InfoHub Logo

— Ol kisi kim edi?— dep suraǵanymyzda bir qart shesheı:

— Ol kisi oqyǵan qyz Túnsulýdyń týǵan sheshesi, onyń kórgen kúnin adam balasynyń basyna bermesin, qalqam,— dep kúrsinip qoıa berdi.

Eń aldymen oqýshyǵa biz aıtyp otyrǵan ol kisi kim edi, sony tanystyryp óteıik. Ol qart ana — Ánıpa. Burynǵy kezde Tasqalada turǵan edi. Jubaıy qaıtys bolǵannan keıin óziniń jas qyzyn áli kelgenshe álpeshtep ósirdi. Boı jetkizdi. Ol qyz ınstıtýt bitirdi. Sodan aspırantýrada oqyp ǵylym kandıdaty boldy. Sodan soń úılendi, úıli-barandy, balaly boldy.

— E, baýy myqty bolsyn!

— Eri maıdanǵa júrip ketti.

— E, aman baryp, saý qaıtsyn!

Túnsulý bir kúni orta jastan asyp ketken sheshesine:

— Men qyzmetti Almalyq qalasynda istegim keledi,— degendi aıtty. Sheshesi oǵan qarsylyq kórsetken joq. Adam bolamyn, adal bolamyn dep tursa, balasyna sheshesiniń rıza bolmaıtyn jaıy bar ma, aq batasyn bepip, aq tileý aıtty. «Úlken ǵylymı adam bol» dedi. Al náreste naǵashy sheshesi Ánıpanyń qolynda qala berdi. Naǵashy sheshe Ánıpa oǵan burynǵy ýaqyttaǵydaı «jıen el bolmaıdy» dep qaraǵan joq, qyzyn qalaı mápelese, jıenin de aq sútin berip asyrap ósirdi. Mektep jasyna jetkizdi. Tárbıeledi. Sonymen Túnsulý Almalyq qalasyna kelip, kyzmet isteı bastady. Páter degen bar bolǵyr qashan esigin ashyp tastaýshy edi, ázirshe ol qonaq úıde turyp jatty.

Naq sol bir kezde qonaq úıde bir boıdaq jigit te kóringenge kóz súzip turyp jatýshy edi. Boıdaq bolǵanda kádimgi úılenbegen bozbala boıdaq emes, saqal-murtynyń orny órtteı shalǵan ormandaı boıdaq. Onyń «óneri» jalǵyz boıdaqtyǵynda ǵana emes — mýzykadan, dramadan, aýdarmadan habary bar, ıis maıy burqyldap turǵan, qarnyn tarta almaı qurqurlap turǵan boıdaq eken. Qysqasy, ádebıetten de, ónerden de ol qur alaqan emes. Qyp-qyzyl aqsha tapqysh boıdaq boldy. Boıdaqtyń el qatarly aty-jóni de bar Arzantaı edi. Qop uzamaı onyń Túnsulýmen qosylǵan toıy da bolyp qaldy. Tasqaladan kelgen Túnsulý bıimen, anaý aqshaly kúıimen birin-biri unatypty desti toıǵa kelgen kópshilik.

— Apyr-aı, burynǵy áıeline opa qylmaǵan myna jigitke Túnsulý qalaı kez boldy, buǵan opa shektirer me eken?— desti bireýler. «Apama jezdem saı», Túnsulý da qara jaıaý emes desti ekinshi bireýler. Qysqasy «qýǵa qý qyzyl ińirde kez boladynyń» keri kelipti. Taǵy bir kúni Túnsulýdyń sheshesi qolyna kelipti degen sóz estildi qalaǵa.

— E, jaqsy bolǵan, eken,— desti jurt.

— E, jaqsy bolsa jarar edi,—desti taǵy bireýler álde ne ańǵartyp.

— Arzantaı paıdasyz jerge aıaq baspaýshy edi ǵoı dedi teatr tóńiregindegiler.

— Túnsulý da «saýda saqal sıpaǵansha» deıtin jerde ósken,— desti biletinder.

Sóıtip naǵashy sheshesi men jıeni Arzantaıdyń qolynda turyp jatty.

