InfoHub Logo

1. Tegistik jolyn qýǵan tóńkeristerdiń táýiri, tapqa bólingen áleýmetti joıyp, tapsyz áleýmet — komýna áleýmetin jasaıtyn kóshpeli dáýir. Bul dáýir Reseıdegi bolǵan Oktábr tóńkerisinen bastalyp, eńbekshiler tabynyń ákimshiligin — Keńes úkimetin ornatty.

Enbekshi tap osy ákimshilik ilim basshy bolyp, áleýmetti jańadan jasap, tegistik jolyna salyp, komýnızmge kóshiredi.

2. Tap tartysynda, burynǵy ústem bolyp ákimshiligin júrgizgen baılar tabyn jeńip alǵan soń, sharýashylyq jáne saıasat retinde eńbekshiler taby tóńkerisshil — marksshyl qaǵıdasyn qoldanatyn bolǵanmen, tirshiliktiń baılar retterinde, basqa butaqtarynda áli de burynǵy baılar tabynyń yqpalynan shyǵa alǵan joq.

Tap soǵysy bitkennen keıin, sharýashylyqty túzeý maıdany týǵan soń, óner-bilim maıdany týdy.

Sharýashylyqtyń jańa únem saıasaty (NEP) júrgizilgen soń bul óner-bilim maıdanynyń mánisi óte zoraıdy. Sovet zamany bastalyp, sharýa kóterilýimen birge óner-bilim maıdanynda túrli perde jamylǵan baılar tabynyń azamattary eńbekshiler tabyna qol qoıa bastady. Mine osyndaı sebepterge baılanysty eńbekshiler tabynyń qazirgi zor máseleleriniń biri — óziniń tap ónerin, tap mádenıetin jasaý.

Áleýmetti, buqaralyqty tárbıeleý retinde ádebıet zor quraldyń biri.

3. Eńbekshi tabynyń ádebıetin týǵyzyp, ony órkendetken Oktábr tóńkerisi. Óıtkenmen de eńbekshiler tabynyń óner-bilim kem bolǵandyqtan jáne talaı zamannan salt zańy, ónegesi ústem bolyp qalǵan, tóńkeris taıanǵan ýaqyttarda juqpaly azǵyndyqqa shaldyqqan baılar tabynyń ádebıeti, eńbekshiler tabynyń ádebıetin yqpalynan bosatpaı keldi. Budan bylaı da yqpalyn júrgizýge múmkindik bar.

Mine, osyndaı retter bolǵandyqtan, eńbekshiler ádebıetiniń mazmuny, dáni, ıdeologıa, músin retinde de alamysh-qulamysh bolyp júrdi. Qazirde, kóbinese, solaı bolyp keledi.

4. Bul kúnde salmaqty oımen, keń ólsheýmen, sharýashylyqtyń jańa saıasatynyń tásilderimen árbir rette sosıal qurylysyna negiz salyna bastady. Ortaqshyl partıa qalyń eńbekshilerdiń arasynda qurǵaq úndeýdi qoıyp, tártipti, tereń maǵynaly úgit, tárbıe júrgizýge kiristi.

Eńbekshiler ádebıetin de aıqyn, bir belgili tártipke qoıýǵa qajettik týdy.

5. Jalpy Keńester Odaǵynyń eńbekshiler jazýshylar uıymy (oryssha qurastyrylyp aıtylǵanda: «VAPP» — eńbekshi taptyń bir bólimi, zatshylyq erejesimen ǵana dúnıeni tanıdy).

Jalpy maqsaty—eńbekshiler ádebıetiniń budan bylaı órkendeýi úshin bir tártip jasaý. Bul maqsatqa jetý úshin, eńbekshi ádebıetshileriniń sýretteý retinde jalpy bir ǵana jobasy bolý kerek—deıdi.

