵa kóz tigip júrgen jastar, bizder ol kenetten qaıtys boldy degende qatty qınalǵanbyz:

Jyryńdy seniń oqyǵan shaqta súısinýshi edim,
Keýdeme meniń aqpa da tókpe kúı quıýshy ediń,
Jaryq juldyzdaı jarq etip aǵyp tústiń-aý,
Egilip ishteı kúrsinýdemin...

— dep bastalatyn "Arnaý" atty balaýsa óleńim sol kezde týǵan edi.

Júırik ýaqyt azamat aqynnyń asyl jyrlaryn, el dep soqqan ǵashyq júrektiń lúpiline toly ólmes óleńderin óshire almady. Qazir ol jaıynda aıtylyp ta, jazylyp ta júr. Respýblıkamyzǵa áıgili aqyn Qadyr Myrzalıev Meńdekesh Satybaldıevtiń shyǵarmashylyǵy jaıynda "Juldyzdyń jaryǵy" atty maqala jazyp, zor baǵa berdi. "Mádenıet jáne turmys", "Jalyn" sıaqty jýrnaldardyń, gazetterdiń betterinen jas aqyndardyń Meńdekeshke arnaǵan óleńderin kezdestirýge bolady. Máselen:

Qanattaı jeńil ashylǵan kezde betteri,
Aqynnyń sonaý súıikti sońǵy dápteri,
Kórikti oıdy shartaraptarǵa jetkizer
Kógildir jerge kóńilinen ushqan kepteri,

— dep jyrlaıdy jas aqyn Oryntaı Moldahmetova Meńdekeshke arnaǵan "Aqyn dápteri" degen óleńinde. Al belgili aqyndarymyzdyń biri Farıza Ońǵarsynova oǵan "Eskertkish" degen óleń arnady. Onda mynadaı joldar bar:

Ókindirdiń elińdi erte ketip,
Biz qamyqsaq tirlikte kelte-ketik,
"Bizdiń qarlyǵashtar!" — dep shashymyzdan
Sıpaıtuǵyn sen joqsyń erkeletip...
Óleń bylaı aıaqtalady:
Júrekterde jyryń júr, óziń júrsiń,
Tegi osy sen ólmegen shyǵarsyń-aý!

Iá, aqyn jyrlary kóp júreginde saqtalýda. Urpaqtan urpaqqa mıras bop qala beredi.

---