InfoHub Logo

Respýblıkam! Jar súıer, ana súıer júregimmen seni qyzǵana, eljireı, qýana súıemin, sen meniń qan tamyryma, soǵar júregime, keń, tynysyma uqsaısyń, sen ete qymbatsyń! Meniń ata-babam «Respýblıka!» degendi kórgen joq. «Respýblıka!» degen sózdi estigen joq.

Búgin jarqyraǵan sham jaryǵynda, respýblıka týy astynda otyryp sonaý ótken atalar taǵdyryna kóz jiberemin, oıǵa ketemin. Meniń oıym tek qana qıalǵa negizdelgen budyrsyz, dereksiz oılar emes, aýyr da qatal shyndyqtan týǵan ómir qorytyndylary. Men sol qorytyndylardy jınaqtaýshymyn, bar faktilerdiń, basyn qosyp bir júıeli oı, aqyl tizbegine túsirýshimin. Sondyqtan meniń sózim keıde muńdy, keıde ashshy, keıde ótkir paızaǵa uqsas. Meniń aıtarym — tarıh, meniń tilim — shyndyq.

Evropanyń birneshe memleketi erkin syıyp ketetin ulan-baıtaq keń dalany jaıylǵan qazaq eli «Respýblıka degendi kórmegeni qalaı, bul ne ǵajap der maǵan búgingi urpaq. Bul zańdy suraý, oryndy tańdaný. Buǵan meniń aıtar jaýabym daıar. Sen patsha bılegen Rossıany, feodaldar bılegen qazaq elin kórgen joqsyń, sen baqyttysyń. Atalar basyna oınaǵan qylysh pen atalar jonyn tilgen órmeli qamshy, analar kózinen tamǵan qandy jas sender úshin óte alysta, ertegi tárizdi.

Joq bul ertegi emes, meniń kózim kórgen, meniń halqym basynan etkizgen keshegi kún, keshegi ómir.

Qazaq halqynyń budan qyryq jyl burynǵy taǵdyryna kóz jibershi, seniń aldyńda muńdy kúıler, qaıǵyly haldar tizbegi turady, sen yzaly, kekti halyqty kóresiń, onyń aýyr haly, nadandyq, quldyq, qaıyrshylyq ómiri kór ishindegi tiri arýaqtaı eles beredi. Seniń júregińde ári aıaýshylyq sezimi týyp, ári áldekimge qarsy kek tutanady. Jas urpaq, sen patsha bılegen zamandy, kapıtalızm men feodalızm tusyndaǵy pravosyz quldyq dáýirin kitaptardan ǵana oqısyń, al bizder ol ómirdiń, qatal soqqysyn óz basymyzdan keshirdik. Bizdiń arqa, jomymyzdy baı men bekterdiń qamshysynan túsken tańba joly áli joǵalǵan joq. Bir jaǵynan patsha yzǵary, bir jaǵynan bolys pen bı, baı men myrzalar tegeýirini qyr arqasyn aıazdaı soryp, jyrtqysh ańdaı tyrnaq ýysynda qysqan qazaq eli, qazaq halqy budan qyryq jyl buryn eriksiz de respýblıkasyz, mektepsiz, oqýsyz, qyr kezip dala jaıylǵan muńdylar, sherliler mekeni bolatyn. Qazaq halqynyń ómiri qaýipte, bolashaǵy buldyr, tuman edi.

Halyq ólmes ómir ıesi emes pe, onyń týyp, ósip jatqan qubylys kúıin kim toqtatar! Halyq óshpes - qaırat, sarqylmas kúsh, tereń aqyl men parasattyń besigi emes pe, onyń shalqar oıyna, ushqyr qıalyna kim tıý salar!

