InfoHub Logo

Qatal qystyń qushaǵyna engen tabıǵat qys boıy bir baıaý aǵynmen marǵaý qımyldaıtyn tárizdi. Anda-sanda soqqan boran, saqyldaǵan aıaz samarqaý qysqy dala tirshiligine bir mezgil ǵana shıraqty, qatań minez berip, qatty ashýmen aýnaqshytyp alady da, kenet toqtaı qalady. Budan keıin dala óziniń qalypty baıaý sarynyna túsedi. Siresken kók quzdar astynda teńizder men darıalar da jýas, bir qalyppen jyljıdy. Damylsyz sybdyraǵan aǵash butaqtary da ózderiniń sholpylaryn joǵaltqandaı qozǵalady. Saı-salada teńkıgen appaq qyrlar. Qaharly qys dúnıege óz tártibin ornatqandaı.

Qatal qystyń bul tártibinen tys ómir, qala men kolhozdy aýylda. Adam óz ómiriniń qozǵalys únin árqashan da buzǵan emes. Qala men kolhozda eńbek saryny úzdiksiz jalǵasyp, tutasqan bir áýende alǵa basa beredi, adam óz kelbetiniń sáni bolǵan eńbek tutqasynan bir de bir aıyrylmaıdy.

Mine, kóktem keldi. Samarqaý dala ómirine birden ári kóterińki, ári shapshań qımyl paıda boldy. Saı-salada teńkıe siresken qarlar gúrildegen sý tasqynyna aınaldy, dala shýǵa toldy, kóktem óz kúıin tartyp, óz sarynyna basty, tek qana dala tirshiligine emes, tynymsyz soqqan ómir júregine de, eńbek dabylyna da kóktem aıy taǵy da bir ekpin, taǵy da bir shyraı ákelgendeı... Qala men dalanyń ón boıynda bir tutas eńbek marshy osynaý kóktem aıynda óziniń bir belesine shyǵyp, ulan-baıtaq keń dalaǵa jaıylǵandaı. Ala qystaı qar jamylyp, qımylsyz jatqan dala ómirine kóktem kirdi, sol kóktemmen birge eńbek dabyly qaǵyldy, dala tirshiliginiń qyzyq shaǵy bastaldy.

Eńbek dabyly! Bizdiń elde sózdiń maǵynasy qandaı zor. Árbir sovet adamy bul sózdi óz qımylynyń úni, óz isiniń ónimi dep biledi. Anyǵynda da eńbek dabyly degenimiz mıllıondar eńbeginiń úndes shyqqan yrǵaǵy, ekpindi qozǵalysynyń jańǵyryǵy emes pe! Sóıtip, Otanymyzǵa kóktem keldi, bizdiń el jyldaǵydaı kóktem qushaǵyna enip, kóktem kúıine basty.

Bizdiń Otanda árbir úıdiń, árbir adamnyń baqyty men bolashaǵyn damylsyz oılaǵan sovettik Otanymyzda ár kóktem keler jyldyń mol baılyǵynyń qaınar kózi tárizdi. Kóktem aılary kolhozdy aýyl ómirine jylma-jyl tańǵajaıyp kórik beredi, qystaı marǵaý ómir súrgen dala kelbeti kóktem shaǵynda birden ózgere qaldy. Kók muzdar astyndaǵy teńizder buzylyp, darıalar jýas ta, baıaý qalpyn tez ózgertedi. Kók quzdardyń tas-talqany shyǵyp, ózen-darıalar burqan-tarqan bolady. Kesek-kesek seńder bir-birine soǵylady, sý óz erneýinen asyp, dalaǵa tartady...

