InfoHub Logo

Aq qalanyń kún jaq betinde buıyǵyp otyryp, Berǵalı oıǵa shomdy...

Kún jaltyr. Kún jaq betkeı kún kózimen jipsip, erip jatyr. Kóleńke jaq qatpaı qatqan yzǵar. Jel ekpini yzǵarly, tula boıyńdy qýalaı soǵyp, deneńdi túrshiktirip jiberedi. Qys batqan aryq maldar tórt aıaǵyn baýyryna alyp, kúngeı bette búrsıip, shýaqtap tur. Anda-sanda kúıseıin dese de, kózinen sorasy aǵyp, qaljyraǵan soń kózin jumyp múlgýge aınalady...

Etiginiń basy qaıqaıyp, qysqa tony qaýdyrap, qaryna shelekti ilip Dıqanbaı shyqty. Shýaqtaǵy sıyrlardy sýatqa aıdamaqshy bolyp edi, buıyǵyp shyǵa qoımaı, turǵan jeriniń qaryn shıyrlaı berdi. "Ittiń maly!" dep muqyl múıiz tarǵyl sıyrdy Dıqanbaı shelekpen siltep ótti. Shelek saldyr etti. Shoshyp ketkendeı bolyp, Berekeń basyn kóterdi. Seńseń tymaǵynyń kózine túsken jalbasyn qolymen keıin ıterip qoıdy. Kózin Dıqanbaıǵa qadady. Shapyrashtandyryp, atyp jibergendeı bolyp qarasa da, Dıqanbaı eleń qylǵan joq. Shapyrashtanǵan kózden seskenetin Dıqanbaı emes. Shynynda shapyrashtanǵan kózdi sezgen de joq. Berǵalı solaı qaradym ǵoı dep oılaǵanmen, Dıqanbaısha ol bir kári bitken, otsyz jypylyqtaǵan kóz edi.

— Áı, qudaı-aý, kórsettiń-aý! Ne jazyǵym bar edi?! Bittim ǵoı, sóndim ǵoı!— dep, Berǵalıdyń kózinen búrtik jasy ytqyp shyǵyp, qoıý qara saqalynyń tal-talynyń boıyn qýalap aǵa berdi...

* * *

...Onda da osy kez ǵoı. Kúngeı better jipsip, erip jatqan. Shóp kóp. Mal kúıli, bireýi ekeý bolyp tóldep, esik aldy yńyrsyǵan tól. Berekeń sonyń shýlaǵan daýsyna erip, buıyǵyp otyryp, ata baǵyna, arylmaǵan yrysyna kóz jiberip, ózinen-ózi tasady... Baq-dáýletti bergen "qudaıyna" myń shúkirshilik qylady..."

Albar jaqta ma, tól ishinde me, "alǵan aqysyn kótere almaǵan sorly quldyń bireýi "ıttiń maly",— dep dáttep jatyr.

— Ýa, o kim ózi?

— Ultaraq!

— Á, ońbaǵan qul!— dep Berekeń ornynan qalaı turǵanyn da bilmeı, Ultaraqtyń janyna jetip-aq kelgeni. Kózi jaýtańdap, ıyǵy salbyrap, pishini ketip Ultaraq tur edi. Bóksesin basa almaı qıralańdap bir qara qozy jatyr. Berekeńniń suraýyn da kútpeı, Ultaraq:

— "At, qula at..." dep birdeme aıtaıyn dep edi, Berǵalı ony tyńdaǵan da joq, esitken de joq sustanyp kelgen kúıi jumarlap jonǵan bez taıaqpen Ultaraqty bastan salyp ótti. Ultaraq qalpaqtaı tústi.

Entigip baryp Berǵalı esik aldynda turǵanda, bir shanaly syr etip jetip kelgendeı boldy. Eki qara atty qatarlap jekken, abroıynyń bári jarqyldaǵan polyskoı, qundyz ishikke oranyp shalqaıyp bireý jatyr. Delbesin ustaǵan jigit qarǵyp túse qalyp, ishiktiń aıaǵyn oraǵan qymtaýyn ashty. İshiktiń ishinen, tamshyda qatqan súmbideı bolyp murty soraıyp, Tórttóbe eliniń bolysy Ospan shyqty.

— Esen-saý qaıttyńdar ma?

— Shúkir!

— Qalańda ne habar bar?

— Patsha taǵynan túsipti degen emis-emis habar bar. Ras-ótirigin bilmedim...

Patsha taǵynan tússe qalaı bolady? Bul jaqsylyq pa, jamandyq pa? Bul jaǵyn Berǵalı oılaı qoıǵan joq. Kúnde estip júrgen habarynyń ishindegi bir jańasy eken dep ishinen oılady da qoıdy...

Ospan bolystyń aldy-artyna jastyqty úıip, shyntaqtap jazyp áńgimege kirip otyrǵanda, semiz qazdaı yrǵala basyp báıbishesi keldi. Syzylyp qana sóıledi:

— Álgi Ultaraq ıttiń ustamaly naýqasy bar ma qalaı, aýzy kópirip essiz bolyp jatqan kórinedi... Ólip qalyp júrer, úıine aparyp tastasa qaıtedi?— dedi.