Saýatsyz, mektepsiz el óz ishterinen Birjan sal, Aqan serilerin, Qurmanǵazy, Estaı, Jaıaý Musalaryn týyndatyp, ádebıet, mýzyka mádenıetiniń tamasha, ólmestik qorlaryn jasady, uly Abaı arqyly jazba ádebıetke sara jol tartty. «Qobylandy batyr», «Qozy Kórpesh — Baıandaı» etken ámiriniń ǵajaıyp jyrlaryn saqtaı bildi, óziniń halyqtyq sıpatyn ete saq qorǵap, taza saqtady, endigi barar betin, júrer jolyn baǵdarlap otyrdy, óz ishinen únemi jol basshydaı — jaryq juldyzyn belgilep, júrek syryn, aqyl-oı tilegin solarǵa tapsyrdy, solar arqyly syrtqa shyǵaryp otyrdy. On toǵyzynshy ǵasyrda «Meteordaı shyǵys kóginde zyrlap etken» Shoqan Ýálıhanov, qazaq eline mádenıet uryǵyn alǵash shashqan Ybyraı Altynsarın, uly aqyn Abaı qazaq halqynyń bel balasy, qazaq júreginiń ystyq lebi, qazaq oıynyń, qazaq armanynyń móldir tamshylary edi. «Qaıda baram, kimmen dos bolamyn, qaıda qulash sermep, qaıda umtylam?» — degen suraýlarǵa jaýapty sol zamanda-aq qazaqtyń eńbekshi halqy óziniń danyshpan uldary Shoqan, Ybyraı, Abaı oılarymen qorytqan joq pa! Orys halqymen dostyq tilep, orys mádenıetine qol sozǵan sol bir uly perzentteri óz halqynyń oı, tilegin, júrek sezimin baıandamady dep kim aıtar!

Abaı aýdarǵan «Evgenıı Onegın» jyrlaryn dombyra sazymen qubyltqan. Aqan seri arqyly óleń-jyrlarynda orys tilin kirgize án shyrqaǵan qazaq júregi sonaý bir kóne zamannyń ózinde-aq orys tilin, orys jyryn jatsynbaı dos qushaǵyna qysqany anyq.

Adam qanynda bir-birine qastyq joq, «Ulttar arazdyǵy» degen teorıasymaq býrjýazıa ıdeologtarynyń oılap shyǵarǵan sandyraǵy. Men bala kúnimde qaraqurym úıler mańyna jınalǵan qazaqtardyń dombyramen «Podgornyıdy» oınaǵanyn, orys sharýalarynyń da qazaq ánin salǵanyn talaı estidim, qazaq sharýalary men orys, ýkraın kresándarynyń tamyr bolýy ol kezde jıi kezdesetin úırenshikti ádet edi, tamyq otymen qorqytar dinge ákimshilik, baılyq kúshimen óktemdik etken feodaldardyń teris pıǵyldaryna qaramastan aýyl men qalada dostyq shyraǵynyń alǵashqy bilteleri tutanyp, dostyq júreginiń alǵashqy syrlary sol kezde-aq bir arnaǵa quıylyp jatty. Bul sezim, bul kúı óziniń týar shaǵynda Marıam Jagor qyzyndaı qarapaıym orys qyzynyń ǵashyq bolǵan qazaq jigitin — súıikti Dýdaryn kópten kóre almaı saǵyný zaryn tógildirip, onyń súıgenimen qosylaryna áldekimniń bóget bolǵaly turǵanyn baıandady. Marıa júreginiń aýyr qaıǵyly tynysyndaı el qularyna tıgen orys qyzynyń áni patshaly Rossıanyń tusynda-aq barlyq, qazaq eline ortaq, óte qadirli ánderiniń biri boldy. Qazaqstannyń qaı túkpirine barsań da, qaı aýylda oıyn, toıda bolsań da «Marıam Jagor qyzyn» aıtshy dep tilemeıtin jıyn, osy bir sulý ándi quıqyljyta shyrqamaıtyn ánshi bar ma edi?

Aýylǵa bar da kempir men shaldardan surap qara! Marıa jyry, Marıa taǵdyry ár qazaqtyń óz qyzynyń arman kúıi, óz qyzynyń kókiregin jaryp shyqqan muńdy sazy, asyl jyry sekildi emeı nemene!

