InfoHub Logo

Fılosofıa jáne saıasattaný fakúltetiniń profesory, dosent  Janataev Danat Janataıuly
Qarasaı Nurbıbi  Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń magıstranty

Matematıka – ǵylymdardyń patshasy dep beker aıtylmaǵan. Barsha ǵylymmen astasyp jatatyn matematıka aqıqat dúnıeniń sandyq qatynastaryǵ keńistiktegi túrli pishinder haqyndaǵy ilim. Onyń damýyn shartty túrde 4 kezeńge bólýge bolady. 1.Bilim daǵdylaryn qoldaný, jınaqtaý dáýiri. Ol sonaý erke kezden b.z.b. 7-6 ǵasyrlarǵa deıin sozylady. Atalmysh kezeńde adamzattyń ómir tájirıbesimen tyǵyz baılanysty bolyp, solardyń jasaǵan tájirıbesine táýeldi boldy, jasaǵan qorytyndylarynan shyqqan erejelerge súıendi. 2-kezeń matematıkanyń ózinshe bólek enshi alyp, jeke ǵylym retinde qalyptasý kezeńi. Munda kóbinese, sandar, skamárlyq shamalar jáne qarapaıym geometrıalyq fıgýralar qarastyryldy. Matematıkanyń zertteıtin shamalary turaqty (uzyndyq, kólem, aýdan) turaqty boldy.  Osy kezeńde arıfmetıka, gormetrıa, trıgonometrıa, algebra jáne matematıkalyq analızdiń keıbir elementteri paıda bolyp, aıryqsha teorıa pán retinde qalyptasty.

Matematıka kúndelikti ómirde, saýda salasynda, jer ólsheýde, arhıtektýrada, astronomıada qoldanyla bastady. Bul dáýirdi elementter matematıkasy, turaqty shamalar matematıkasy dep te atady. Ol 12 000 jylǵa jýyq sozylyp, shamamen 17 ǵasyrda aıaqtaldy. 3-kezeń joǵarǵy matematıkanyń qalyptasý kezeńi. Matematıka, analız, goemetrıanyń paıda bolǵan kezeńi. HVİİ- HVİİİ ǵasyrdaǵy jaratylystaný men tehnıkanyń jyldam damı bastaýy matematıkaǵa qozǵalys pen turaqsyzdyq ıdeıalaryn aınymaly shamalar jáne olrdyń arasyndaǵy fýnksıonaldyq táýeldik túrde engizý qajettiligin týǵyzdy. Nátıjesinde matematıkanyń analıtıkalyq geometrıa, dıferensıaldyq jáne ıntegrısıaldyq esepteýler, t.b. salalary paıda bolyp dıferensıaldyq teńdeýler teorıasy men dıferensıaldyq geometrıa damı bastady. Bul HVİİ ǵasyrda bastalyp HİH ǵasyrdyń 2 jartysyna deıin sozyldy.  HİH-HH ǵasyrda kádimgi shamalar men qazirgi  algebrada zertteletin nysandardyń  tek derbes mysaldary bolyp qaldy. Geometrıa Evklıd keńistigi derbes  túri bolatyn «keńistikterdi» zertteýge kóshti. N.I.Lobachevskııdiń Evklıd emes geometrıa júıesin ashýy -  bul baǵyttaǵy alǵashqy qadam bolyp sanaldy. Naqty jáne joramal sandy fýnksıalar, jıyndar, yqtımaldyqtar  jáne toptar  teorıalary, proektıvtik  jáne Evklıdtik emes geometrıa, matematıka, logıka, vektorlyq analız, fýnksıonaldyq analız, t.b.

Matematıkanyń buryn bolmaǵan jańa salalary damı bastady. Matematıkanyń kelesi damý satysy – qazirgi kezeń. Esepterdiń jaýaptaryn sandyq túrde berý úshin 19-20 ǵasyrda sandyq ádister negizinde matematıkanyń jeke taraýy - esepteý matematıkasy paıda boldy. Kóptegen esepterdiń kúrdeli sandyq sheshimderin yqshamdaý jáne tezdetip shyǵarý úshin  elektrondyq esepteý mashınalary, kompúterler jasalyna bastady. Matematıka kez qulash jaıa bastady. Esepteý tehnıkasynyń keń qoldanylýyna baılanysty baǵdarlamalaý teorıasy paıda boldy. 20 ǵasyrdyń  50-jyldarynan bastap matematıka  ǵylymynyń avtomattar jáne tıimdi basqarý  teorıasy, oıyndar teorıasy, algebra, geomertıa, aqparattar teorıas, matematıkalyq ekonomıka, t.b. kóptegen jańa salalary paıda boldy.

---