InfoHub Logo

Komýnıs partıasynyń jalpyreseılik 12-shi jıylysynyń ult máselesin durys sheshýge jol-jobalar belgilengende istegen qaralarynyń biri: «burynǵy kemdikte bolǵan ýaq ulttardyń respýblıkalarynda, mekemelerde barlyq úkimet isterin sol ulttyń óz tilinde júrgizý kerek» degen qarary boldy.

Egerde burynǵy kem bolyp qalǵan ulttardyń respýblıkalarynda úkimet isteri mekemelerde sol ulttyń óz tilinde júretin bolsa, ol ulttyń burynǵy zor bolyp qalǵan ulttarmen teńelýine kózge kórinerlik týra jol ekenine eshkim shúbálanbas. Biraq 12-shi partıa jıylysynyń bul aıqyn durys jasaǵan qararyn iske asyrýǵa ǵana kerek.

Árıne, qazaq kedeıiniń tániniń, janynyń qandaı jerlerinde, qandaı sharalarynyń bar ekenin, qandaı dertteriniń bar ekenin biletinder — qazaqtyń tilin, ǵurpyn, ádetin, turmysyn biletin, qazaqtan shyqqan komýnıser. 12-shi partıa jıylysynyń bul qararyn iske asyrýǵa túrli laj kórsetip, bul iske ózderi bilekterin sybanyp belsenip kirisýge, sol qazaqtan shyqqan komýnıser eń aldymen mindetti. Árıne, qazaq burynǵy ógeı ákeden kemdik kórip qalǵan jetim bala.

Jetim bala kópke sheıin bir túrli qorǵalaýyq, jasqanshaq, qorqaq bolady.

Keńes úkimeti ornap, qazaq teńdik alyp otyrsa da sol burynǵy qorǵalaýyq bolyp qalǵandyqtan eshbir iri jumysqa qasqaıyp kirisip serke bolyp bastaı almaı otyr.

Sol sebepti bul jumysqa barlyq kúshin salyp kirisý, qazaq komýnıserine járdem beretin jerinde járdem berip, bastaıtyn jerinde bastap otyrý orys komýnıseriniń mindeti. Olaı bolsa, tarıh aldynda jaýapty áýeli qazaq komýnıseri, onan soń jalpy qazaqtyń oqyǵan eńbekshil uldary.

İsti qazaqshaǵa aýdarýdy aýyldan, bolystan, aýdannan bastaý kerek.

Volostnoı ıspolkomdarda isti qazaq tilinde júrgizý úshin ýezerde solarǵa kisiler daıarlap jiberetin kýrstar ashylý kerek. Aýyldan, bolystan, aýdannan qaladaǵy mekemelerge qaǵaz jazǵanda ylǵı qazaq tilinde jazyp otyrý kerek. Qalalardaǵy mekemeler qazaqsha jazylǵan sózderdi alyp tekserip qarap otyrýǵa mindetti. Kúlli tildiń bári birdeı júredi degen zakon bar.

Volostnoı ıspolkomdar qalalardaǵy mekemelerge qaǵazdaryn qazaqsha jazyp otyrsa, qala ózdiginen qazaqsha jaza qoımaıdy. Bul aıqyn is. Buryn oryssha hat biletin kisi baǵaly bolyp, qazaqsha hat biletin kisiler baǵasyz bolǵan. Endi qazaqsha hat biletin kisiler de baǵalyraq bolý kerek.

Turmys osy baǵytpen barǵanda, bul áli solaı bolýy sútten aq.

Áli qazaqsha hat bilmeıtin adamdar fransýzsha bilse de Qazaqstanda bir kezde iske aspaı qalýy ap-anyq nárse.

Mekemelerde isti qazaq tilinde júrgizý bir kisiniń aıtýymen bolatyn nárse emes, kóptiń kúshimen, jalpy yntamen, tegis jumylýmen bolatyn nárse.

Qazaqstan eńbekshil taby qatarǵa kirsin, óz tizginin ózi alsyn degen azamat bul iske jan aıamaı kirisýi kerek. Buǵan jergilikti mekemeler ne aıtar eken, ne ister eken, kútemiz!

09.06.1923 jyl

---