Joq, adamdar, halyqtar arasynda anadan týa, óz qanyna sińip, óz boıyna qasıet bola bitken qastyq, óshpendilik «uryǵy» joq, ony kapıtalızm, feodalızm sebedi, olar úshin ulttar arasyndaǵy dostyq, joldastyq izgilik tárizdi qadirli, qymbat qasıetter kereksiz tipti zıandy.

Taǵdyr men turmys uqsastyǵy adamdardy dos, joldas etpeı qoıǵan emes. Az ǵana salǵan eginimen kún kerigi otyrǵan orys pen ýkraın kresándary qazaq kedeılerimen dos bolyp, muńdas bolyp ketýi de bastaryna túsken turmys aýyrlyǵynyń patshanyń qatal zańynan tartqan azap kúnderiniń zardabynan, qaıǵy men qasiret armandarynyń úılestiginen bolar.

Mine, Oktábr revolúsıasyna deıingi qazaq eliniń haly osyndaı bolatyn. Otany bar, respýblıkasy joq, otty sezim, uly júregi, tereń aqyl. baısaldy, parasatty, danyshpan uldary bar, mádenıeti joq, kórer kózi, estir qulaǵy bar, saýaty joq, qyryq quraý bolystar men bıler jaılaǵan, aýrý men ashtyq jaılaǵan «dala perzenti» degen qarǵys tańbasy bar el seniń eliń qazaq eli edi. Ol budan qyryq jyl ǵana ýaqyt buryn edi.

Mine, búgin sen, jas urpaq, qazaq halqynyń ul men qyzdary, Sovettik Sosıalısik qazaq respýblıkasynyń baqytty azamatysyń. Seniń eliń jappaı saýatty. Seniń aldyńda óner men ǵylym esigi ashyq. Endi lenındik ult saıasatynyń kún shýaǵynda sen ıe bolmaǵan mamandyq joq.

Keshe Oktábr revolúsıasynan buryn mesheý el, búgin baılyǵy tań qalǵandaı: kolhozdar men sovhozdar qalasy, qala bas saıyn mektep, úı basy radıoqabyldaǵysh.

Maı sham, syqsıma sham degender endi túgelimen kelmeske ketken. Aýyl basy elektr shamy jarqyraıdy, «kedeı» degen qyrsyq sóz qalyp, «kolhozshy» degen sypaıy sóz ben birge baılyq kirgen aýyl ómirine. Júrshi menimen birge ekeýmiz aýyl kezip, kolhoz aralaıyq! Sen men aıtqan shyndyqtarmen birge aýyl ómirinen «at miný» degen sóz qalyp, «mashına aıdaý» salt bolǵanyn kóresiń!

El aralap bolǵansyn astanaǵa keleıik. Almaty qalasy, ne degen sulý, ne degen ásem! Bul búkil sovettik Otanymyzdaǵy eń kórikti, eń tamasha qalanyń biri, mundaı qala óte sırek. Almaty — Sovettik Qazaqstannyń astanasy. Áne, Karl Marks kóshesin boılaı bas aryqqa taıaý bir kelbetti, bıik úı tur, bul: ǵylym ordasy — Qazaq Akademıasy. Budan qyryq jyl buryn qazaq tilinde «Akademıa» degen sóz joq edi. Búgin ǵylym týyn aspanǵa kóterip, Akademıanyń ózi tur astanada. Almatyny Joǵary mektepter qalasy desedi, bul qalada Kırov atyndaǵy ýnıversıtet, pedagogtik áıelder ınstıtýty, aýylsharýashylyq ınstıtýty men polıtehnıkalyq ınstıtýty taǵy osylar qatarly tolyp jatqan ' joǵary oqý oryndary, mektepter bar.

Almaty sonymen birge búkil Otanymyzǵa málim ataqty akademık Qanysh Sátbaev sekildi ondaǵan ǵalymdardy, Muhtar Áýezov, Sábıt Muqanov tárizdi toptaǵan aqyn, jazýshylary bar óner, ǵylym sańlaqtarynyń mekeni.

