InfoHub Logo

..Aýdandyq keńsege kirip kelseń, jasaǵan tabaqtaı qatarlanǵan ústelder, seńdeı sapyrylysqan adam, aınala almaısyń, aıaq alyp júre almaısyń.

— Joldas, myna bir aryzym,— dep adyraq kózdi, apsaǵaı aryq kisi tóraǵaǵa kelip tónip tur.

Jańa árippen oıqy-sıqy jazypty, tegi jańa úırengen bireýdiń jazýy eken deısiń.

Tóraǵa shuqshıa úńilip, kózin qydyrta júrgize almaıdy. Aryzdyń bas jaǵy múdirtip jibermeı jatyr. "Oqı almaımyn" dep aıtý uıat, oqıyn dese, jazý kónbeıdi, jańa áripke ynta salmaǵandyqtyń saldary, mine osy.

— Aryzyńyzdy aýyzben aıtyńyzshy! — dedi tóraǵa bir kezde kúrsinip.

Álgi aryzdy oqı almaı qysylǵandyǵyn mańdaıynan búrshiktengen ter eriksiz bildirdi.

Aryz ıesi, salmaǵyn eki aıaǵyna alma-kezek salyp teńsele túsip:

— Bala ózimizdiki, men eshnárseni bilmeımin! — dedi.

Bul aryzynyń basy da emes, ortasy da emes, aıaǵy. Tóraǵa erinbeı ekshep suraýǵa aınaldy. Ekshele kele aryz tolyqty: bu kisiniń aty Nurjan eken. Orta sharýa eken. Kámıla degen áıeli bar eken.

— Kámılany biletin shyǵarsyz, aýylnaıyńyz ǵoı,— dep Nurjan bet-aýzyn tyrjıta kúlimsiregen boldy.

Bul kúlý de emes, kúlimsireý de emes, syqaq, keketý sıaqty birdeme edi.

- Bala ózimizdiki, balamdy bere almaımyn! — dedi Nurjan taǵy.

Kámılamen otasqanyna on jyl. Kámıla sońǵy kezde belsendi bolyp ketipti. Belsene kele aýyldyq keńes aǵalyǵyna saılanypty. Kolhoz jumysyna kirisipti. Aýylynyń bárin kolhozǵa múshe qylypty.

— Men kolhoz emespin! Meni syrttan jazypty. Men malyma ózim ıemin! — dep Nurjan shirene tústi.

Kámılamen arasyndaǵy shataq kolhoz týraly eken.

— "Kolhozǵa kirmeseń, men senen aırylamyn!"— deıdi Kámıla.

— "Senen aırylsam da kirmeımin!"— depti Nurjan otaǵasy.

Ekeýi aırylypty. Ekeýiniń ortasynda bir ul, bir qyz bar. Eki bala birdeı Kámılanyń qolynda. Nurjan sol balalardy daýlap júr...

- Aırylmaı tura berýińizge bolmady ma? Kolhozdan munsha nege qashtyńyz? — dep tóraǵa sóz tartyp edi.

— Kolhozdan qashpaımyn ǵoı, biraq bolǵym kelmeıdi,— dep Nurjan tujyrymsyzdaý jaýap berip, oń qolyn búıirine taıana tústi.

Súıtti de úlken kózin tóńkerip, úıi ishindegilerge bir qarap ótti. Qatparlanǵan betinde ashý izi bar. Ashýdy týǵyzǵan Kámıla. Qazaqshylyq kez bolsa, Kámıla men Nurjan bulaı aıyrylysar ma, Kámıla qamshynyń astynda shirıdi ǵoı. Jańa zamannyń isi osy. Jańalyq úı turmysyna da kirisip otyr.

Nurjannyń daýy halyq bıine jóneltildi. Bılik kimniń paıdasyna bolady, ol Nurjanǵa qarańǵy.

— Bir betkeı qatty adam ǵoı, shaptap otyrǵan Nurmaǵambet. Nurmaǵambetke joldas kerek. Ázirge ashýmen aırylysyp otyrǵan shyǵar, túbi bular qosylady. Kámıla muny jibermeıdi, Kámıla muny jaqsy kóredi,— dedi hatshy.

