InfoHub Logo

«Ákemniń óletinin bilsem, almaǵa aıyrbastap jiberer edim» degen eken bir jaman. Sol aıtqandaı nan kombınaty dırektory Toıǵanovtyń basyna da osynyń keri keldi. Tekserý tutqıyldan bastalyp ketedi dep kim oılaǵan. Tipti tekserý bolǵanmen aýzy bar, qarny bar, bala-shaǵasy bar adam tilime kónbeıdi dep Toıǵan Toǵanych eshqashanda oılap pa edi? Ony Toıǵan Toıǵanych atandyrǵan da onyń osyndaı qulqy emes pe edi. Eger ondaı oı basyna kele qalsa, dokýmenti qurǵyrdy sulýdyń júzi kóriner kúzgideı jaltyratyp qoımas pa edi. Aıaq astynan komısıa keltirip bul qý shunaq qudaıǵa ne aıtarsyń!

Komısıa áýeli Fabrıchnyı poselkesindegi qoımany tekserip kep qaldy. Kespeltek qaptar, ensiz ekensheler, dalıǵan daǵarlar ádilet tarazysyna tartylyp, saqyrlap qant, burqyldap ún ótip jatty. Árbir qap tarazyǵa qoıylǵan saıyn, bezbenniń basy teńesip shoqań etken saıyn qoıma meńgerýshisi Sıdorovtyń júıkesi juqaryp, qaıta-qaıta bir taldap shashyn bireý julyp alyp turǵandaı boldy. Bezben tumsyǵyna qaraı turyp ol uzaq-uzaq oıǵa ketti:

Osy ýaqytqa deıin «joq-joq» dep júretin qudaıy qurǵyr shynymen bar bolmasa ne qylsyn! Áıtpese buryshtan bireý syǵalap turǵan joq, munyń qoımasyndaǵy

artyq-kemdi, az-kópti kim bilýshi edi. Tipti myna komısıadaǵylardyń ózi «qudaı emes, qudaıdan bylaı emes qoı». Sóıtip Sıdorov qýystanyp turǵanda qorytyndyny shyǵaryp jatqan komısıanyń bir múshesiniń daýsy shyqty:

— Qońyr unnan segiz júz kılogramm jetpeıdi!

Sıdorov selk ete tústi. Sol sol-aq eken, onyń selkildeýi kóbeıe berdi, qoımadaǵy dúnıeniń bireýi artyq bireýi kem. Ekinshisi sortty unnan alty júz kılogramm artyq birinshi sortty unnan tonnasy kem. Kespek-kespek margarın ornymen joq, qap-qap qant saýdyrap artyq qalǵan. Quımaqtyń quıylyp jatqany anaý...

Jamanat qurǵyr jata ma, qalqan trýbkaly symsyz telegraf jalǵasyp, áp-sátte-aq munyń ózi Toıǵan Toıǵanychtyń qalqan qulaǵyna da bir soǵyp ótip edi. Ol da tez qımyldap eń bolmasa naýbaıhanalardyń sehtaryna «abaı bolyńdar» dep aıtpaq edi. Onyń osy oıyn bilip qoıǵandaı komısıa munda da kelip úlgiripti. Ondaǵy master Bólekovtan bıdaı uny jetpeı qalypty.

Bul qısyny qashqanda istiń bári osylaı bolady eken. Toıǵan Toıǵanych eń bolmasa «Uzynaǵash» naýbaıhanasyna birdeme demek edi, onyń da tekserilip. bary-joǵy, alǵany-bergeni aqtarylyp, asty-ústine kelip jatqanyn bildi. Qystyń qysqa kúninde qyryq ret úzilis jasaıtyn Denısovtyń zamanasy bir tutam bolyp, ózi bir ýys bolyp buryshqa kirip alypty. Bir sát Denısov ulpa un, appaq nanmen qoshtasyp, kózine torly terezeler de elestep ketin edi, ózin urttap ishkizip, shaıqap tókkizip qoıǵan Toıǵan Toıǵanychty, taǵy kim bar edi, álgi tehnolog Terentııdi taǵy... solardy eske alyp kóńilin bir demdep qoıdy. Qıyn qystaý kúnderde qalaı-aq solar ony qyzyl ottyń ishine tastap keter eken! Bir jamany — komısıa jyly qabaq kórsetpeı qoıdy. «Jyly-jyly sóılese jylap innen shyǵady» degendeı olardyń aldy-artyn áldeneshe orap ta kórip edi, oraıyn keltire almady. Óńkeı kók aıyl pále eken.

