InfoHub Logo

Bul kishkentaı qyz bizdiń kórshimizdiń qolyna jaqynda ǵana keldi. Sonda da, ol osy mańaıdaǵy turǵyndardyń bárimen kópten tanys, syr minez adamdaı etene bop, aralasyp ketti. Ony bala da, úlken de jaqsy kórdi. Demalys kúni bala bitkenniń bári sonyń tóńireginen shyqpaıdy. Onyń bilmeıtin oıyny, tappaıtyn óneri joq: neshe túrli oıynshyqtar jasaıdy, qaǵazdan san alýan kesteler oıady.

Al, onyń úlkendermen aralasýy da qyzyq. Birin áke, birin aǵa, birin áje, birin apalap salǵan jerden-aq ózine uıytyp alady. Olarmen, qysylyp-qymtyrylmaı, óziniń týǵan ákesindeı ıa sheshesindeı erkeleı, eshbir irkilmeı sóılesedi.

Jabyǵý, qamyǵý ıakı jatyrqaý, tosyrqaý degenderdi bilmeıtin, júregin tek qýanysh qana jaılaǵan bul kishkentaı janǵa qarap eriksiz kúlimsireısiń. Boıyńyzdy áldenendeı kóńildi aǵyn bılep te kúlimsireısiń.

Bir ǵajap tynymsyz jan. Onyń bir mınýt damyl tapqanyn óz basym kórgen emen. Jumysynan qaıtsa páterine kele salyp ıa keste toqıdy, ıa kitap oqıdy, nemese úı jumysymen aınalysyp ketedi. Áıteýir qarap otyrý degen onda bola bermeıdi. Jáne bir tamashasy: sol júrgenniń bárinde ylǵı óleńdetedi de júredi.

Men bir sózdiń retinde oǵan:

— Gúlsara, sen ánshi bolýyń kerek? — dedim kúlip.

— Nelikten olaı deısiz?

— Óleńdetpeı júrmeıtin bir kezińdi kórmeımin.

— Qaıdaǵy ánshilik! Ánsheıin, yńyldamasam ishim pysyp ketedi.

— Áı bilmeımin...

— Ras aıtam, aǵaı. Menen tórt jas úlken apaıym bar, áne sol ánshi!

— Ol qaıda qazir?

— Konservatorıada oqıdy. Oı, endi onyń daýsy keremet, aǵaı!

Ol muny aıtqanda kózderi jaınap ketti. Mýzykany jaqsy kóretindigi, bul ónerge qyzyǵa qaraıtyndyǵy, ári apasynyń talantyn qatty baǵalaıtyndyǵy ańqyp turdy.

— Ony tyńdaýymyz kerek eken, — dedim men.

— Taıaýda radıodan án salýǵa tıis...

— Sen maǵan aıtasyń ǵoı?

— Aıtam, aıtam, — dedi ol qulshynyp.

...Bir kúni Gúlsara keshke jaqyn júgirip keldi.

— Aǵaı, radıo tyńdańyz. Meniń apaıym án salyp jatyr.

Ózim biletin bir jas kompozıtordyń Abaı óleńine shyǵarǵan áni qulaǵyma birden jyly estile ketti. Ádette, basqa ánshiniń aýzynan estip júrgenimde, bul ánniń keı jeri unasa da, keı jeri unamaı, ne býlyǵyp, ne tym qulaqty jyrtyp, ala- qula bop, júdep estilýshi edi. Bul joly sonyń birde-biri baıqalmaı, án áýeni ásem sazben tabıǵı óristep, tabıǵı baıaýlap, mol kúmbirmen yrǵala terbelip tur. Árbir sóz, árbir yrǵaq júrekke boılap sezimge shaýyp, kóńildi barǵan saıyn balqytyp keledi. Abaıdyń shýmaqtarynda birden ańǵarylmaı sińip jatqan uly júrek qazynasy, tynysy keń ashylyp, sel bop tasyp, órship barady, órship barady... Sol joıqyn kúshpen aǵytylǵan án áleminde aqyn Abaı qaıta tirilip, qanat bitken maǵynaly sózderine ulylyq oıly pishinmen qasqaıa qarap, qýanǵannan kózine jas alyp turǵandaı seziledi.

«Jaqsy ándi jaqsy ánshi ǵana tanyta alady, degen osy eken ǵoı!» — dedim men kúbirlep.

Manadan beri tıtteı qozǵalysty da qazadaı kórip, búlk etpesten shuqshıa túsip, radıoqabyldaǵyshqa qybyrsyz qadalyp otyrǵan Gúlsara maǵan ántek buryldy:

— Aǵaı, maǵan ne dedińiz?

— Baýyryn asqan ánshi eken, Gúlsara.

— Onyń aıtatyn ánderin plasınkaǵa jazatyn bolypty, — dedi ol án bitse de, sazdy ún qulaǵynan ketpegen bolsa kerek, sony buzbaıyn degen adamsha múlde aqyryn sóılep.

