InfoHub Logo

Aıdar Zákirovtyń osydan biraz jyl burynǵy oıy qazirgi isinen múldem basqasha edi. Ol Sovet Armıasy qatarynan Qaraǵandy oblysynyń Shet aýdanyndaǵy óz kolhozyna kelisimen bir ıgi istiń ıesi bolǵysy keldi. Ony joldas-jorasy, aǵaıyn-týysqany quptaı ketti. Quptamaǵanda she? Úılensem, balaly-shaǵaly bolsam, balalarym oqysa, azamat bolsa... Osyndaı tebirengen oılardy túpten tartyp qozǵaǵanda kóńili qurǵyry bosap ketip, keıde el joq jerde eńkildep te alatyn...

Zákirov sóıtip biraz júrdi. Ne istep júrsiń degende qyz aıttyryp, qyz tańdap júrmin degendi shyǵardy. Ózime ómirlik jar izdep júrmin deıtin boldy. Durys! Ómirlik jar degen ońaı nárse emes. ómirlik serik taýyp alsyn dedi estigender. Qyrmyzy jigit qyz aıttyryp júrip, oıyndaǵysy kezdespeı, Shet aýdanynyń sheginen shyǵyp, Qońyrat qońyr qyrqasyn kezip ketti.

Qońyrat aýdanyn qydyra jónelgen Zákirovtyń kózine «Birlestik» kolhozynda turatyn Dáken tústi. Alǵashqyda ol batyl soz aıta almaı, syrtynan óleńmen oraǵytyp kórdi:

O dúnıe, Dáken-jan,
Shydatpaıdy-aý ystyq qan,
Kúıip-janyp baramyn,
Qaıtip senen qalamyn.

Onyń alǵashqy mahabbat jyrlary osylaı bastalyp, aıaǵy lırıkaǵa aınaldy. «El qulaǵy — elý», bul jyrlar Dákenniń qulaǵyna tıip, aqyry ekeýi qosylýǵa kelisti. Toı da jasalyndy, toqty da soıyldy. Ekeýiniń qosylǵanyna kóp kózder kýá boldy. Kóldeýdegi kógildirdeı kók moıyndar keltirilip, stakan syńǵyry estilip jatty...

2

Kúzge qaraı Zákirov Aqshataý jetijyldyq mektebine muǵalim bolyp ornalasty. Úı ishimen. osynda kóship te keldi.

— Apyr-aý, umytyppyz ǵoı,— dedi bir kúni Dákeń— nekelik kýálik almappyz ǵoı.

Jylmań jigit bul kezde «O dúnıe, Dákenjan, shydatpaıdy-aý»... dep syrǵanata jóneldi. Ári-beriden soń áńgimeniń betin áldeqaıda buryp áketip, mahabbattyń san jolynan habardar ekenin kórsetti.

Zákirov mahabbatynyń ystyq lebi jalyndap turǵanda jas ıis paıda bolyp, bir sábı dúnıege keldi. Úı ishinen ińgálaǵan daýys estilip, biriniń áke, biriniń sheshe ekenine kýálik berdi. Náresteniń atyn ákesi Aıman dep qoıyp, azamattyq tirkeý búrosynan da ótkizdi. Týýy týraly kýálik jazyldy. Ákesi Zákirov, sheshesi Dáken dep kórsetildi. Ýaqyt zymyrap óte berdi. Azdan soń ekinshi bala dúnıege kelip, aty Sábıra qoıyldy. Taǵy da azamattyq tirkeý búrosynan ótkizildi. Ákesi Zákirov, sheshesi Dáken dep kórsetildi.

— Iapyr-aı, osyny kórsetpesek qaıtedi?— dedi Zákirov.

— Neni?

— Ákesi Zákirov dep.

— Sheshesi bilse ákesi sen bolatynsyń!

Zákirovte ún joq. Taǵy biraz ýaqyt ótti. Bir kúni jylpos áke balasy men Dákenniń janynda otyryp ótken ómirine sholý jasady:

— Sen bolsań — qartaıa bastadyń, men bolsam — ýyzdaı jap-jaspyn, óıtkeni men talaıdyń ýyz batasyn alyp edim,— deıdi.