Osynyń bári tek qana qyryq jyl ishinde paıda boldy. Bul ertegi me? Ańyz ba? Joq, ertegi de, ańyz da emes, bul shyndyq. Bul bizdiń ómirdiń, sovettik qurylystyń shyndyǵy.

Bul shyndyq kapıtalızmniń basyna syımaıdy, onyń ómirine, onyń qaǵıdasyna jat, onyń boıyna qazaq sıaqty artta qalǵan nadan eldi gúldendirý, mádenıet satysyna, ǵylym shyńyna kóterý jaraspaıdy, kelisimsiz, laıyqsyz, ol biz sekildi eldi óziniń jan azyǵy, óz qaltasy, óz muratynyń baspaldaǵy dep túsinedi. Óner, bilimnen artta qalǵan mesheý elderdiń adam aıtqysyz ǵajaıyp tabystarǵa jetýi, barlyq salada tolyqsyp er jetýi tek qana Komýnıstik partıa bastaǵan bizdiń súıikti sovet elindeı elderde ǵana bolmaq.

Sosıalızm búgin bar qazaqtyń úı tirshiligine kirdi, kózi kórip, qoly ustaǵandaı tym jaqyn, tym ystyq, tym qymbat asylyna, qımasyna aınaldy. Sonaý alys jondaǵy mal otaryna baryp qart shopanmen keńes qurshy, ol óz bolashaǵyn jan-tánimen berile súıer qymbat nárestesindeı qýana, qyzǵana baıandaıdy, onyń aldy dańǵyl jol tárizdi tur, baıaǵy ótken ómirindeı qarańǵy buldyr, qaýipti emes. Ol erteńgi kúni týraly ýaıym tartpaıdy, nemen, qalaı kún kóremin degen qorqynysh, úreıler bul kúnde ómirden múlde joq bolǵan. Mine, sondyqtan da ol erteńgi kúnge, komýnızm shyndyǵyna óz júregine jaqyn, óz denesine jyly, óz kózine qymbat dosyndaı qaraıdy, jat adamnan, buzyq oıly dushpanynan qyzǵana qorǵaıdy, saq turady, sergek júredi!

Múmkin, áldekim meniń bul sózime shek keltirer, sene qoımas, dálel izder, izdeı bersin. Alysqa barýdyń qajeti qansha! Keshegi Otan soǵysyn ala qoıaıyqshy, uly orys halqy bastaǵan Sovet Odaǵynyń barlyq halyqtarymen birge sol kúnderi qazaq jaýyngerleri de adam tań qalatyn erlik kórsetti. Onyń ústine qazaq eliniń eki qyzy ólim ústinde Sovet Odaǵynyń Batyry ataǵyn aldy, bular búkil sovettik shyǵystyń maqtany bolǵan birinshi qyzdar, birinshi batyrlar edi.

Sovet Odaǵynyń Batyrlary — pýlemetshi Mánshúk Mámetova men mergen Álıa Moldaǵulova. Ol ekeýiniń asqan erlikpen fashıs basqynshylaryn qyrǵynǵa batyryp, ózderi qaza tabýy qazaq eliniń sosıalısik Otanyn janymen, barlyq ótkir sezimi, uly júregimen, aqyl, oıymen súıetindiginiń aıǵaǵy emeı, erjúrek eldiginiń aıǵaǵy emeı nemene!

Eger, Amerıka ma, Anglıa ma, áldeqandaı ımperıalısik elden bas buzar bireýler soǵys shyǵarsa, sosıalızm eline — Sovet eline oq atsa, bizdiń uly derjavanyń qarýly kúshine soqtyǵyp, sovet halyqtarynyń granıtteı birligine soqtyǵyp ózderi talqan bolady, komýnızm týynyń máńgi jasaryna bóget bolar bul ómirde eshbir kúsh joq ekeni kúmánsiz.

