InfoHub Logo

Erteń oqý bastalady degen kúni men uıyqtaı almaı shyqtym. Óıtkeni ómirinde orysty kórmegen oryssha bir aýyz sóz bilmeıtin balalardy oryssha oqytýym kerek. Tym bolmasa, eziniń ana tilinde saýatyn ashqan balalar bolsa eken-aý. Óz ana tilin bilmegen balalar basqa ulttyń tilin qalaı meńgermek?

Bir kezde Altynsarın aýyldyq mektepte oqý eki tilde júrgizilýi kerek dep oqý quraldaryn da jazyp, biraz eńbek etken edi. Onyń keziniń tirisinde birqatar jerlerde eki tilde oqytyla da bastalyp edi. Biraq Altynsarın qaıtys bolǵannan keıin bul bastalǵan jumys ilgeri qaraı damı almady, keıin múldem qazaqsha oqytylmasyn degen ereje shyqty. Munyń ózi óte bir qıyn jaǵdaı edi.

Tájrıbe degen joqtyń qasy. Ózimnen basqa jón surar, keńeser, aqyldasar adam taǵy da joq. Oqý quraly jetkiliksiz, kórneki qural múldem joq. Aýyldaǵy bılep-tósteýshi baılardyń, molda, qojalardyń ishterinde: «aıaǵyńdy qıa basshy, kúlińdi kókke ushyraıyn!» dep baǵyp otyrǵan jaýlar da az emes. Birden balalardy úıirip áketip, balalar arqyly olardyń ata-analarynyń, týysqandarynyń aldynda bedeldi bolýyń kerek. Osynyń bári oqytý ádisine baılanysty.

Oryssha oqımyz, bilim alamyz dep kelgen balalardyń taýyn shaǵyp, kóńilin qaldyryp, túńildirip te, shoshytyp ta almaý kerek. Oqýdyń alǵashqy kúnin qalaıda kóńildi etkizip, balalar arqyly mektep týraly da, oqý týraly da, oqytýshy týraly da jaqsy habar taraıtyn bolýy kerek. Bul habardyń ózi balalardy ǵana emes, olardyń týysqandaryn da qyzyqtyratyn búkil aýyl adamdaryn súısindiretin habar bolýy kerek edi. Mine, uzaq tún osyndaı oılarmen ótti.

Tań da atyp, kún de shyqty. Oqý bastalatyn ýaqyt ta jetti. Mektep mańyna kóp adam jınalypty. Eń aldymen osy jınalǵan jurtqa qutty bolsyn aıtyp, qysqasha sóz sóıleýge týra keldi. Men oqýdyń, ásirese, balalardy oryssha oqytýdyń mańyzyn basa aıttym. Budan keıin el arasyndaǵy topas, taqýa, sopy, molda sıaqtylardyń, nadan adamdardyń «balalardy shoqyndyrady eken oryssha oqytyp, soldatqa alady eken» degen ótirik esekterin áshkereledim.

Jurt sózimdi yqlas qoıyp tyńdap, alǵys aıtty. Mektepte balalary oqıtyn adamdar taramaı qoıdy. Balalardy tizim boıynsha, árqaısysynyń, atyn atap shaqyryp, mektepke kirgizdim. Balalar mekteptegi úlken úsh dóńgelek ústeldi aınala otyrdy. Olardyń birazy astaryna týlaq tósep, qalǵandary kórpe tósep otyrdy.

Men balalarǵa eń aldymen oqý degen ne, oqyǵandaǵy maqsat ne, oryssha nege oqımyz, oryssha oqýdyń paıdasy qandaı dep, osylar týraly qysqasha túsinik berdim. Túsiniktirek bolý úshin Lomonosovtyń jáne Ybyraı Altynsarınniń qysqasha ómir baıandaryn aıtyp shyqtym.

Odan keıin oqý retiń mektepte qoldanylatyn tártipti, oqý ýaqyttaryn aıttym. Tazalyq týraly, oqýshylardyń uqypty-quntty, ádepti, sypaıy bolýy týraly qysqa-qysqa túsinikter berdim.