Aqyry qorytyndy da jasalyp, ishkender-jegender, bergen-alǵandar, artqyzǵan-tartqyzǵandar sopań-sopań etip shyǵa-shyǵa kelisti. Qońyr unnan tabandatyp toǵyz tonna jetpeı qaldy. Ekinshi sort unnan eki tonna artyq shyqty. Neshe aıtqanmen bul naýbaıhana aýdan ortalyǵynda emes pe, jaqsy kóz, jylmań sózder naýbaıhanaǵa da kirip shyqsa kerek-ti. Aq unnyń da ortaıyp qalǵany osydan-aý dep shamalady komısıa.

Budan keıin komısıa mundaǵy artyq-kemdi, dokýment, dokýmentsizdi tegis tekserip kóp nárseni anyqtady. Qoımadaǵy sosıalısik menshiktiń talan-tarajyn da baıqady. Tipti ol Toıǵan Toıǵanychtyń kiris-shyǵys dokýmentterden qolyn da kóre almady. Aǵa býhgalter de munan aýlaq qalyp otyrypty. Kim biledi, tipti bular kúıgen kúlsheniń, shıki qamyrdyń izin osylaısha jappaq shyǵar. Áıtpese olardyń qolynsyz bir kúlsheni tyshqan tisteýshi me edi? Mundaǵy dokýmentterdiń saıda sany, qumda izi joq. Eki qoımanyń arasyndaǵy alym-berim de qoldan shatystyryp, sıyr quıymshaqtanyp kete barady...

Esebin tabatyn erlerdiń bul joly qyrsyqqanda Qyzyl ıti qyńyr júgirdi. Sıdorov jóneltken un jurtta qalǵan jurymdaı esepke kirmepti. Eptesken ekeýiniń bul jolǵy ortalyq qoımada jasyrǵan úlken urlyǵy da ashylyp, «óziń jegen ishektiń jaýabyn óziń ber» dep qasqyr men túlki ertegide birine biri qarasqanyndaı bular da birine biri telmirdi. Jeti tonna undy jasyrý olardyń keý tamaǵyn, keń tamaǵyn anyq-aq kórsetip tastady. Jegen soń osylaı jeseńshi dep keıbir estigen saıqymazaq jigitter olardy toǵyz saqqa júgirtti.

«Bir tasty bir tas qozǵaıdy» degendeı bir joqty ekinshi bir joq túrtip shyǵara berdi.

Kim alǵany belgisiz myńdap ketken aqsha, aýzy-murny, qol-aıaǵy joq shyǵys dokýmentter... Bir úzimin aýzyna salsań keýdeńdi bir kún qyjyldatatyn, syrty kúıik ishi shıki nannyń syry mine, osyndaı eken.

Toıǵan Toıǵanych osyndaı ıen dúnıeden esepsiz jep júrgende komısıa kelip qalǵany bolmasa basqasynyń bári de ornynsha bolsa kerek-ti. Onyń kerdeń basyp, boıkúıez júrýiniń de jóni bar sıaqty. Óıtkeni onyń qylmysyn ashqan akti qysqa qaraı inge kirgen sýyrdaı aýdan basshylarynyń tartpasyna kirip, zym-zıa ketipti. Ózderi naýbaıhanany jaǵalaǵan jemqorlardyń nan jesine qarap, aýyzdaryn tamsanyp otyrypty. Shynynda da olardyń jeýi qaraýǵa turarlyq sıaqty. Shirkin-aı dersiz. Beli aýyrmaǵannyń nan jesine qarańyz degen osy daǵy!

— Nan jesine qarańyz!

1965

---