Mine, orman men toǵaılar kók japyraqqa malynyp, ádemi bir hosh ıispen sybdyr qaǵady. Toǵaı ishi qustar daýysyna toly. Sansyz qustar shyrqaǵan san alýan án áýezin kóktem orkestri dese de bolǵandaı. Qulaq salyp qarańyzshy! Neshe túrli ún, neshe alýan kúı keledi qulaqqa. Bir jerde torǵaı shyryldasa, bir jerde qaz qańqyldaıdy, bularǵa áldeqaıdan shyqqan aqqý daýysy men qudiretti eńbek áni quıylyp, traktorlardyń sansyz gúrili qosylady, sóıtip neshe túrli án, neshe túrli kúımen dúnıeni myń qubyltyp kóktem keledi.

Dala! Kóktem dalasy. Osy bir shaqty sózben aıtyp jetkizý qıyn. Dala qushaǵynda týyp, dala qushaǵynda ótken bizdiń qazaqtar dala tabıǵatyn sheksiz súıedi, dala júreginiń soǵýyn aýrýdyń tamyryn ustaǵan dáriger túsinedi. «Túgin tartsań maıy shyǵyp tur eken...» «Myna jerden maldyń qulaǵy shyǵyp tur eken!...» — desip jer saýyryna bilimpaz ǵalymdarsha ári baǵalaı, ári suqtana qaraıdy.

Osynaý jatqan ushy men qıyry joq dala, bir kezde qazaq eline ári azyq, ári pana bolyp edi, ol zamanda qazaqtar dalanyń keń bolǵanyn, qonystap otyrar eldiń óz dalasynda az bolǵanyn tileýshi edi, óıtkeni ári malyma jaıylym kóp bolsa, ári ózderi qaýipti jaýlarynan qashyp keń dalany panalaıtyn. Búgin munda bolsa, erteń anda bolyp, iz tastap, sońyna túsken qaýip-qaterden tez bultaryp otyratyn... Ol aýyr kúnder áldeqashan tas-talqan boldy. Oktábrmen birge qazaq eline baqyt tańy atty, qorqynysh pen qaýipten sol bir eski patshalyq dúnıemen birge ketti. Elimiz otyryqshy, mádenıetti, kolhozdy elge aınaldy. Qazaqtar endi óziniń ulan-baıtaq ólkesine qarap turyp, at tuıaǵy men ańdar jortýylynan basqany kórmegen ádemi, ásem qunarly keń dalaǵa el jıi qonyp, ádemi qalalar salynsa, óz qazynasyn baýyryna tyǵyp siresip jatqan tyńdar egin jaıǵa aınalsa eken dep tileıtin boldy, dala kórki adam ǵoı.

Mine, qazaq eliniń bul oıy da, bul armany da oryndaldy. Ǵasyrlar boıy uıqyda jatqan qazaq dalasyna ómir paıda boldy, myńdaǵan sovet adamy dala júzine eńbekpen kórik berip, tirshilik qudiretiniń sulý tulǵasyna aınaldyrady. «Men osylarǵa qarap turyp erteńgi tamasha bolashaqtyń aıbyndy da symbatty kelbetin kórgendeımin», — deıdi kolhoz shabany Táńkibaı qart.

Men onyń júzine súısine, qumarta qaraımyn. Onyń kózinde ádemi bir ottar ushqyny baıqalady, eski aýyldyń eski shaly emes, jańa oıly, baıypty sovet adamy.

Bizdiń kóktem birtúrli kórikti ǵoı! Oılap qarańyzshy, Otan soǵysynan keıin óz sharýashylyǵyn kóterý isine jumylǵan bizdiń beıbit elimiz qandaı tabystarǵa jetpedi! Búlingenin jóndep, asqan uıymshyldyqpen, uly jigermen adam aıtqysyz ilgeri basty. Sosıalızm quryp, komýnızmge qaraı bettedi, talaı tamasha tabystar kóktemin ótkizdi. Sonyń bárin de óziniń qamqor anasyndaı sovet halyqtaryn lenındik partıamyz bastap otyrdy. Ardaqty partıa! Seniń bastaýyńmen dúnıege kelgen ómir árqashan da ózińniń bastaýyńmen ilgeri basa bermek. Sen progresshil adam balasynyń qamqorysyń, seniń bar oıyń, bar isiń eńbekshi adam balasynyń baqyty men bostandyǵyna arnalǵan. Sondyqtan bizdiń elde bir adamnyń jiger-kúshi sharýashylyqty jyl sanap nyǵaıtýǵa, el saltanatyn, ómir kórkin túrlendire berýge jumsala bermek.

