InfoHub Logo

Sheshendigimen aýyl-aımaqqa belgili Suqsyrdyń «aǵa­ıyn­dy» kúshikteri — Jylpyń men Qyltyń táp-táýir eseıip qalyp edi. Ekeýi uıalas bolǵanymen jıi-jıi ózara daýlasyp qala beredi.

Jylpyńnyń tili maıda, tógilip turǵan jorǵadan aýmaıtyn, sóılegende maıyn tamyzatyn. Tyńdaýshylar aýyzdarynyń qa­laı ashylyp ketkenin baıqamaı qalatyn. Qyltyń kerisinshe sal­maqty, sabyrly. Birdeńeni istemes buryn onyń arty qalaı bola­tynyn oılastyryp alady. Jaqsylyq týyndaıtyn bolsa quptaı ketedi. Qyrsyǵy tıetinge jolamaıdy. Onyń kóp sóılemeıtinine, tomaǵa tuıyq júretinine ábden eti úırenip alǵan Jylpyń ebin taýyp qaǵytyp aldy.

— Menińshe, sen oıly ǵulamaǵa uqsaǵyń keledi. Ókinishke oraı, eshteńege de bas qatyryp júrgen joqsyń. Soǵan qaraǵanda, kó­ńilińniń túkpirine qýraı túgili, seleý de shyqpaǵan sıaqty. Tun­jyraǵanyńdy kózim shalsa jylaǵym keledi, aıaımyn.

— Maǵan tıise bergennen birdeńe tabasyń ba? Túk te tappaısyń, odan da selteńdemeı jaıyńa júrseńshi.

— Baýyrymsyń ǵoı, qalaı jamanshylyqqa qıamyn...

— Jeter endi, — ashýǵa býlyqqan Qylpyń burq ete tústi.

— Sirkeń sý kótermeı otyr-aý, qaljyńdaǵandy da bilmeısiń be, —
jańaǵy sózderiniń sońyn jýyp-shaıǵandaı bolyp, Qyltyńdy arqadan qaǵyp qoıdy. — Aıtpaqshy, Kóktasty tóbede tasqudyq bar desedi ǵoı, sony kórip qaıtsaq qaıtedi?

— Barsaq baraıyq, — dep Qyltyń birden kelise ketti. Óıtkeni bul kópten beri kóńilinde uıalap júrgen oı edi.

Qaǵytpany qaıyryp tastaǵan bular qudyq basyna baryp biraz demaldy.

— Menińshe, bul jaı ǵana qýys emes, — dep alǵashqy sózdi Jyl­pyń bastady, — ishinde ne bar ekenin biler me edi, shirkin.

— Ne bolýshy edi, shaǵyldan basqa dáneńe joq shyǵar, — Qyltyń qudyqqa úńile berip, judyryqtaı tasty tastap jiberdi. Artynsha dúńk etken dybys estildi, — tabany qurǵaq sıaqty.

— Baıaǵyda ury-qarylar kóptiń qoly jete bermeıtin osyndaı jerlerdi qoımaǵa aınaldyrǵanyn gazetten oqyǵanmyn.

— Olar tuspaldap jaza salatyn shyǵar.

— Baspasóz aldamaıdy, qashanda bardy bar, joqty joq dep ja­zady.

— Sonda munyń túbinde qazyna jatyr dep oılaısyń ba? — Qyltyń Jylpyńnyń júzine syǵyraıa qarady.

— Kim biledi, olaı bolýy da, bolmaýy da múmkin.

— Erteń arqan ákelip, ishine túsip teksereıik.

— Únemi ókinip júrgenshe sol durys.

— Birinshi bolyp kim túsedi?

— Mundaı sharýaǵa shydamdy, tózimdi, anaý-mynaýdan sesken­beıtinder ǵana táýekel ete alady, — dedi Jylpyń qıpaqtap oty­ryp.

— Aıla da, amal da aqyldan shyqpaı ma?

— Solaı ekeni ras. Biraq men saǵan qaraǵanda názikteýmin ǵoı, ári júregimniń aqaýy bar ekenin kópten beri sezip júrmin, kim biledi, anaý-mynaý kezikse ne bolaryn... Jylpyń bul joly da aıanyp qalǵan joq. Qyltyńnyń maqtaýyn asyryp, shynaıy batyr etip shyǵardy. Qansha bilgir bolǵanymen óziniń osal tustaryn jiptikteı qylyp aıtyp ótti.