Berǵalıdyń oıynda joq jerden bir qaıǵynyń ushy kóringen sekildi boldy. Aýzy kópirip, kózi jumylyp, mańdaıynan ystyq qany burqyldap aǵyp jatqan Ultaraq tap sol saǵatta kóz aldynda turǵandaı boldy. Denesi áldenege túrshikkendeı boldy. Báıbishesine kózin tóńkere qarap:

— Qarasyn batyr, jónelt!— dedi...

* * *

Soǵan bıyl tap on jyldan asyp otyr eken. Kóp ómir ǵoı, sol jyly týǵan Ybrashtyń balasy, Berekeńniń nemeresi, bıyl attaı 11 jasqa qarap barady. Tyqyldap sóılep, adam bolyp qalǵan. Tilin qyzyq kórip, bir-eki jyldan beri sabaqqa berip júr edi, baı balasy dep bıyl mektepten shyǵaryp tastady. Sútke tıgen kúshikteı boldy degen ne sumdyq!..

Neler kórmedi, neler kúnder ótpedi... Berekeń bárine de kóndigip edi, júre-júre soıqanǵa-soıqan ulasty: nalok az kelip júrgendeı-aq, qaıyrma nalok degendi shyǵardy, ony da tóledi... odan bir sári eken, áldeqashan esiginde bir jyl turyp ketken Qýandyq degen malaıy "eńbekaqymdy bermeı qýyp shyǵardy" dep sotqa aryz berip, kelistirip bir shapty. Mundaı ishi kúımes! Baıdyń kózinen búrtiktegen jas shyqty, báıbishe kúlin sabalap:

— Bizdeı bolyńdar!— dep qarǵady.

Kemeline kelip turǵanda "Bizdeı bol!"— dep malaıyn qarǵaǵan baıdy kórgen jan joq shyǵar. Kezi kelgende baılyqtyń qarǵysy ońyna aınalyp ketetin de reti bolǵany ǵoı!..

Qýandyqtan qutylyp, demin bir alyp otyrǵanda, gazet degen berdemesi shyǵyp júr ǵoı, soǵan bireýi "Ultaraqty Berǵalı baı uryp óltirgen!" dep jazyp qoıypty. Jazsa jaza bersin-aý, kóp aýzyna elek qoıatyn biz be dep kóńil jubatqansha bolmaı, myltyǵy shoshaıǵan bir mılısıa kelip, Ybrashty "arıstaýyn" qylyp alyp ta ketti... Mılısıa dese, Berekeń iship otyrǵan tamaǵyn jerge qoıady. Qoryqqandyǵy sondaı, jalǵyz balasyn aıdap bara jatqanda, dalaǵa shyǵyp qoshtasa da almaı qaldy...

Berǵalı aýyr kúrsindi. Kóz janary tolǵan jas. Saqaly, murty saýys-saýys bolyp qatqan muz. Kóńil jarym. Júrek qobaljýy, shattyq emes, qaıǵyny, qan jylaǵan qara kúndi kútedi. Basyn kóterip, aldynda kóringen ańǵarǵa kóz saldy. Ańǵardyń bıik qyranynda jybyrlaǵan jıi shoqylar kórinedi. Bul Berǵalıdiń ata-babasynyń molasy — tamdary. Oǵan taıaý qulaǵy qaqıǵan jel dıirmen tur. Sonaý turǵan baýraıda baıaǵy dúnıeniń túzý kezinde, qara qurymdaı bolyp jıyryp, tebindep Berǵalıdyń jylqysy jatýshy edi. Tús kezinde, keshki álette quryǵyn súıretip jylqyshy kelip, "búgin pálen aıǵyrdyń úıirindegi pálen bıe qulyndady!" dep baıdy habarlandyryp baryp atynan túsýshi edi...

Berǵalı aýyr kúrsindi...

— Ol bir tús eken ǵoı!.. Sol tústi buzǵan kim eken?

Ospan bolys patshanyń túskenin qopa qardaı jyr qylyp otyrǵanda, men tyńdamap edim. Patsha túskenmen baǵyma qol suǵatyn adam bolmas dep oılap edim... Qate eken. Meniń moınyma nálet qamyty bıyl emes, budan tap on jyl buryn, naq búgingi kún ilingen eken!.. Meniń baǵym patshanyń taǵymen birge qulaǵan eken. Jańa bildim... bildim... Ol bir tús qoı!..dedi.

Shýlaǵan tól me eken dep edi, sarnaǵan báıbishe eken. Eki betin qolymen osyp, shashy jalbyrap, daýys qylyp kele jatyr.

— Bittik! Bittik!..—dedi.

— Ýa, ne boldy?

— Ybrashjandy on jylǵa Sibir aıdaıtyn bolypty,— deıdi...

Berǵalı otyrǵan kúıi melshıip qatty da qaldy. Shýlaǵan tól me, jylaǵan báıbishe me, álde qaıyrý bermegen sıyrlardy shelekpen urǵan Dıqanbaı ma, áıteýir yń-jyń bolǵan daýys qulaǵyna úzdiksiz kelip turǵan sıaqty boldy. Odan basqasyn aıyra almady... Jalǵyz-aq aspandaǵy kúndi aıyryp bildi. Kún kúlimdeıdi, nuryn tógip, qyljıyp jatqan Berǵalıdyń saqal-murtyndaǵy saýystanǵan muzdy jibitýge asyǵyp jatqan sekildi...

---