Jas urpaq! Sen atom ǵasyrynda, ǵylym men tehnıka ǵasyrynda ómir súresiń! Sen kosmosty jeńgen, tek qana Aıǵa adam qondyrý problemasy qalǵan kezde, sol kosmos korablderin birinshi ushyrǵan, dúnıe júzinde teńdesi joq SSSR topyraǵynda týyp, sonda óstiń. Sen kapıtalızm adamdy adam quldaný, adamnyń eńbegin jeý degendi bilmeısiń, sender úshin bul sózder ári jumbaq, ári maǵynasyz. Seniń esigińdi ruqsatsyz eshkim ashpaıdy, seniń múlkińdi eshkim talamaıdy, seni óz paıdasy úshin, óz basynyń baıýy úshin eshkim eriksiz taıaqpen jumsamaıdy, sen óz erkińe óziń qojasyn, Sovetter Odaǵy degen eń abzal, eń qudiretti, eń qyzyqty uly derjavanyń erikti azamatysyń. Senen baqytty, senen armansyz jan joq!

Qyryq jyl ishinde Qazaqstan sıpaty múlde ózgerdi, keshegi qazaqty búgin sovhozdar men zavodtarda, qalanyń bilim ordalarynda, traktor men kombaınnyń shtýrvalynda, samolettiń ushqyshtar otyratyn kabınasynda kóresiń. Anaý Qaraǵandy kómir keni, Balqash, Jezqazǵan, Temirtaý, Qazaq Magnıtkasy, Sarybaı-Sokolov tústes iri alyptar Qazaqstan kelbetiniń, Qazaqstan bolashaǵynyń kórkem, kelisti sıpattamalary ǵoı. Tyń jerlerdi ıgerý Qazaqstan úshin, búkil Otanymyz úshin uly mańyzy bar oqıǵa boldy, partıamyz uran tastaǵan osy ıgilikti iske barlyq sovet halqy jumyla attandy, solardyń ortasynda óz dostarymen qushaqtasa jyrlap, qazaq qyzdary men qazaq jigitteri alshań basady. Qazaqstan búgin shyn maǵynasyndaǵy san ulttardyń eńbekte bas qosqan ólkesi, týysqandyq, dostyq respýblıkasy.

Adam aıtqysyz tabystar, san jetkisiz baılyqtar, uly qurylystar búkil sovet adamdarynyń beıbitshilik úshin kúresiniń, óz Otanyn kúnnen kúnge gúldendirý, orasan baılyqqa bóleý jolyndaǵy tynymsyz eńbeginiń nátıjesi.

Beıbitshilik úshin, tatýlyq, dostyqpen qatar ómir súrý úshin kúres Sovet eliniń, búkil sovet halyqtarynyń tilegi. Osy bir tamasha tilekti máńgi jasatý, beıbit ómirdi búkil dúnıe júzinde baıandy etý jolynda úkimetimiz ben partıamyz taýsylmas jigermen kúres júrgizip, orasan zor eńbek sińirip keledi. Soǵys órtin tutandyrmaq bolyp júrgen ımperıalızm sumyraılarynyń qara nıeti iske aspaýy sózsiz, dúnıe júzinde beıbitshilik jeńeri sózsiz.

Sovet halqy óziniń súıikti partıasynyń, onyń Ortalyq Komıtetiniń basshylyǵymen budan bylaı da tabystardan tabystarǵa jetpek, uly komýnızm qurylysynyń bıik shyńyna qaraı buryn adam kórmegen alyp adymdarmen attaı bermek.

Qyryq jyl boıynda qamqor anadaı óziniń ystyq júregimen súıgen, barlyq tabystar men jeńisterge bastap kele jatqan lenındik uly partıa, saǵan, seniń Ortalyq Komıtetińe Qazaqstan eńbekkerleriniń, aıryqsha qazaq halqynyń búgin aıtar ushan-teńiz, alǵysy bar, sóz qýatymen jetkize almas júrek sezimi toly súıispendik, mahabbaty bar.

Bastaı ber bizdi, uly partıa, jasaı ber máńgi, meniń sovettik Otanym, meniń sosıalısik Qazaqstanym!

---