Aqyry erteń qudyqqa Qyltyń túsetin boldy. Áıteýir tilin bezep júrip soǵan kóndirdi. Ózin óspeı jatyp-aq danyshpan sanatyna qosyp qoıǵan Jylpyń bul joly da qýlyǵymdy asyrdym dep ishteı masaırady.

Qudyq basynda

Aǵaıyndy ekeýi qudyq basyna kelip tize búkkende kún ájep­táýir kóterilip qalǵan bolatyn.

— Ap-aýyr arqandy arqalap, sharshap-shaldyǵyp júrgende áne­bireýdi nesine alyp keldiń? — dedi Jylpyń shaǵyn qara chemodandy ıegimen nusqap.

— Shynynda da qazyna sıaqty birdeńe tabyla qalsa salyp almaımyn ba?

— Áı, bul jerden ne kezdese qoıar deısiń. Múmkin, bosqa áýrele­nip júrgen shyǵarmyz.

— «Qudaı beremin dese, paıǵambar qyńq etpeıdi» degendi estigen bolarsyń. Kim biledi, baǵymyz janyp ketýi ǵajap emes qoı.

— Óziń bil.

Dáý qoıtasqa bekitilip, qudyqqa tastalǵan arqandy saýmaldap tómen túse bastaǵan Qyltyń birazdan keıin tabany jerge tıgenin sezdi. Baý baılap jotasyna ilingen sandyqty ashyp, ishinen alynǵan shamnyń jaryǵyn tóńiregine túsire bastady. Qýysqa jalǵasqan úńgirdi baıqady.

— Ne bar eken? — dep aıǵaılady tóbedegi tesikke úńilgen baýyry.

— Bilmeımin. Áli qarap úlgergen joqpyn.

— Jaraıdy. Durystap tekserip shyq. — Syrtta qalǵan serigi arqandy demniń arasynda jınap úlgerdi.

Jylpyńnyń ne istegeli júrgenin ishteı seze qoıǵan Qyltyń eshqandaı qarsylyq jasaǵan joq. Baqyryp-shaqyryp daýlas­pady da. Aldyn ala solaı bolaryn ishteı sezgen sıaqty. Shaǵyn úńgirdiń túp jaǵyna baryp jaıǵasyp, oılastyrǵan jospardy qaıta pysyqtaǵandaı boldy.

Seriginiń kúńgirlegen daýsyna mán bermeı, qasaqana jarty saǵattaı únsiz otyrdy. Sonan soń qýanǵan bolyp, ýralap jiberdi.

— Nemene, birdeńe bar ma eken? — dedi joǵarydaǵy Jylpyń eleńdeı ún qatyp.

— Úlken eki qoıma tabyldy, birinde qazyna, ekinshisinde syqyǵan azyq-túlik.

— Qandaı azyq?

— Jylqy, sıyr, qoı etteri...

— Ketshi, eı, sasyp ketken shyǵar...

— Qaıdaǵy sasyǵan. Úńgir ishi beıne tońazytqysh sıaqty eken. Sýyqqa qatqan etti jeımin dep kádimgideı tońyp qaldym.

— Ras pa?

— Senbeseń qoı!..

— Sham jaryǵyn túsirip, mújigen súıekterińdi kórsetshi?

Salapanǵa myqtap oralǵan jilikterdi shyǵaryp alyp, jaryq túsirdi.

— Al qazynań qaıda?

— Qazirshe eki-úsh altyn sólkebaıdy ǵana aldym. Alda qalǵanyn sandyqqa salyp úlgeretindeı ýaqyt bar ǵoı.

— Eger arqandy túsirsem jarmaspaısyń ba?

— Sonsha dúnıeni tastap, syrtqa umtylardaı áli jyndanyp úlgergen joqpyn. Óıtkeni bir-eki jyl jatyp jeıtindeı zattar munda jeterlik.

— Shyn aıtyp tursyń ba?

— Qashan meniń aldaǵanymdy kórip ediń?

— Jaraıdy. Arqandy túsirem. Eger oǵash qımylyń baıqalsa, kesip jiberem. Túsindiń be?

