Kópjasýshaly janýarlardyń tynys alýy
Kúndelikti jospar bıologıa 6 synyp
Sabaq: 36.
Taqyryby: §38. Kópjasýshaly janýarlardyń tynys alýy
Sabaqtyń maqsaty: kópjasýshaly omyrtqasyz janýarlardaǵy gaz almasý úderisi júretin tynys alý múshesi jaıly sıpattama bere otyryp, árbir aǵzanyń ózindik erekshelikterin atap kórsetý; adamnyń tulǵa retinde qalyptasýyn, adamgershilik tárbıege baýlý; óz betterimen izdený daǵdysyn qalyptastyrý.
Sabaqtyń ádisi: túsindirmeli
Sabaqtyń tıpi: qurastyrlǵan
İ Uıymdastyrý kezeńi.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý kezińi
Omyrtqaly janýarlardyń asqorytý júıesindegi bárine ortaq belgilerdiń (múshelerdiń) ataýlaryn tizip, dápterge jazyńdar.
Kúıis qaıyratyn janýar qarnynyń qandaı ereksheligi bar?
Sútqorektiler men qustardyń asqorytý júıesindegi sulbalarynda kórinip turǵan, eń negizgi bir aıyrmashylyq qandaı? Ol nemen baılanysty?
İİİ. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi
Jospar:
1. Tynys alýdyń máni jáne mańyzy
2. Omyrtqasyz janýarlardyń tynysalý júıesiniń qurylysy jáne tynysalý.
Tynys alýdyń máni jáne mańyzy. Astyń qorytylýy kezinde organıkalyq zattardyń jaı zattarǵa ydyraýy jáne olardan aǵza jasýshalaryna, ulpalaryna, ár túrli múshelerine tán organıkalyq zattardyń qaıtadan túzilýi úshin ottegi kerek.
Aǵzada úzdiksiz júrip jatatyn tirshilik prosesteri óte kúrdeli qubylys. Bir zattar túzilip jatsa, ekinshileri ydyrap jatady. Túzilgen zattardyń ishinde kóp túzilip nemese syrttan kelip aǵza úshin qajetsiz, tipti zıandy bop keletinderi de bar. Mysaly, kómirqyshqyl gazy. Aǵzalardyń basym kópshiligi ottegin sińirip, kómirqyshqyl gazyn syrtqa shyǵarady. Osy qubylysty tiri aǵzanyń tynys alýy nemese aǵzadaǵy gazalmasý deıdi.
Aǵzada tynysalý úzdiksiz júredi. Belgili bir sebepten tynysalý toqtasa, aǵza tunshyǵyp, tirshiligin toqtatady. Muny sender bastaýysh synyptan bilesińder, kúndelikti óz tájirıbelerińnen de jaqsy sezinesińder. Adam 1 mınýtta 15 - 18 ret tynys alyp, dem shyǵarady.
Ottegin sińirip, kómirqyshqyl gazyn syrtqa shyǵaratyn aǵzalardy aerobty tynys alatyn aǵzalar deıdi. Al basqa janýarlardyń ishki múshelerinde tirshilik etetin parazıt janýarlardy anaerobty, ıaǵnı ottegisiz tynys alatyn aǵzalar deıdi. Mundaı aǵzanyń tynys alýynyń negizgi máni aerobtylardyń tynys alýy mánimen birdeı. Tek ydyraý, sıntez prosesteri otteginiń qatysynsyz júredi.
Ottegi aǵzaǵa eki túrli jaǵdaıda sińedi. Aýadaǵy ottegin qurlyq janýarlary gaz kúıinde, al sýda tirshilik etetinderdiń kópshiligi ottegin sýda erigen kúıde sińiredi.
Omyrtqasyz janýarlardyń tynysalý júıesiniń qurylysy jáne tynysalý. Gıdrada tynysalý múshesi joq. Sýda erigen ottegin búkil denesimen sińiredi. Kómirqyshqyl gazy dene jabyndysy arqyly syrtqa shyǵarylady. Gazalmasý gıdra denesiniń ár jasýshasynda ótedi.