Ondaı jobanyń aıqyn qıapattanýy, aıqyn músindenýi tájirıbe, is júzinde, ıdeologıa maıdanynda ábden anyqtalmaq. Sondyqtan jalpy Keńester Odaǵynyń eńbekshi jazýshylar uıymy óziniń áreketiniń, isinin negizine myna tómendegi nusqaýlardy tutynady:

1. Tapty áleýmettiń, tapty qaýymnyń kórkem ádebıeti bir taptyń belgili maqsatyna jetý jolynda qyzmetker. Tap arqyly ǵana, — jalpy adam balasyna qyzmetker. Sondyqtan eńbekshi halyqtyń qulqyn, áleýmetin jasaıtyn, túpki maqsatyna qaraı tárbıe berip, nusqaý beretin ádebıet qana eńbekshi taptyń ádebıeti bolyp sanalady.

2. Eńbekshi taptyń ákimshiliginiń ulǵaıyp, nyǵaıyp, komýna áleýmetine bet alyp bara jatqan dáýirinde eńbekshi taptyń ádebıeti tap ádebıeti bola turyp, sol eńbekshi taptyń qulqyn, sanasyn, sezimin tárbıeleıdi. Áleýmettiń basqa tabystaryn da óz yqpalyna salady. Sóıtip baılar ádebıetiniń aıaǵynyń astynan eń aqyrǵy basqyshyn, aqyrǵy súıenishin qaǵyp túsiredi.

3. Eńbekshi taptyń ádebıeti baılar tabynyń ádebıetine ózin aıqyndap qarsy qoıady. Baılar ádebıeti óziniń tabymen birge ólýge bet alyp, tirshilikten jyrylyp, ishki dánin qıalǵa ketýmen boıaıdy, jemissiz sáýegeılikke, qurǵaq baqsylyqqa ketýmen boıaıdy, syrtqy músindi ǵana maqsat qylady.

Eńbekshi taptyń ádebıeti oǵan qarsy. Eńbekshi taptyń ádebıeti óziniń jemisiniń negizine tóńkerisshil—marksshyl dúnıe tanýdy qoldanady.

Jasaıtyn shyǵarmasyn qazirgi eńbekshi taptyń jasap jatqan shyndyǵynan alady jáne tirshiliktiń tóńkerisshil kórkemdiginen alady. Eńbekshi taptyń ótkendegi tartysynan, onyń retterinen alady.

Árıne, solaı bolǵan soń, eńbekshi taptyń jalpy jańa turmys jasaýyna, áleýmet tirshiligine belsene qatynasqan jazýshy ǵana eńbekshi taptyń jazýshysy bolady.

4. Áleýmet aldynda eńbekshiler ádebıetiniń mánisi zoraıǵandyqtan bul ádebıetiniń aldynda qazir bir úlken másele kóterilip tur. Ol másele mynaý tómendegi:

Eńbekshi taptyń turmysynan kóbinese keń sýretter jasaý, zor mańyzdy, mazmundy sýretter shyǵarý.

Jalpy Keńester Odaǵynyń eńbekshi jazýshylar uıymy bul máseleni oryndalady dep oılaıdy. Sońǵy bes jyldyń ishinde, eńbekshiler ádebıetinde, jazýshy-aqynnyń óziniń ǵana kóńil sezimin, keıbir syryn jazýymen qatar, ádebıet negizine oqıǵalardy salmaqpen tolyq baıandaýy, oqıǵalardy teatr úshin sýretteýi qosylsa, ol ilgeri basqandyqtyń belgisi.

Mine, osymen qatar jazylǵan sýretterdiń músinderi de artyq teńdikke, jabaıylyqqa, kórkem sýretshilik qýatyn esepsiz jumsaıtyndyqqa bet alady.

5. Eńbekshi tap ádebıetiniń mazmunynyń ózi kórkem sózge zat týǵyzady, ózine ózi músin týǵyzady.

Mazmun músindi týǵyzady, sonymen ezi de sol músin arqyly sýrettelip shyǵady.