— Ár azamattyń úıinde bulbulsha saırap tursaq, shirkin, ol uly mártebe ǵoı, — dedim men.

— Árıne, — dedi ol sábı júzde áldenege qatty qyzyqqanda paıda bolatyn jymıý tárizdes, sózben aıtyp bolmas bólekshe bir súıkimdi shyraı týyp.

Dál osy mınýtta ol ne oılady, nendeı qıalǵa shomdy? Onshasyn men bile almadym. Múmkin ol ár semányń qalaýly bulbuly bolǵysy keledi me eken? Álde, tipti, án emes, óz boıynda bar ónerden ádemilik izdep, sonyń lázzatyn tatsam- aý degen sezimniń shyrynyn jutyp otyrmaǵanyn da kim bilsin?!

Budan keıin ol eki-úsh kún kórinbeı ketti. Jumystan keledi, sodan keıin qaıtyp páterinen shyqpaıdy, tipti, yńyldap júretin ánin de azaıtty. Men onyń munysyna tań qaldym. Ne boldy eken oǵan? Álde aýyryp júr me? Eger olaı bolsa, jumysqa barmas edi ǵoı, — dep oıladym. Aýlada aǵash butap jatqanyn kórip qasyna bardym.

— Sen nege úı kúshik bolyp kettiń? Óleńdetip júrýshi eń, onyń da estilmeıdi. Bul qalaı? — dedim.

— Óleń aıtqym kelmeıdi, — dedi ol, selqostaý jaýap berip.

— Án salǵym kep turady deıtiniń qaıda?

— Endi kelmeı qaldy.

— Nege olaı?

Syrt qaqpadan bir joldastary keldi de, Gúlsaranyń nazary solarǵa aýdy. Men munan soń tápteshtep surap jatqanym joq.

Kúnder ótip jatty. Gúlsaranyń kóńilsizdigi de umytyldy. Bul jaıyn qaıtyp men suraǵam da joq, ol aıtqan da joq.

Kún demalys bolatyn. Men qaqpa aldyna shyǵyp tur edim, Gúlsara meni kóre salyp júgirip jetip keldi. Men: «Hal qalaı, Gúlsara?» degenimshe- aq ol daǵdyly shapshańdyǵymen urshyqtaı úıirile jaınań qaǵyp, sózdi ózi bastap ta úlgirdi.

— Aǵaı, sizdiń qolyńyz bos pa? — dedi ol.

— Iá, bos.

— Eger erinbeseńiz, sizge bir nárse kórsetsem be dep edim.

— Jaqsy, kórset.

Ol júgirgen boıymen páterine qaıtadan kirip ketti de, úı ıesi Qalıa jeńgeıdi ertip shyqty.

Ol bizdi Gorkıı kóshesindegi eki qabatty dúkenge alyp keldi.

— Ońǵa burylyńyz, — dedi ol ústińgi qabatqa shyqqan soń, men sol jaqtaǵy bólimshege qaraı bettep bara jatyr edim.

Úsheýmiz dúkenniń palto satylatyn bólimine kelip toqtadyq.

— Bizge myna turǵan úshinshi paltony kórsetińizshi, — dedi ol dúkenshige.

Qara kók qymbat shuǵadan tigilgen, 48-razmerli áıel paltosy aldymyzǵa kelip te qaldy.

— Siz alýshy ma edińiz? — dedim men Qalıaǵa burylyp.

— Joǵa... Ony qaıtem?

Paltonyń kimge kerek ekenin endi ańǵarǵandaı boldym.

Gúlsara jasy on alty- on jetilerge kelse de, súıegi ýaqtaý bolatyn. Asyr-tusyr balalyq minezine osy kishkentaılyǵy qosylyp, ony kózge tipti sábı etip kórsetetin. Sol tıtimdeı Gúlsaramyzdyń bireýden alasa, bireýden bıik, kádimgi orta boıly áıelge shaq 48-razmer paltony tańdap turǵany kúlkimdi keltirdi.

— Bul saǵan úlken ǵoı, Gúlsara, — dedim men kelip qalǵan kúlkimdi keıinge syryp.

Ári tańdanýdan, ári oılanýdan qur emes, kúlimsiregen pishinmen, kóziniń aıasyn úlkeıte, ol maǵan sál qadala qarap qaldy da, artynan kúlip jiberdi.

— Maǵan úlken ekenin men bilmeı tur dep oılaısyz ba?

Meniń esime sol arada apasy túse ketti de. «E, bul soǵan alǵaly júr eken ǵoı, — degen oı keldi. — Meni nemenege ákelip júr bul?»

— Al, apaı, kıip kórińizshi, — dedi ol Qalıaǵa aına aldyna baryp, — aǵaı, siz de beri kelińiz.