Osylardan keıin Altynsarınniń «Kel, balalar, oqylyq» degen óleńin oqyp shyǵyp, balalardan:

— Túsindińder me? — dep suradym.

Balalar úndemedi, báriniń de qymsynyp, júreksinip otyrǵanyn ańǵardym.

— Qaıta oqyp shyǵaıyń — dep, asyqpaı bappen jaqsylap taǵy oqyp shyqtym. Balalar uıyp tyńdap otyrdy. Keıbireýleri ishterinen maǵan ilesip, birge aıtyp otyrǵan sıaqty. Óleńniń árbir shýmaǵynyń mazmunyn taldap túsindirgen saıyn:

«Kel, balalar, oqylyq
Oqyǵandy kóńilge
Yqylaspen toqylyq...»

dep óleńniń qaıyrmasy qaıtalap aıtyp, balalardyń sezimine sińdirýge tyrystym.

Bir saǵatqa jýyq ýaqyt etti. Men balalarǵa syrtqa SHYǴYP biraz boı jazyp kelińder, qońyraý soqqanda qaıta kirersińder, dep shyǵaryp jiberdim de, birazdan keıin ózim de shyqtym. Balalardyń ata-analary, týǵan-týysqandary áli taramaǵan eken.

Ospan aǵaı balalardyń mańdaıynan sıpap, kúlimsirep tur eken meni kerdi de:

— Balalarym ete rıza bolyp shyqty, — dedi kúlip.

— Ne aıtady balalar? — dedim men.

— Surama, shyraǵym! Aıtyp taýysa alar emes. Qýanyshtary qoıyndaryna syımaıdy. Órkeniń óssin! — dedi Ospan aǵaı.

Osy arada balasyn jetektep bir shal keldi.

— Shyraǵym, — dedi shal, — anada osy balany moldaǵa qýǵa bergem. Qartaıǵanda kórgen jalǵyz balam edi. Moldany qurǵyr sabaq bilmeısiń dep sabaı bergen soń, oqýdan shyǵaryp alyp edim. Qazir sol sizdiń aldyńyzda bolyp shyqqan edi. Bir aýyz óleń de jattap alypty. Jarlynyń yqylas salǵanyńa alla razy bolsyń qaraǵym! Kóp jasa, álde bolsa, qart kedeı aǵańnyń jalǵyzyna kózińniń qyryn salyp, jaqsylap oqytqaısyń? — dedi.

— Qoldan kelgen is halyqtan aıaýsyz, aqsaqal, — dedim de mektepke kirip, sálden keıin qońyraý soqtym. Balalar da kirdi.

Taǵy da bir saǵatqa jýyq ýaqyt áńgime etkizdim de, erteń belgili programma boıynsha sabaq bastalatynyn aıtyp, balalardy taratyp jiberdim.

Mektep esiginiń túńǵysh ashylýy jaman bolǵan joq. Alǵashqy uıymdastyrý jumysynyń ózi de qanaǵattanarlyqtaı shyqty edi. Munyń ezi meni bir sergitip tastady. Áldeqandaı er jiger, kúsh, senim paıda bolǵan sıaqty.

Men endi jalǵyz emes edim. Bala dostarym, Ospan sıaqty sanaly aǵaıym, balalaryn oqytqysy kelip otyrǵan qamyn buqara bar edi. Seskener dáneńe de joq eken ǵoı degen oıǵa keldim. Degenmen bir úlken ókinishim bar edi. Átteń, osy balalardy eń aldymen ana tilinde oqytyp saýatyn ashyp ma edi! Biraq oǵan úkimet tarapynan ruqsat joq-ty, oqytýǵa múmkinshilik te joq edi. Sebebi qazaq tilin oqytýyma Ybyraı jazyp ketken oqý quraldary ol kez-kelgen qolǵa túspeıtin. Ne isteý kerek? Egerde oqý quralyn ózim shyǵyp kórsem, sol oqý quralymen oqyta bastasam, qalaı bolar edi dep te bir oıladym.

---