Arada biraz kún ótken soń-aq qart ananyń júrgen-turǵany eki jaqtan qosylǵan qos mádenıettige óreskel kórindi de turdy. Aıaǵyn basqan saıyn kúıeý balasy da, qyzy da zekip qalyp, tyrjıyp qalyp otyratyndy shyǵardy. Bara-bara bireýi anam edi, bireýi enem edi dep oılamaı-aq kezek-kezek urǵylap, judyryǵynyń qyshýlaryn qandyryp alatyn da boldy. Ananyń burynǵy Tasqaladaǵy kúni kózinen bulbul bolyp ushty. «Týǵannan sala ma, tutqannan sala ma» degen osy eken. Týǵany — qyzy tutqany kúıeý balasy. Apama jezdem saı, odan salsań, budan shyq ekeýi ursyp qalsa, ekeýiniń de ósh alatyn jeri Ánıpa shesheı boldy. Túıilse judyryq, sóılese til bári Ánıpaǵa arnaldy. Kórgen kózde jazyq bar ma, ótken jyly Arzantaı syrttan úıine ashýlana kirgende jazyqsyz ana jolda turyp qalǵan eken, pesh aldynda jatqan kóseýdi ala salyp berip jiberip edi, qart ananyń qoly synyp qaldy.

Meıirimdi ananyń qashan da oılaıtyny bala ǵoı, qyzynyń kóńilin qımaı, bul týraly eshkimge tis jaryp úndemedi, jasyryp-jaýyp qoıa saldy. Kelesi kúngi kezekti urysty qyzy bastaǵanda, tún uıqysyn tórt bólip, aq sútin berip áldılep ósirgen ana, osylaı asyrap edim-aý dep mindetsinbeı-aq jaı ǵana: «Shyraǵym-aı, ólerimniń shaǵynda janymdy ábden qınadyńdar-aý!» deı berip edi. Túnsulý oǵan baj ete tústi:

— Ólmeseń oma qap, asaryńdy asadyń, jasaryńdy jasadyń, endi saǵan tiri júrip ne kerek, bosat úıdi!— degendi shimirikpesten aıtyp saldy. Eseptin jaıy da belgili boldy. Olardyń soqyr jobasy boıynsha kópten qart ananyń qolynda bolyp, soǵan baýyr basqan balany az ýaqyt qolǵa úıretip alǵan soń, shesheni qýyp shyǵý edi.

Ádebıet mekemeleriniń arasyn jol qylyp, bir jazǵanyn eki satyp úırengen suǵanaq sonymen enesin úıden qýyp shyqty dep estildi, bir kúni qalaǵa.

— Qoı, jala shyǵar,— desti bireýler.

— Aıtqan jalaq bolsyn!—desti kórgender. Qaıda bararyn bilmegen qart ana bir burysh jaldap alyp bólek páterge turdy.

Qyz ben kúıeý qarys jerde otyryp aıyna berer on somdy pochtamen jiberdi. Áıteýir «bermedi» degen aıyptan aýlaq bolǵysy keldi. Bul «járdemdi» páter aqyǵa ma, kıimge me, tamaqqa ma, qaı jaǵyna jetkizerin bilmeı, qart ana dal boldy. Qart ana sonymen qańǵyp kóshede júr. Al aıtqandaı Ánıpa shesheıdiń baıaǵy jıeni qaıda? Dýman-toıdyń ortasynda. Qandaı dýman deısiz be? Kádimgi kúnde túndi ortaıtyp baryp taraıtyn ishkishter dýmanynda. Balasyna óz sheshesi ońaı qyzmet tapty. On úsh jasar bala kúnde araq tasıdy. Shólmektiń túbin sarqyp ishedi. Tars ashylar, kópirip basylar shampan sharaby sonyń qolymda, temeki sonyń qaltasynda. Áıteýir ony da «táýir jolǵa» bastaǵanyn kórip otyrǵan shyǵarsyzdar. Balanyn densaýlyǵy da nasharlady, oqýǵa barýǵa da araq tasýdan qol tımeı qalady. Shoqpaq bas, aıyr quıryq ekilik sıfrǵa kúndeligi de tolyp bitti.

Anaǵa, týǵan anaǵa, qart anaǵa qol jumsap, úıden qýyp shyqqan qyz ben kúıeý kúnde dýman, kúnde toı Almalyqta júrip jatyr. Aq sútin bergen anaǵa osylaı qaraǵandarǵa «basyna kelmesin!» demeske ne shara! Týǵan sheshesine jaqsylyq jasamaǵan adamnan qandaı úmit kútýge bolady?

Tóreshi ózińiz bolyńyz, oqýshy. Ánıpa shesheı óziniń kárilik ómiri osylaı bolady dep oılap pa edi?! Meıirimsizdik demeı muny ne dersin. Basyna kelsin!

1952

---