Al shubalshańda (jaýynqurty) ottegi dene syrtynyń silemeılenip turatyn juqa teri jabyny arqyly qanǵa sińiriledi de, qanmen denedegi barlyq jasýshalarǵa tasymaldanady. Qanmen kelgen ottegi jasýshaǵa ótedi. Jasýshada túzilgen kómirqyshqyl gazy qanǵa sińip, syrtqy teri jabyny arqyly syrtqa shyǵarylady.
Kópjasýshaly janýarlardyń ishinde ulýdyń da tynys alýdy qamtamasyz etetin arnaıy músheler júıesi bar. Qurlyq ulýyndaǵy (júzim ulýy), sol sıaqty sýda tirshilik etetin tospaulý denesiniń baqalshaq jıegimen túıisetin aldyńǵy arqa jaǵynda ornalasqan tynys sańylaýy – sondaı múshe. Osy sańylaý arqyly shapansha (mantıa) qýysyna aýa kirip, osy qýystaǵy qantamyrlarymen torlanǵan shapansha qatpary – shapansha qaltasynda qanǵa sińedi. Ottegine baıytylǵan qan tamyrlary arqyly búkil denege tasymaldanady. Denede túzilgen kómirqyshqyl gazy qanmen birge shapansha qýysyna kelip, tynys sańylaýy arqyly syrtqy ortaǵa shyǵarylady.
Qosjaqtaýly bylqyldaqdenelilerde shapansha qýysy deneniń eki búıirine qaraǵan jaǵynda ornalasyp, kóldeneńinen tilimdelgen eki jup taqtashalary bolady. Árbir taqtashada kóptegen kirpiksheler bar. Kirpikshelerdiń úzdiksiz qozǵalysy sýdyń aǵynyn týǵyzady. Sý aǵyny deneniń artqy jaǵyndaǵy shapanshanyń tómengi kishkene sańylaýy (sıfony) arqyly ishke quıylady. Sál joǵaryraq ornalasqan joǵarǵy sańylaý (sıfony) arqyly syrtqa shyǵady. Tómengi sańylaý – sý kiretin sıfon, joǵarǵy sańylaý – sý shyǵatyn sıfon dep atalady. Osy eki sıfonnyń jumysy arqasynda shapansha qýysyn sý aǵyny úzdiksiz shaıyp turady. Sýda erigen ottegi osy «jelbezek» arqyly qanǵa sińedi de, denedegi kómirqyshqyl gazy syrtqa shyǵarylady.
Sharshyly órmekshi denesiniń baskókirek pen qursaq arasynda ornalasqan qos ókpe – aýa qapshyǵy arqyly tynys alady. Qapshyqtardyń arasy kóptegen japyraq tárizdi qatpardan turady. Bul japyraqshalarda qanaınalymy úzdiksiz júredi de, ottegimen qanyǵyp, denege tasymaldanady. Sonymen birge qursaqtarynda tynys sańylaýyna ashylatyn eki shýmaq demtútiksheleri bar.
Qońyzdar (qıqońyz, zaýza, súńgýir qońyz, t. b.) hıtındi demtútikteri arqyly tynys alady (88 - sýret). Qońyz kókiregi men qursaǵynyń eki qaptalyn boılaı usaq sańylaýlar (tynys sańylaýlary) ornalasqan. Osy sańylaýlardan deneniń ishine qaraı hıtındi demtútiksheleri jalǵasady. Olar tarmaqtalyp, búkil ishki múshelerdi torlaıdy. Tipti aıaqtardyń, murtsha sezim talshyqtarynyń ushyna deıin jetedi. Qursaq bulshyqeti jıyrylǵanda aýa demtútikten syǵylyp, syrtqa shyǵady. Bulshyqet bosańsyǵanda, syrttan aýa sorylyp, onyń búkil tarmaqtary aýaǵa tolady.
№18 - zerthanalyq jumys
Taqyryby: Baqulý men tospaulýdyń syrtqy qurylysy men keıbir tirshilik áreketteri
Maqsaty: Baqulý men tospaulýdyń syrtqy qurylysy men keıbir tirshilik áreketterin zerttep, zerdeleý.
