InfoHub Logo

Shildeniń kúni shańqaı tús bolǵanda batystaǵy Kelinshektaý saǵymdanyp, úzdik-sozdyq qımyldaı bastaıdy. Baıaǵy baıdyń uzatylǵan qyzynyń kóshi qaıta tirilip, ýap-shýap bara jatqandaı.

Baıdyń qyzy uzatylǵan ǵoı. Qyz ákesine ótinish aıtypty: Meniń jasaýyma altyn shańyraqty, kúmis ýyqty aq otaý daıyndatyńyz. Qazan, ydys-aıaq, tabaq bári de altyn jalatqan kúmisten bolsyn. Tósegimdi pildiń súıeginen jasat. Kórpe-jastyq shytyrma sháıi, sýsyma jibekten bolsyn, — dep taǵy basqa kerek-jaraqtyń bárin nebir asyldan ázirletken ǵoı.

Jasaý múlki qyryq túıege artylyp, qalyńdyq kóshi shubatylyp jolǵa shyqqanda, kenet baıdyń qyzy kóshti toqtatyp, ákesine:

— Áketaı-aý, biz bir nárseni umytyp ketippiz ǵoı — deıdi.

— Neni, shyraǵym?

— Itaıaq altynnan bolmady ǵoı.

Ákesi attyń ústinde kele jatyp, qos qolynyń alaqanyn kók aspanǵa qarata jaıyp jiberip:

— O, Táńiri! Bar bolsań, myna kóshti tas qyla gór! — dep, saqalyn kóziniń jasy jýyp, qudiretti kúshti Qudaıǵa shyn nıetimen jalbarynǵan eken deıdi. Ákeniń qarǵysy qatty, tilegi tátti, baıǵus qyz kelinshek bolyp kele jatyp, lezde búkil kósh uzaqtan-uzaqqa sozylǵan qaratas bolyp qatyp qalǵan ǵoı.

Sodan beri Kelinshektaý atalady. Kúndiz ony saǵym býyp turady. Keshke jaqyn, kún batarda Kelinshektaý alystan erekshe ap-aıqyn kórinip, kelbettenip, qudirettenip ketedi.

Shildeniń kúni shańqaı túste ysyp, mı aınaldyratyn tusta, tiri jan kirerge tesik tappaı, bári de alaqandaı bolsa da kóleńke izdeıdi. Tal túste kóleńke de barynsha qysqarady.

Kıiz úıdiń kóleńkesi qýraǵan terideı qýsyrylǵan jerde kelisti aq eshki eki laǵymen búıiri búlkildep, ystyqtap jatqan bolatyn.

Kúnniń mı qaınaıtyn ystyǵanda shekshek shyryldaıdy. Tiri jannan belgi bergen sol ǵana. Basqanyń bári múlgip tur.

Baıaǵy-baıaǵy dınozavrlar zamanynan bizge talaı zaýaldan ildalap jetken kezdik boı kesirtke de qyzǵan tastyń túbinde appaq alqymy búlk-búlk etip, tyrp etpeı qalypty.

Kelinshektaý kóshiniń úzdik-sozdyq qozǵalańdaıtyn kezi dál osy shaq. Saǵym aınyǵanda sheksiz teńiz tolqyndatyp, sol teńizde Kelinshektaý jastar kóshindeı bolyp, júzip bara jatady.

Jazǵy jaılaýdaǵy jalǵyz úıde aǵa shopan Qońyrbaı men jas kelinshegi Gúlderaıym ekeýi ystyq eritip jibergendeı, býyndary bylq-sylq bolyp, jer tósekke qulaı ketip, uıyqtap jatqan.

Jeroshaq basyndaǵy sekseýil úıindisin kóleńkelep jatqan saryala tóbet ars ete qaldy. Sóıtse bir ÝAZık ekpindep kele jatyr eken. Ekpini shopannyń kıiz úıin taptap óterdeı. Qudaı jarylqaǵanda kıiz úıdi jaıratyp ketken joq. Biraq onyń úıdiń kóleńkesinde jatqan aq eshkini «baq» etkizip basty da ketti.