— Shynynda da jastyqtan ekeýimiz de ketip barady ekenbiz, men eki balanyn anasymyn, sen eki balanyn ákesisiń,— deıdi áıeli.

— Joq, men jaspyn, áke emespin!

— Áý, bul qalaı, eki balanyń ákesi?

Sonymen, Zákirovtiń mahabbat lırıkasy eskirip. osydan baryp dramaǵa aınala bastady. Ol názik mahabbat lırıkasynyń keıipkerinen naǵyz sodyr keıipkerge aınaldy. Onyń eki balaly bolýy, ásirese, týýy týraly kýálikke ákesi Zákirov dep jazylýy janyna qatty batatynǵa uqsaıdy: «Úılenbegir qý basym, qaıdan úılendim, bir kezde áke bolýdy da maqtanysh kórdim-aý men shunaq!» dep ókindi ol.

Dákenge de kún kórsetpedi. Tursa — aıaqqa, otyrsa — basqa urdy. Maqsaty — ajyrasý boldy. Tabansyz jardyń mahabbaty bordaı tozyp, aqyry ýatylyp joq boldy. Dákendi «úıden shyqtyń» astyna aldy. Áýeli buǵan Dáken sene qoımady. Zákirovten qansha jábir-japa shekse de, eki balasyn arqa tutatyn Dáken jas jetkinshekterdi jaqsy ónegege úıretetin muǵalimnen muny kútpegen edi. Biraq, Zákirov «eki sóılemeıtin» jigit bolǵandyqtan, aıtqanyn oryndap shyqty. Dáken qysylsa da qınalsa da eki sábıin medeý kórip baýyryna basa tústi.

Biraz ýaqyttan keıin kezdesken bir jolaýshynyń arbasymen ákesiniń úıine ketip bara jatty.

Zákirov te josparsyz jumys istemegen eken, azdan keıin taǵy da bireýge «súıem, kúıem, qalqataıymdap» júrip úılenip alypty.

Jylpos áke osy kúni balalarynan birjola bezip, kerek dese, syrttan da surap bilmeıdi. Óıtkeni, balalardan oǵan aqsha qymbat. Kójegin tastap ketken qoıansha, balalarynan bezip ketti. Átten basynda ol qazirgi jábirlengen kelinsheginiń qolyndaǵy balalarynyń týýy týraly kýáligin de jazdyrtpaıtyn edi, ony da tek aqsha úshin, ıaǵnı boıdaq salyǵyn tartpas úshin alǵan eken. Ol Dákenmen o basta-aq neke kýáligin alǵan joq. Óıtkeni, ajyrasqandaı kún bolsa. «basyn baılap» qaıtsin. Mine, ol Dákendi eki balasymen qýyp shyqqanda da ıske kýáligi joq bolǵanyna súıendi.

Zákirovtiń esebi durys shyqty. Azǵa oılanyp, alysqa joldas bolmaǵan onyń izdegeni de osy edi. Dáken aryz aıta barǵanda Shet aýdanyndaǵy halyq soty da neke kýáligiń joq dep isti qaramady. Aýdandyq prokýror da kýálik degendi Dákenniń aldyna tarta berdi. Al, durysyna kelgende, Dákenniń qolynda kýálik bar. Bireý emes, eki kýálik. Baladan bezgen ákeniń kim ekeni sol kýálikte kórsetilgen. Ony da neke kýáligin beretin mekeme bergen. Al, ıske kýáligi joq adamǵa týýy týraly kýálik berilmeıtini jurtqa málim. Bul jaǵyna kelgende aýdandaǵy zań oryndary balalarynan bezgen ákeni bosqa qorǵap, bultaqqa salyp otyr. Bul — orynsyz bultaq. Balalarynyń bezin júrgen ekeni tártipke salýshylardyń ózderi bultaqtasa, munyń aty ne bolmaq? Kójeginen bezgen qoıandy kókiregi biteý kórkókirek qana qorǵamas pa!? Onyń kózine mórli qaǵaz kýálikti qoıa turyp, eki birdeı kózi jaınap turǵan tiri kýálikti baspas bolar ma!?

1954

---