Zavodta isteıtin jumysshy óz stanogynda turyp sovettik Otanyn ári kúshti, ári baı bolýyn tileıdi. Sonyń úshin óz normasyn eki ese, odan ári oryndaıdy. Tek normasyn oryndaǵanyna máz bolyp qarap otyrmaıdy, óz stanogynyń ár tetigine oı jiberedi, taǵy da bir jańalyq ashsam eken, stanok óz jumysyn budan da shapshań, minsiz atqaratyn bolsa eken deıdi. Osy jolda talaı uıqysyz túnder ótkizedi, aqyry jańa stanok oılap tabady, onymen toqtamaıdy, taǵy oılaıdy, taǵy izdenedi...

Kolhozdaǵy saýynshy áıel atam zamannan beri alynyp kele jatqan sıyr sútiniń azdyǵyna qynjylady, sóıtedi de saýyn sıyrynyń jelinine úńiledi, ǵasyrlar boıy azamatqa dos, momaqan sıyr óz sútin áldeqaıda jasyryp turǵandaı kúdikpen qaraıdy. Sóıtedi de oıǵa shomady, tún uıqysyn tórt bólip, sıyrdan sútti kóp alýdyń amalyn izdeıdi. Amal tabyldy. Sıyr sútti burynǵydan da eki-úsh ese kóbeıtedi, biraq saýynshy áıel taǵat qylmaıdy, sıyr sútin taǵy da kóbeıtsem eken deıdi, taǵy izdenedi, taǵy da oıǵa ketedi...

Kolhozdar men sovhozdardaǵy traktorshylar jyl saıyn kóktemde egis dalasyna shyǵady, jyl saıyn traktor júrisine jańa ekpin berip, jańa oılarmen iske jumylady, byltyrǵy jetken nysanasyna qanaǵattanbaı, jańa bir jumys belesin izdeıdi, jańa norma tabýǵa kúsh salady. Sóıtedi de traktordyń jer jyrtý múmkindiginiń jańa, ǵajaıyp túrin kórsetedi. Osylaısha egis dalasynda sosıalısik jarys qyzyp, is ilgeri basa beredi, traktorıstter birin-biri qýyp jetip, basyp oza beredi, ozattardyń jumys normasyn. oryndaýy adam aıtqysyz joǵary shyǵady, biraq jarys toqtamaıdy.

Osy bir ǵajaıyp ynta men talap árbir sovet adamynyń tal boıyna qanyndaı sińip ketken ádeti tárizdi. Ádet adamnyń ekinshi qasıeti»,— deıdi bir danyshpan, mine sovet adamdarynyń qasıeti osyndaı. Osy uly qasıetke sarqylmas kúsh, jiger beretin tetik — ár adamnyń boıyndaǵy Otanyna, lenındik uly partıaǵa degen sheksiz mahabbaty, árbir sovet adamynyń Otanym ári asqan baı, ári asqan qýatty bolsa eken adal tilegi. Sondyqtan bizdiń elde or adam halyq baılyǵyna óz qosary ári mol, qunarly bolýyn tileıdi.

Árbir eńbek adamy elin súıgen, partıany súıgen júregimen Otannyń baılyǵyna úzdiksiz úles qosady. Árbir jańa kelgen kóktem aıy tynymsyz istelip jatqan isimizge, tynymsyz kóbeıip jatqan baılyǵymyzǵa taǵy da bir zor qarqyn berip, taǵy da bir zor úles qosady.