...Aýdan jumysy qaınap jatyr. Aýdan qyzmetkerleri jumystyń astynda. Tańnyń atýy, kúnniń batýy keńsede kóresiń. Jumystary asyǵys, aılap isteıtin jumysty birer kúnde bitirý kerek! Aýdannyń o sheti men bu sheti 200-300 shaqyrym jer, osynsha bytyrańqy eldiń bárin ýysqa ustap, istelip jatqan jumysqa bes kúndik qorytyndy úlgertý kerek.

— Áı, qıyn-aý! — dep tóraǵa kúrsindi.

Ras, qıyn. Biraq qıyn eken dep jumys qarqynyn báseńdetýge bola ma? Bolmaıdy, isteý kerek, istelýi kerek!

— 10-aýylǵa bir adamdy shaptyr, 8-aýylǵa bir adamdy shaptyr, bir jaqsy atty ázirlep "Qan tomar" poselkesine jiber, telegramma soǵyp kelsin! — dep tóraǵa orynbasaryna tapsyryp jatyr.

Túngi saǵat ekide túsken páterime keldim. Úı qojasy jas jigit, bolpıǵandaý áıeli bar.

— Samaýryndy úsh qaınatyp, úsh sóndirdim. Erte kelý degen joq, ylǵı kóretinim osy, tún kúzetip otyrǵanymyz,- dep áıel aldyńǵy úıde kúńkildep júr.

Áıeldiń sózin estip qaldy ma degendeı, jas jigit jaltańdap qaraı túsip:

— Osy áıelder aqylsyz bolady bilem,— dep kúrsindi.

Áıel nege aqylsyz bolsyn. Ásirese mynaý áıel aqylsyzdyqqa qıatyn adam emes. Kóp minilip shıqan jaýyr bolǵan aryq atta qıqań shyǵarmaı ma, bul áıeldiki de sol. Jurttyń bári tátti uıqyda jatyr; samaýrynyn byjyldatyp, myna sobalaq sary balany kútip bul áıel otyrady da qoıady. Otasqandaryna jyl da tolmaǵan. Oıyn-kúlkige batyp jaırańdaıtyn kezi ǵoı shyny... Sary balanyń kelinshegin erkeleter jaıy joq, jumys basyp, jaq júni úrpıip ketipti. Bir kese shaıdy iship, ekinshige kelgende, sary bala qalǵydy. Osy kúıi tósekke baryp jyǵylady, etinen et kesip alsań bilmestik bolyp uıyqtaıdy. Erteń kún shyǵar-shyqpasta, kelinshek tátti uıqyda jatqan kezde, sary bala kózin ýqalap ashyp, qabyl-qubyl kıinedi: keńsege tez barý kerek, kesheden qalǵan tyǵyz jumys bar... Kúndegisi osy.

Sırek saqaldy, ımek tumsyq, baqa sary kisi, biz kelgende pesh janynda búk túsip jatyr edi. Byjyldaǵan samaýryndy kórgen soń súıretilip basyn kóterdi. Uıqysy qanyq kisi ǵoı, jadyrap otyryp shaıǵa bas qoıdy.

— Meniń atym — Muqan, shyraǵym, 4-aýyldikimin, myna sary balanyń ákesi bolamyn... dám buıyryp ol jaqqa bara qalsań, basqa jerge túspe, ózimizdiń úıge tús; kempirim bar, bala-shaǵalarym bar, óz aldymyzǵa úımiz,— dep sary ishi úıiriltip áketip barady.

Muqan — kedeı eken. Jasy 45-te eken. Kolhozdyń belsendi múshesi eken.

— Shyraǵym, qolqoz, qolqoz deısińder, qolkoz bolsań ońasyń degen soń, ózim aldymen kirdim. Bizdiń aýyl — ońbaǵan aýyl. Jarbosyn deıtinimiz bar, aýyldy búldiredi de júredi. Ózi buryn sáýdeger edi, anturǵan,— dep Muqan aýylymen tanystyryp shyqty.