— Odan qam jeme.

Qyltyń arqannyń ushyna qasqyr mújigen jilikterdi baı­las­tyryp, sólkebaı oralǵan túıindi qosyp jiberdi. Tıyndardy buryn qorǵan bolǵan tóbeden taýyp alyp, tyǵyp qoıǵan. Búgin qajet bolyp qalar dep ala kelgen edi.

Joǵaryǵa shyǵarylǵan súıekterdi, altyn sólkebaılardy kórip Jylpyńnyń qyzyǵýshylyǵy arta túskendeı boldy.

— Men de qasyńa barsam qaıtedi? — dedi ol qudyqqa úńile qarap.

— Joq. Bolmaıdy.

— Nege?

— Arqan sheshilip ketse nemese egeýquıryq sıaqtylar qyrqyp ketse ekeýmiz de zyndanda máńgi qalyp qoımaımyz ba? Sondyqtan ony bireý únemi kúzetip turýy kerek.

Senbeıin dese shyndyq tárizdi, aldynda aıǵaqtar jatyr. Ári-sári bolyp oılanǵan Jylpyń nartáýekel etip, qudyqqa túskisi, bárin óz kózimen kórgisi kele berdi. Aqyry shydaı almaı:

— Qyltyń, joǵary shyq! — dedi bul joly múláıimsip.

— Shyqpaımyn, — anaý odan ary qyrsyǵa túskendeı boldy.

Týysynyń birbetkeı ekenin bala kezinen jaqsy biletin Jylpyń endi bal sózin sorǵalatyp, oǵan jalyna bastady.

— Ekeýmiz týys emespiz be, sen kórgendi men de kóreıin, qalasań qudyǵyńa qaıta túsirip qoıaıyn.

— Sózińde turasyń ba? Aınyp qalatyn bolsań aýlaq júr.

— Imandaı shynym. İlláhı-billáhı qalaǵanyńdy isteımin.

— Biraq aıtqanyńnan qaıtpa!

— Jaraıdy, — arqan túsirilip, Qyltyń syrtqa shyqty da, Jylpyń tómenge tústi. Ol sham jaǵýmen áýre bolyp turǵanda salbyraǵan arqan jınap alyndy.

Ádepten aspa

— Munda dym da joq qoı, — degen daýys qudyq ishinen kúńgirlep estildi.

— Durystap izdeseń bárin de tabasyń.

— Túk joq.

— Sharshaǵan shyǵarsyń, demal.

— Búıtip demalǵany quryp ketsin, arqandy tasta beri.

— Endi kimniń aılaly, aqyldy ekenine kóziń jetti me?

Sonda da óz kemistigin moıyndaǵysy kelmegen Jylpyń ók­tem­dikke basyp kórip edi, odan túk te shyqpady. Jalynyp-jal­paıǵanymen de eshteńe óndire almady.

— Men bulaq basyna baryp, shólimdi qandyraıyn, eptep kóz shyrymyn alaıyn, oǵan deıin jaqsylap oılanyp al, — dedi Qyltyń ornynan turyp jatyp.

Kún batýǵa arqan boıy qalǵanda ol qudyqqa qaıta oraldy.

— Oılandyń ba?

— Oılandym.

— Keketken-muqatqanyńdy budan keıin qoıasyń ba?

— Qoıamyn.

— Ózińdi aqyldy sanaısyń. Úndemeı júrgender ózińnen kem emesin endi túsingen bolarsyń. Ras, bes saýsaq birdeı emes, árkimniń sanasy alýan túrli, olardyń arasynda alǵyrlar da, ortashalar da, tipti odan tómengileri de kezdesedi. Ózin-ózi danyshpanǵa balaý — jetiskenniń belgisi emes. Myqtymyn degenderdi on orap ketetinder barshylyq. Osyny umytpaý kerek. Túsindiń be?

— Túsindim. Endi eshqashanda ondaı ádetti qaıtalamaımyn.

— Jazalandyń. Osy da jeter, — Qyltyń aldyndaǵy arqan ushyp qudyqqa tastap jiberdi. — Toq eteri, endi ádepten aspaısyń ǵoı?

— Aspaımyn.

«Qalǵanyn aldaǵy ýaqyt kórsete jatar» dep oılady tóbede tur­ǵan serigi.

---