Ótken jylǵy kóktem Qazaqstan úshin, Qazaqstan úshin deımin-aý, tipti búkil Otanymyz úshin úlken mańyzy bar kóktem boldy. Tyń jáne tyńaıǵan jerlerge uly shabýyldy bizdiń súıikti partıa sol ótken jyldyń kókteminen bastady. Osy bir asqan uly istiń oryndalýynda Qazaqstanǵa erekshe oryn tıdi. Bizdiń kolhozdar men sovhozdar jeri ushy-qıyry joq jalpaq dalada emes ne! Onyń ústine ǵasyrlar boıy esh paıdaǵa asyrylmaı jatqan jerlerde esep bar ma! O sheti men bu shetine atpen alty aı júresin dese ótirik bolmas. Taǵy ańdardan basqa eshbir tiri jándik baspaǵan sol jerlerge adam nazary birinshi ret aýdarylyp, adam qoly birinshi ret tıdi. Qunarly jer óz ıesimen máńgi tabysyp, óz boıyndaǵy nárin adam ıgiligine arnady. Uly is uly elde ǵana bastalmaq. Oıǵa alǵan uly joryqty oıdaǵydaı oryndap shyǵý úshin kerekti qural-jabdyqtaryna saı, tilektes dostaryń kóp bolǵany jón ǵoı. Onsyz is tyndyrý qıyn. Tyńǵa jasalǵan shabýyl da uly istiń basy edi. Dál sol is bastalar byltyrǵy kóktem syn kóktemi bolatyn. Mine, sol iske attanar shaqta uly sovet eliniń myzǵymas uly birligi, shaıqalmas uly dostyǵy, eshkim qarsy tura almas uly kúshi bizdiń qazaq saharasynda túıisip, jup jazbaı taǵy bir syn ótkelinen ótkendeı boldy, muny estigen jaý júregi aýyrdy, dos júregi lúpil qaǵyp qýandy.

Dostyq degenge, halyqtar dostyǵy degenge ne jetsin! Júregimizdiń tynysyndaı bolǵan Moskvadan, qadirles, týysqan Kıev, Mınskiden traktorshy, kombaınshy dostar lek-legimen qaptady. Óziniń týysqany qazaq elin shyn júrekterimen súıe keldi. Qazaq dalasynyń gúldenýine, isimen, ónerimen kómektese keldi. Biz de meımandos qazaq júregimen qarsy aldyq, súısine súıe qaradyq. Baýyrlar kelisimen is burqyrap qaınap ketti, en dalaǵa 93 jańa sovhoz quryldy, qalalar salyndy, quba jondarǵa aıqysh-uıqysh joldar tústi. Baıtaq dalaǵa soqa tili súngidi. Bir-birimen qabattasa shyqqan traktor daýsy dalany uıqysynan oıatyp, jan bitirgendeı boldy, tamyljyǵan kóktem nurymen ádemi hosh ıisti dala qushaǵyna bólengen myńdaǵan eńbek erleri shattana án shyrqady, orys ániniń qaıratty, sulý áýezine ýkraın, belorýs, qazaq ánderi qosyla kóterilgende, dala sovet halyqtarynyń uly dostyq merekesine bólengendeı, tańǵajaıyp sulýlyqpen terbetildi. Sóıtip Qazaqstan óz úlesine tıgen 6.300 myń gektar tyń jáne tyńaıǵan jerge egin egý josparyn eki mıllıon gektardan artyq asyra oryndady.