Qońyrbaı syrtqa atyp shyqsa, ÝAZık basyp ótken aq eshki artqy eki aıaǵyn erbeńdetip, kózi alaryp, úzilip barady eken.

Ólmeı turǵanda baýyzdap jibereıin dep pyshaqqa júgirmekshi edi, mashınanyń ishinen masań daýys gúrr ete qaldy.

— Ólip qalǵansyńdar ma?!

Ferma bastyq Qabylbek eken. Aldymen bastyqqa qaraı júgirmegenine kináli bolǵandaı, aq eshkini de, pyshaqty da umytyp, bastyqqa qol qýsyryp:

— Jáı, netip, álgi pyshaq alaıyn dep...

— Pyshaǵy nesi? Ony qaıtesiń-eı?!... — dedi.

Qońyrbaı:

— Siz mashınamen basyp kettińiz ǵoı, — dep aıta almaı:

— Osylaı bop qaldy ǵoı, — dep mińgirledi.

— Ehe-e, — dep mekirendi zavferma, — jegenge eshkiniń eti jeńil bolady, ehe-e...

Óli eshkiniń emsheginen súti qyzǵyltym bolyp shyqty. Jas laq sorly ony qaıdan bilsin, solqyldatyp eme bergen. Qońyrbaı laqtardy: — E, sorly jetimder, — dep ıterip kep jibergen. Sosyn úıden pyshaq alyp shyǵyp, áıeline aıqaılady:

— Áı, Gúlderaıym, taza tabaq ákel.

— Ony qaıtesiń-eı ?—dedi Qabylbek mashınadan teńselip túse berip.

— Ásheıin, netip, qanyn alaıyn dep... shyj-myjǵa...

— Shyj-myjyń ne-eı?

— Ne ǵoı, álgi ásip deıme...

— Á, ásip de. Prekrasno ǵoı, ol.

Qońyrbaı aq eshkiniń bylq-sylq etken basyn kóterip, alqymyn «bissimilá» dep pyshaqpen oryp kep jiberip edi, qan atqyp aqpaı, shyp-shyp shyqty da tıylyp qaldy. Tabaq ustap turǵan Gúlderaıym baıyna:

— Baıǵus-aý, aram ólip qapty ǵoı...—dep sybyrlaǵanda Qońyrbaı:

— Óshir únińdi! — dep ysyldady.

Qońyrbaı aq eshkiniń etin borshalap, tez-tez jiliktedi de, Gúlderaıymǵa:

— Qýyrdaq jasaı ber, — dedi.

Aq eshkiniń terisine tuz seýip, dalada turǵan bıtonnyń ústine jaıyp qoıdy.

Teriden enesiniń ıisin sezgen laqtar aq eshkiniń júni kórinbeı qalǵannan bir sumdyqty sezgendeı, tuz sepken jalańash terini jalap-jalap, qosarlana mańyraı bastady.

Qabylbek bastyq bul kezde tıegi joq dombyrany tyńqyldatyp otyrǵan. Ydys-aıaq alyp, úıge kirip-shyǵyp júrgen Gúlderaıymnyń myqynynan mytyp qalyp, masań kózderin qysyp-qysyp qoıdy.

— Men et piskenshe myzǵyp alaıyn, kórpe tósep, jastyq bere sal-eı, — dedi.

Gúlderaıym bastyqtyń aıtqanyn istep, sandyqtyń ústinde jınalyp turǵan kórpe-jastyqty ala bergende kelinshektiń top-tolyq baltyryn sıpalap qaldy. Basy jastyqqa tıisimen qor-r ete tústi.

Egizder enesin joqtap, zar qaǵyp mańyraı bastady. Kıiz úıdi shyr aınalyp bezekteıdi. Bıtonnyń ústinde jaıýly turǵan teri ystyq kúnde tez kebirsip, tyrysa bastady. Laqtar baryp, ıiskep-ıiskep, jansyz zattan túńilgendeı zarlana tústi. Oıanyp ketken ferma bastyq:

– Óshir únin! – dep aqyryp qaldy.