Qural - jabdyqtar: túbine tasqıyrshyqtary (iri qum), bólme ósimdikteriniń 2 - 3 japyraqtary tóselip ylǵaldanǵan jarty lıtrlik shyny bankaǵa jiberilgen 2 - 3 tiri baqulý, túbine qum tóselip, oǵan 1 - 2 butaq kesindisi ornatylǵan, erneýinen tómen sý quıylyp 2 - 3 tospaulý jiberilgen banka (bul ekeýiniń sany árbir eki ústelde otyrǵan oqýshylarǵa birden keletindeı bolýy kerek), ulǵaıtqysh qol áınek, nannyń jumsaq kesegi, shyny (aýdany 10h30 sm - deı) nemese aýmaǵy keńdeý Petrı tabaqshasy, iskek, pıaz kesegi.
Jumystyń barysy:
1. Bankadaǵy jaǵdaılar negizinde ár ulýdyń qandaı ortada tirshilik etetinin anyqtaý.
2. Baqulýdy shyny taqtashaǵa jiberip zerdeleý. Taqtashanyń bir jerine (jıegine taıaý) nannyń kishkentaı kesegin sýlap ezip, jaǵyp qoıý kerek.
Baqylaý jospary: 1) syrtqy qurylysy;
– dene pishini, bólikteri (jumsaq, múıizdi qatty bólikteri), bylqyldaq bóliktiń pishini, kózge túsetin eki jup ósindiler – qarmalaýyshtary.
– Baqalshaqtyń pishini, denedegi orny, syrtynan aıqyn kórinip, biletin ıirimjolaqtar, býyltyqtar.
– Jyljyp qozǵalǵanda shynyda qalatyn kilegeıli, móldir izi.
2) Qozǵalýy, aınaladaǵy ortany baǵdarlaýy, sezinýi
– jyljyǵan kezde shynyny kóterip deneniń astyńǵy (shynymen janasqan) bóligin, ıaǵnı «aıaǵynyń» teri - bulshyqet júıesiniń tolqyndy qımyl - qozǵalysyn jaqsy kórýge bolady.
– bastaǵy eki jup qarmalaǵyshtardyń qımyl - qozǵalysyn, jalpy syrtqy formasyn, túrin ulǵaıtqysh áınekpen zerdelegende qarmalaýyshtardyń bir juby qysqa, ekinshi juby uzyn, jińishkelikteri birdeı, ushtary sál domalanyp tuıyqtalǵandaı bop kórinedi.
Osy qarmalaýyshtar ushtarynan kózderin (qońyr, qara noqat tárizdi) taýyp, qaı qarmalaýysh juby zattardy kórip, baǵdarlaýǵa qyzmet etetinin anyqtaý kerek.
– Ulýdyń aldyna iskekpen pıaz kesegin (sál ezip, ıisin kúsheıtýge bolady) ustap, ulýdyń áreketin baqylaý qajet.
3) Ulýdyń qorekti taýyp jeýi, muny qamtamasyz etetin músheleri
– Nan jaǵylǵan «shyny aımaǵyn» eki jup qarmalaýyshtaryn ıip - qarap, «ıiskelep» tabatyny jaqsy ańǵarylady. Osydan jáne pıazǵa áreketinen, ulý kózderi men ıis - sezý músheleriniń jumysy týraly qorytyndy jasaý qıyn emes.
Degenmen, ulý kózi tek jaqynnan ǵana kóretini jáne tústi aıyrmaıtyny este bolsyn.
3. Tospaulýdy bankanyń ishinde júrgende baqylaǵan jón. Syrtqy pishininde, qurylysynda sál ǵana erekshelikteri bolmasa, qurylysy tirshilik áreketteri negizinen qurlyq ulýmen birdeı. Baqulýdan góri taspaulýdyń tynys alý áreketi jaqsy kórinedi. Mantıa qýysynda ottegi taýsylyp, kómirqyshqyl gazy kóbeıgende ol sý betine kóterilip gaz almastyrady.
– Sý betinde denesiniń qandaı bóligin sýdan shyǵaratynyn, ol bólikten ashylatyn sańylaýdy (ataýy, mólsheri, pishini qandaı?), qansha ýaqyt (mınýt esebimen shamalap) solaı turǵanyn, odan soń sańylaýdy jaýyp, sýǵa qaıta túskenin baqylap, baqulý men tospaulýdyń otteginiń qaı túrimen tynys alatyny, munda qandaı músheler qatynasatyny týraly qysqasha qorytyndy jasaýǵa bolady.
