InfoHub Logo

Kóktemdik janargúldiń (gorısvet vesennıı, adonıs vesennıı, Adonis vernalis) shıkizaty aptekalarda tunba jasaý úshin, al zavodtarda galendi preparattar men glıkozıdter alý úshin qoldanylady. Bul ósimdik sáýir aıynda ormandy aımaqtardyń shetinde, dalaly jerlerde ósip, dóńgelektene bitken ashyq sary gulderin shasha gúldeıdi. Kóktemdik janargúldiń altyndaı sary gúlderi kóktemgi qýanysh pen mahabbattyń habarshysyndaı, ósimdiktiń alǵashqy japyraqtarymen birge paıda bolady. Janargúl bul kezde óte ádemi kórinedi. Ertedegi Fınıkıa men Sırıada «adonıa» dep atalǵan kóktemmen alǵash kezdesý meıramy uıymdastyrylyp otyrǵan. Medısınalyq aty sodan alynǵan.

Janargúl bıiktigi jarty metrge deıin jetetin, jýandaý kelgen qońyrqaı qara, tamyr sabaǵy bar, kóp jyldyq ósimdik. Japyraqtary jińishke ári qalyń, tómengileri kezektesip ornalasqan. Sabaqtarynyń butaqtary kóp, syrty tegis, túp jaǵyndaǵy japyraqtary qabyrshyq syqyldy qońyr bolyp keledi. Gúl japyraqtarynyń sany 14-20, gúl sheńberi iri, 5 santımetrge deıin jetedi. Gúl tostaǵanshasynyń japyraqshalary beseý. Qazaqstanda kóktemdik janargúldiń basqa da 7 túri kezdesedi. Biraq olardyń kóbinde júrek glúkozıdteri 2-3 ese az bolady. Tek túrkistandyq janargýldin, emdik qasıeti ǵana kóktemdik janargúlmen birdeı.

Kóktemdik janargúldiń jerdiń ústindep japyraqty bóligin aprel aıynda gúldegennen bastap, shilde aıynyń basynda tuqymy shashylǵanǵa deıin jınaıdy. Ósimdikti pyshaqpen kesip, oraqpen oryp alady. Tamyrymen julýǵa bolmaıdy. Óıtkeni odan ósimdiktiń bir jola joıylyp ketýi múmkin. Orylyp alynǵan shópti jel qaǵatyn jerde kóleńkede dereý keptirip alý kerek. Daıyndalǵan shıkizat qurǵaq bólmede qaǵazǵa oralyp, aǵash jáshikte saqtalady. Bul ósimdiktiń quramynda sımarın, adonıtoksın degen júrek glúkozıdteri bar.

Kóktemdik janargúldiń medısınada keńinen qoldanyla bastaýynyp ózindik tarıhy bar. Ótken ǵasyrda N. A. Býbnov degen dáriger júrek bulshyq etteriniń jumysy nasharlap, ishine sý jınalyp, aıaqtaryn isik shalǵan aýrýlardy táýipterdiń belgisiz bir shóptermen emdep jazyp júrgenin baıqap qalady. Uzaq zertteýdin nátıjesinde N. A. Býbnov belgili ǵalym S. P. Botkınniń aýrýhanasynda táýipterdiń qoldanǵan kóptegen shópteriniń ishinen osy kóktemdik janargúldi bólip alady da, onyń emdik qasıetin tolyq anyqtap shyǵady. Bul shóp júrek etteriniń kýshi azaıyp, aýrý adam entikkende, denedegi qan aınalysy nasharlaǵanda, sonyń áserinen nesep júrmeı qalǵanda qoldansa, óte jaqsy nátıje beredi. Júrekke neǵurlym kúshti áser etetin naperstánka sıaqty dárilermen salystyrǵanda bul dárini qoldaný qaýipsizdeý, sebebi ol júrek etterinde saqtalyp, ústemelenip jınalmaıdy, belgili ýaqyttan keıin organızmnen shyǵyp ketip otyrady.

Kóktemdik janargúl júrek nevrozyna qarsy jáne ortalyq nerv júıesin tynyshtandyratyn, nesep júrgizetin dári ornyna da qoldanylady. Bul bronh demikpesi dep atalatyn aýrýdy emdeıtin dáriniń quramyna kiredi. Ósimdiktiń tunbasy bylaı jasalady: 6-8 g shópti 200 gram qaınaǵan sýǵa salyp tundyrady. Tunbany kúnine 1 as qasyqtan 3-5 ret tamaqtan soń ishedi. Kóktemdik janargúl ýly ósimdik bolǵandyqtan, dári retinde tek dárigerdiń ǵana baıqaýymen paıdalanylady.

---