— Shyraǵym, osy zaman senderdiki bolǵan soń etekterińnen ustap júrmiz, jastan mıymyzǵa sińgen bir "qudaıymyz" bar edi, odan da aıyrylyp qaldyq,— dep Muqan shal jymyń-jymyń kúledi.

Aýylyndaǵy komsomoldar saýyq keshin qoıypty. Oınaıtyn adamdary jetispepti. Sosyn balalardyń bireýi kelip: "Muqa, sen shal bolyp oınaısyń",— depti. Muqan oınaǵan eken, aıtatyn sózin umytyp qalyp, tyńdap otyrǵan jurtyn da kúldiripti.

— "Paıǵambardyń jasyna kelgende shaıtan oıynyna aralasty" dep meni jurt kinarattaıdy. Meni "kápir" dep júrgenderi de bar. Meıli, men olarǵa ergen emespin ǵoı, ne kórsem osy qalqalarymmen kórsem eken dep júrmin,— dep Muqań jaırańdap, shaıyn urttaı túsedi.

...Tańerteń kózimdi ashyp alsam, sary bala asyǵyp kıinip jatyr eken. Kelinshegi shymyldyqtyń ishinde jatyr:

— Saǵan jumys bolsa bolady, basqanyń ne keregi bar! — dep kúńk etti.

Sary balaǵa jumys kerek ekeni ras, kelinshekke keregi ne eken?..

Birer jeti ótken soń, el aralap júrip, men 8-aýylǵa soqtym. Aýyldyq keńes aǵasynyń úıi aýyldyń orta sheninde eken. Bir bala bastap alyp keldi. Eńireıgen qara kisi esik aldynyń qaryn kúrep jatyr eken, meni kórgen soń, kúregin kókiregine tirep, qarsy qarap alshıa turdy. Men shyramytyp, tanı kettim, bul — Nurjan otaǵasy edi.

— E, shyraǵym, deniń saý ma? Bizdiń aýyldan da kelip shyqtyń ba,— dep Nurjan jymyń-jymyń etedi.

— Kámıla, á, Kámıla, qonaǵyń keldi,— dep úıine qarap burylyp daýystady.

Orta boıly aq quba áıel, aq bókebaıǵa oranyp, kúlimsirep úıden shyqty. "Kámılamyn" dep maǵan qolyn berip amandasyp, tanysty. Oqymaǵan qazaq áıelinde ózin tanystyryp amandasý degen buryndy-sońdy bar ma edi?..

— Tańyrqap tursyń ba, joldas? Aýdanǵa aryz aparǵan men edim ǵoı. Ony tastaǵanbyz, tabysqanbyz. Qatyn jeńdi. Aıyp mende eken, men moınyma alam, qazir kolqoz múshesimin,— dep Nurjan otaǵasy kúlimsirep, qýtyń-qýtyń etti.

Arbıǵan saýsaqpen kúrekti qapsyra ustap, taý bolyp úıilgen kúrtik qardy tekshelep úıdi. Sandyq sıaqty tórt buryshtanǵan qardyń kesegin aǵash kúrektiń alaqanyna salyp alyp, "er" dep yrǵytyp kelip jiberdi.

— Áıelmiz ǵoı. Oqyǵandyǵym da joq edi. El saılaǵan soń bolyp otyrmyz. Jumystyń ózi aýyr dedi Kámıla.

Jańa dáýirdiń jumys qarqyny áıel túgil erkegińdi de jún qylyp jibergendeı. Jumysynyń shýmaǵynan aırylyp, bylyǵyta júrgen erkekteriń tolyp jatyr. Kámıla pysyq kórinedi, ımenetin emes.

Jastaý jigit qoınynan búktelgen qaǵazdy shyǵaryp, Kámılaǵa qarap kúlimsiredi:

— Mynaǵan dońǵal basyńdy basyp jibershi! — dep.

— Joq, joldas, keńsege bar, mórdi qaltaǵa salmaımyn, keńsede bolady,— dep Kámıla jaýapty qysqa berdi.

Jigittiń sozǵan qoly sharasyz keıin qaıtty. Tártip degen osy. Tártipke baǵynbaımyn, qazaqshylyq qylamyn dep syp-sypaıy jigit uıalyp qaldy.

---