Bul kóktem Otanymyzdyń astyq qoryn arttyrýda úlken úles qosqan kóktem boldy. Kolhoz ben sovhozdardyń tabystary adam aıtqysyz ósti, jeke kolhozshylar men sovhoz jumysshylarynyń turmystary burynǵydan birneshe mártebe kóterildi. Jeke kolhozshylar top-tobymen jeke menshigine jeńil mashına ala bastady. Ótken jyldyń kóktemi nátıjesinde Pavlodar oblysyndaǵy kolhozshylardyń 84, Aqmola oblysyndaǵy kolhozdardyń 74 prosenti mıllıoner dárejesine jetti, respýblıkadaǵy kolhozdardyń aqshadaı tabysy 1953 jylmen salystyrǵanda byltyr eki eseden astam ósti. Partıa danalyǵy, sovet halyqtarynyń dostyq kómegi bizdiń respýblıkada tyń jerlerdi ıgerýdiń alǵashqy jylynda osyndaı orasan baılyqqa jetkizdi.

Bıylǵy kóktem de molshylyq kóktemi, ótken jylǵy tabystarymyzdy ilgeri bastyrý, taǵy bir uly beleske jetkizý kóktemi. Qunary mol Qazaqstan dalasynda bıyl jańadan 250 astyq sovhozy qurylyp, taǵy jańa, ádemi, baı qalalar ornaıdy. Erjúrek, baýyrmal aǵamyz orys, týysqan dostarymyz ýkraın, belorýstar taǵy da ózderiniń tańdaýly ul, qyzdaryn bizdiń elge kómekke jiberedi, taǵy da uly eńbek dabyly qaǵylyp, taǵy da ádemi ánder shyrqalady. Osynaý bir ómir bıikterine qaraı shyrqap bara jatqan eńbek dabyly, Qazaqstan dalasynda kúshti de eńbek ekpini talaı-talaı mádenıetti, ádemi qalalar ornatyp jatyr, osy ekpin áli talaı fabrıkalar men zavodtar da salmaq. Osylaısha jylma-jyl óris tartqan qarqyndy eńbek birer jyl ishinde kolhozdy aýyldyń beınesin múlde ózgertip jiberýi, kishkene selender ornyna kóptegen úıli qalalar, bir qatarly alasa úıler ornyna eki-úsh qatarly músindi, bıik úıler salynýy sózsiz.

Ótken jyl el aralap júrip men kolhozdyń gúlder ekken baqshasyna dýshar boldym. İshine kirsem, adam kórinbeıdi. Sansyz boıaýlarmen qarsy aldymda myń qubylǵan gúlder, meniń yntyǵymdy kúsheıte tústi. Men baqshany keze berdim. Netken tamasha! Qaz-qatar jamyraı ósken túrli tústi gúlder aqyryn ǵana soqqan jelmen jaı ǵana terbeledi, gúl ústerin taǵy da bir teńbil boıaýlarmen áshekeıleıinshi degendeı, sansyz kóbelekter gúl shashaǵyna jabysa qalady, nemese aq shubar, sary, teńbil qara bolyp gúl ústinen jarysa ushady. Osy bir keremet, ádemi kórinisten sen kózińdi almaısyń. Onyń ústine aqyryn soqqan jeli bir ádemi hosh ıisti betińe álsin-áli jelpip turǵandaı. Jan-jaǵyńnyń bári jas, bári ádemi.

Men keýde kere dem aldym da, qarsy aldymda turǵan bir ádemi gúldi julyp alaıyn dep umtyla berdim.

— Tımeńiz!

Jalt qarasam baqsha ıesi...

Kóktem jaıyndaǵy oı meniń esime sol bir tamasha sulý gúl baqshasyn túsirdi. Oılap tursań, bizdiń Otan da dál bir gúl baqshasyndaı kún sanap gúldep, ǵajaıyp ádemi kórikterge bólene beredi, árbir eńbek adamy ózinin, qajymas qaıratymen Otan kórkine órnek berip, áshekeıge toltyra beredi. Árbir eńbek kúni uly Otannyń sáni men saltanatyn burynǵydan da asyra beredi. Bizdiń Otan kún sanap gúldep ese beredi. Osy bir kóktem kórki de Otan kórkine, Otan sáýletine uqsaıdy.

---