6. Qazirgi kóshpeli dáýirdegi tap kúresiniń túrlishe bolýy — eńbekshi taptyń jazýshysynan túrlishe nusqalardy qarastyryp, bajaılap eksheýin kútedi. Eńbekshi tap jazýshysynyń aldyna, bul kúnge sheıingi eski ádebıet tarıhynyń qara sóz, óleń-jyr retinde jasaǵan músinderin paıdalana turý máselesin lajsyz ákelip qoıady. Sondyqtan bizdiń uıym bir túrli ǵana kórkem músinniń soqpaǵymen kete bermeıdi, qur músinniń syrtqy belgilerine qarap, burynǵy baılar ádebıetiniń aǵymdarynsha, ózgelerden qashpaıdy. Ádebıet músinniń syrtqy belgilerine ǵana qarap jiktelýi de qurǵaq qıaldyqty ádebıettiń jasalý tolǵaǵyna kóshirý bolady.

7. Burynǵy úkimin júrgizgen taptardyń dáýirlegen ýaqyttaryndaǵy ekshelip shyqqan bir zapy ádebıettiń kórkem músinderin, sol baılar ádebıetiniń azǵan ýaqytyndaǵy aǵymdar ár túrli bólshek zatqa jiktep jiberdi. Ol bólshektegen zattardyń bir belgi túrlerin ereje qylyp salyp, ózin onan da ári ýaqtaýyn qazirge deıin qoıǵan joq.

Mine, baılar tabynyń osyndaı ádebıet aǵymdary, eńbekshi tap ádebıetin ózinin yqpalyna túsirip alyp ketýine, qaýip kóp. Sondyqtan eńbekshi jazýshylar uıymy tómendegi túrlerge qarsy:

a) Jasalatyn sýrettiń uǵynysyn aýyrlatyp, ýaqqa bólshektegen kesteli órnekti qýǵanǵa (ımmajınızm) qarsy. Kórsetiletin bólshektelinbeı shyǵarylatyn sýret ádebıettiń basynan aqyryna sheıin ósip áleýmetshilikke tıisti mazmunǵa qaraı bólip shyǵýyn qýattaıdy.

á) Sózdiń óz basyn ǵana bólip alsa, terbeý, ólsheý kúıge salyp, sony ǵana maqsat qylyp ketkenge qarsy. Óıtkende jazýshy, kóbinese, áleýmetke eshbir mánisi joq sózdiń ózin ǵana qýalap, shyǵarǵanyn kórkem jasaýǵa tyrysady (fýtýrızm), kórkem sózdiń ólsheý — terbeýi kóbinese mazmunǵa qaraı birge ósip, jasalatyn sýretpen birge shyǵýyn qýattaıdy.

b) Baılar tabynyń azǵan ýaqytynda shyqqan aýrý — qıal men esken dybysqa tabynýǵa qarsy.

Kórkem sózdiń dybys reti, jasalatyn sýretpen, ólsheý-terbeý kúıimen birge shyǵýyn qýattaıdy. Kórkem sózdiń tutastyǵy men kózdegen maqsaty, dál maǵynasy múmkindiginshe ósip, ózgergenin — bárin tutasymen alǵanda ǵana kórkem sózdiń tarıhı eń zor shyńyna jetýge bolady.

8. Sonymen eńbekshi jazýshylar uıymynyń maqsaty — baılar tabynyń ádebıetindegideı eńbekshiler ádebıetine alamysh-qulamysh bolyp kirgen músindi baptaý emes, eski ádebıet músinderin is júzinde meńgerip alyp, jańa erejelermen músinniń úlgilerin, tıpterin qarastyryp, bajaılaý, eksheý, sóıtip, oǵan eńbekshi tap mazmunyn kirgizý. Burynǵy ádebıettiń kóp tájirıbesimen qazirgi eńbekshiler ádebıetin jańa oımen synaý. Mine osynyń bári oryndalǵanda eńbekshiler ádebıetiniń tutas birikken tolyq, jańa músini jaratylady.

1925 jyl

---