Qalıa paltony kıip, aına aldyna bardy. Gúlsara ony eki ıyǵynan ustap, birese onǵa, birese solǵa, birese shyr aınaldyryp, artqa buryp, biraz úńilip shyqty da maǵan:

— Aǵaı, káne, siz qarańyzshy, — dedi.

— Jaqsy qonyp tur, — dedim men.

— Joq, bylaı jaqyndap, syn kózińizben qarańyzshy.

Men «qur jaqsymen» ońaı qutylmasymdy bilip, birdeńe degeli paltodan min izdep, álgideı emes, qadala qaradym. Gúlsaranyń ózi tárizdi, birese túımesin aǵyttym, birese túımesin qaıta salǵyzyp, ózimshe jiti- aq qaraǵan bolyp jatyrmyn. Biraq qansha qarasam da, qanshama aqaý izdep kórsem de, paltodan min taba almadym. Bitim tulǵasy kelissizdeý Qalıa jeńgeıdiń ózine de kelbet berip, dene qurylysyn sulýlandyryp, kózge bir túrli ádemi etip jibergen.

— Joq, Gúlsara, bul minsiz tigilgen palto!

— Apaı, siz ne deısiz?

— Jaqsy-aq, — dedi Qalıa jeńgeı tamsanyp.

— Jeńiniń ushyn qalaı deısiz, osylaı búrip keltirgen qonymdy ma? Óńirine, etegine, beline zeıin aýdaryńyzshy. Kelise me?.. Belbeýi tym jalpaqtaý emes pe?..

— Joq, joq, maǵan bári de unap tur, — dedi Qalıa paltony sheship.

— Degenmen, shyn alatyn bolǵan soń ózine kıgizip kórsetkeniń jón ǵoı, — dedim men.

— Kimge kıgiz deısiz?

— Apaıyńa deımin.

— Siz soǵan alady ǵoı dep pe edińiz?

— Endi qalaı?..

— Sizder almaıtyn boldyńyzdar ma? Olaı bolsa, maǵan ruqsat etińizder, — dedi bir jas áıel.

Ol áıel de paltony kóp aınaldyrdy. Onyń da janynda biz sıaqty «keńesshileri» bar eken, bári jabyla qarap, «tamasha tigilgen» degen túıinge keldi.

— Maǵan chek jazyp berińizshi, — dedi áıel ústinen paltony sheshpesten dúkenshige baryp.

«Aý, alatyn biz emes pe edik, sen nege úndemeı tursyń» degen ısharatpen men Gúlsaraǵa qaradym. Ol meniń munymdy uqpady ma qalaı, eki kózin jańaǵy áıelden almaı jaýtań-jaýtań qaraýmen boldy.

— Gúlsara, sen nege úndemeısiń, álde almaıtyn boldyń ba? — dedim men tyqyrshyp.

— Biz shý basta-aq alǵaly kelgenimiz joq qoı...

— Olaı bolsa, bizdi nemenege ertip keldiń?

— Kórdińizder ǵoı, synap berińizder dep ákeldim ǵoı.

— Oı, balamysyń degen, sóıdegen de sóz bolady eken-aý...

Meniń bul sózime oraı jasaýdyń ornyna:

— Siz meniń áneýkúni nege renjigenimdi bilesiz be? — dedi ol dúkenniń esiginen shyǵa berip...

— Surap em, aıtpadyń ǵoı.

— Sonda da osyndaı bir paltonyń ylańy bolatyn.

— Qalaısha?

— Jurttyń bári kıip kórip unatpaı: «Osynshama jaqsy materıaldy kelistirip tige almaı qor etken. Qandaı kesheniń qolynan shyqty eken?..» dep keıip ketken... Janǵa bul qalaı batpasyn!..

Manadan beri basqasha joryp, uqpaı qoısam, óz óneriniń ystyǵyna kúıgennen, sýyǵyna tońǵannan týǵan jan qubylysy eken ǵoı, endi ǵana uqqan joqpyn ba!..

— Jaraısyń sheberim, — dep ony arqaǵa qaqtym.

— Árıne, ol meniń alǵashqy isim edi... Men onda kel óner ýchılıshesin jańadan ǵana bitirdim ǵoı. Kóp nárseni ańǵara almaı qalyppyn. Al, sońǵy tikken paltomda sonyń bárin eskergen sıaqtymyn... Bárińiz de unattyńyzdar ǵoı...

Meniń kóz aldyma dúken ishinde qalǵan ádemi paltoly ádemi áıel elesteıdi. Adamdarymyzdyń ishki dúnıesi qandaı sulý bolsa, syrt kelbeti de sondaı kelisip turǵany jaqsy-aq emes pe!.. Sondyqtan da, tamasha adamdarymyzdyń kıgen kıimi de tamasha bolýy úshin, qyzmet etýshi osynaý kishkentaı kórshimniń qarapaıym ónerin, júrek qylyn sherter bulbul apasynyń shynaıy ónerinen óz basym kem qadirlemeımin. Maǵan bul da ystyq.

Dekabr, 1951.

---