Qońyrbaı laqtardy úıden árirek aıdap salyp, qýǵan boldy. Egizder aýlaqqa ketpeı, qaıtyp aınalyp kele berdi, kele berdi.

– Óshir únin!

Qaıtyp óshiresiń? Aýyzdaryn býyp qoıa almaısyń, «qoıa ǵoı» degendi túsinbeıdi.

– Qaıtesińder baıǵustar, Qudaıdyń isi – deıdi Qońyrbaı dalbasalap.

Jetimder mańyraı túsedi. Qaıdaǵy Qudaıdyń isi! Mashınamen basqan Qudaıdyń isi emes qoı! Jappańdar Qudaıǵa jalalaryńdy, qatygez, meıirimsiz adamdar! — dep zarlaıdy egizder.

– Óshir únin!

Biraq Qońyrbaı jetimderdi jubata almaıdy. Laqtar Qabylbektiń zavferma ekenin túsinbeıdi. Onyń bastyq ekenimen isteri joq. Laqtarǵa ene kerek. Olardyń qarny ashty. Olarǵa enesiniń jyp-jyly, táp-tátti súti kerek. Laqtar emshegin soryp jatqanda mekirlenip, meıirlenip, bulardyń ústin jalap, aımalap turatyn ana kerek!

Aq eshki sútti edi. Tipti egizder ábden toıyp, qaryndary bultıyp ketken kezde de, Gúlderaıym odan shaı qatyqqa sút saýyp alatyn.

Jetimder jylaıdy. Zavferma bir sát laqtardyń daýysyn umytqandaı boldy. Óıtkeni qos shekesi solqyldap, basy qaq jarylardaı bop, ketip bara jatty.

– Áı, Qońyrbaı! – dep jýan daýsy barq ete qaldy.

Qońyrbaı jetip keldi.

– Qabeke ne boldy?

- Áı bir jutym araǵyń bar ma, basym áketip barady.

Qońyrbaı qatty sasty.

- Qabeke úıde araq joq edi...

- Bezobrazıe! – dep bajyldady Qabylbek – ash ana ÝAZık-ti. Sonda bir zahar bolýy kerek.

Qońyrbaı úıge qýanyp kirdi. Bagajnıkten bir jarym lıtrlik sop-sopaq bótelke taýyp alǵan.

— Quı! — dedi Qabylbek qyrly stakandy tosyp turyp.

— Qońyrbaı laqyldatyp-aq quıyp edi, bastyq:

— Shúlpildet — dep barq ete tústi.

Stakan shúpildedi.

Bul kezde ÝAZık-tiń ar jaǵynda aq eshkiniń bas-sıraǵyn qytyrlata mújip, saryala tóbet molshylyqqa kenelip jatty.

Egizder jylaı-jylaı silesi qatyp, úıdiń kóleńkesinde, enesi jatqan jerde talmaýsyrap uıyqtap qaldy.

Aq eshkiniń qýyrdaǵy da daıyn bolǵan eken, Qabylbek kúrekteı alaqandaryn ysqylap, jyly-jumsaqqa qoldy bir saldy deısiń...

— Sen nege almaı otyrsyń? — dep Qońyrbaıǵa túıildi. Qýyrdaqqa Qońyrbaıdyń tábeti shappady.

— Eshki etin jemeýshi edim... jel... Eskilikti aýrýym... — dep kúmiljidi.

— Áı, — dedi zavferma orasan oı esine túsip, — aıtpaqshy álgi «shyj-myj» qaıda? Ásipti aıtamyn.

— Oı, Qabeke, ol úlken aspen birge beriledi ǵoı, — dedi Qońyrbaı záresi zár túbine ketip.

— Quı! — dedi zavferma.

— Stakan shúpildete toltyryldy.

— Al! — dep buıyrdy bastyq.

Qońyrbaı endi ýáj aıta almaı, eki kózin tars jumyp turyp, tartyp jiberip edi, ózegi órtenip bara jatyp «Álgi ásibin taǵy surar ma eken?» dep oılap úlgerdi.

— Qatynyń nege ishpeıdi? — dep qaldy bastyq.

— Áı, qatyn, kel, shaqyryp jatyr, — kúńk etti Qońyrbaı.

Gúlderaıym úıge kirgende ferma bastyq aıǵyr stakandy tosyp turyp:

- Quı! — dedi.

Qońyrbaı qoly qaltyrap, araqty lúpildetip quıyp edi, zavferma ony Gúlderaıymǵa usynyp:

— Amandyq-saýlyqqa alyp jiber, — dep qıyldy.

Gúlderaıym betin buryp áketip:

— Men ishpeımin ǵoı, aǵaı, — dedi.

— Onda qatynyń úshin sen ishesiń — Bastyq stakandy Qońyrbaıǵa usyndy. Qońyrbaı onsyz da dúmbilsiz bolyp tur edi, bul stakannan keıin ózi de ishimdikke joq oqta-tekte urttap-tatatyn sorlynyń ústi-ústine kómeıinen ótken aq peri ash ózegine túsip ketip, jıýly júktiń aldyna aıaq-qoly bylqyldap, aýzy qısaıdy da qaldy.

Basekeń jas kelinshekke qol saldy.

— Qoıyńyz, aǵaı, ádepsiz bolmańyz, — dep Gúlderaıym úreılene jasqanyp, sheginshekteı berip, arqasy keregege tireldi.

Sheginerge jer qalmady. Artta kerege. Alda — «yrq-yrq» etken bastyq.

Zavferma óńmendep, qushaqtap, betinen súımekke umtylǵanda, baıǵus kelinshek qyrǵı búrgen torǵaıdaı, ajdaha kórgen kójekteı búrise berip, bir sát bosańsyǵandaı da bolyp edi... Álginiń aýzynan bir sasyq ıis múńk ete qaldy. Gúlderaıym loqsyp baryp, bastyqtyń omyraýyna qusyp-qusyp jiberdi.

Qabylbek bastyq ústiniń bári bylyǵyp, qolymen súrtpek bolǵansha, kelinshek onyń ýysynan sytylyp shyǵyp, esikten syrtqa yta kep jóneldi.

Belden asyp, bir otar qoı beri qaraı qulaǵan eken, Gúlderaıym solaı qaraı júgirdi. Onyń sońynan eki jetim mańyrap ala ilesti. Bir otar qoıdyń ishinen egizder óz enesin izdep kez-kelgen qoı men eshkiniń emshegine jarmasyp júr. Malda da qatygezderi bar: baıǵustardy súzgilep, tepkilep jiberdi. Malda da meıirimdiler bar: toqtaı qalyp, músirkegendeı bolady.

Pomchaban Dáribaı Gúlderaıymnyń aldynan shyqqanyna tań qalyp:

— Tıyshtyq pa, jeńeshe? — dedi.

Gúlderaıym óksip:

— Ana qara dońyz... — dep ar jaǵyn aıta almaı jylap jiberdi. Pomchaban jas ta bolsa, tisteri túsip, kúnge kúıip, erte egde tartqan, keıpi kedeıleý, pás minez pende edi.

— Qoı jylama, jeńeshe, — dep myjyraıǵan kıiz qalpaǵyn túzep kıgen boldy, – Qazir, qazir ony...

«Qazir, qazir» – degende munyń qolynan ne keledi? Kim biledi, degenmen erkek qoı áıteýir....

* * *

Jer betindegi mynandaı qıanattan, soraqy, sorly tirlikten uıalyp ketkendeı, batyp bara jatqan kún qyp-qyzyl bop, aınala tóńirek alaýlady.

Kún batar tustaǵy Kelinshektaý yrǵalyp-jyrǵalyp bara jatqandaı kórindi. Kósh sońyna Aq eshki ileskendeı, áldene aǵarańdaıdy. Álde saǵym. Álde ókinish-úmitter aǵysy...

---