4. Osy zerdeleý, baqylaý negizinde «Baqulý men tospaulýdyń syrtqy qurylysy, keıbir tirshilik áreketteri» taqyrybyn qysqasha, naqtyly mazmundap jazý qajet.
Tolyq nusqasyn júkteý
Sabaq: 36.
Taqyryby: §38. Kópjasýshaly janýarlardyń tynys alýy
Sabaqtyń maqsaty: kópjasýshaly omyrtqasyz janýarlardaǵy gaz almasý úderisi júretin tynys alý múshesi jaıly sıpattama bere otyryp, árbir aǵzanyń ózindik erekshelikterin atap kórsetý; adamnyń tulǵa retinde qalyptasýyn, adamgershilik tárbıege baýlý; óz betterimen izdený daǵdysyn qalyptastyrý.
Sabaqtyń ádisi: túsindirmeli
Sabaqtyń tıpi: qurastyrlǵan
İ Uıymdastyrý kezeńi.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý kezińi
Omyrtqaly janýarlardyń asqorytý júıesindegi bárine ortaq belgilerdiń (múshelerdiń) ataýlaryn tizip, dápterge jazyńdar.
Kúıis qaıyratyn janýar qarnynyń qandaı ereksheligi bar?
Sútqorektiler men qustardyń asqorytý júıesindegi sulbalarynda kórinip turǵan, eń negizgi bir aıyrmashylyq qandaı? Ol nemen baılanysty?
İİİ. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi
Jospar:
1. Tynys alýdyń máni jáne mańyzy
2. Omyrtqasyz janýarlardyń tynysalý júıesiniń qurylysy jáne tynysalý.
Tynys alýdyń máni jáne mańyzy. Astyń qorytylýy kezinde organıkalyq zattardyń jaı zattarǵa ydyraýy jáne olardan aǵza jasýshalaryna, ulpalaryna, ár túrli múshelerine tán organıkalyq zattardyń qaıtadan túzilýi úshin ottegi kerek.
Aǵzada úzdiksiz júrip jatatyn tirshilik prosesteri óte kúrdeli qubylys. Bir zattar túzilip jatsa, ekinshileri ydyrap jatady. Túzilgen zattardyń ishinde kóp túzilip nemese syrttan kelip aǵza úshin qajetsiz, tipti zıandy bop keletinderi de bar. Mysaly, kómirqyshqyl gazy. Aǵzalardyń basym kópshiligi ottegin sińirip, kómirqyshqyl gazyn syrtqa shyǵarady. Osy qubylysty tiri aǵzanyń tynys alýy nemese aǵzadaǵy gazalmasý deıdi.
Aǵzada tynysalý úzdiksiz júredi. Belgili bir sebepten tynysalý toqtasa, aǵza tunshyǵyp, tirshiligin toqtatady. Muny sender bastaýysh synyptan bilesińder, kúndelikti óz tájirıbelerińnen de jaqsy sezinesińder. Adam 1 mınýtta 15 - 18 ret tynys alyp, dem shyǵarady.
Ottegin sińirip, kómirqyshqyl gazyn syrtqa shyǵaratyn aǵzalardy aerobty tynys alatyn aǵzalar deıdi. Al basqa janýarlardyń ishki múshelerinde tirshilik etetin parazıt janýarlardy anaerobty, ıaǵnı ottegisiz tynys alatyn aǵzalar deıdi. Mundaı aǵzanyń tynys alýynyń negizgi máni aerobtylardyń tynys alýy mánimen birdeı. Tek ydyraý, sıntez prosesteri otteginiń qatysynsyz júredi.
Ottegi aǵzaǵa eki túrli jaǵdaıda sińedi. Aýadaǵy ottegin qurlyq janýarlary gaz kúıinde, al sýda tirshilik etetinderdiń kópshiligi ottegin sýda erigen kúıde sińiredi.
Omyrtqasyz janýarlardyń tynysalý júıesiniń qurylysy jáne tynysalý. Gıdrada tynysalý múshesi joq. Sýda erigen ottegin búkil denesimen sińiredi. Kómirqyshqyl gazy dene jabyndysy arqyly syrtqa shyǵarylady. Gazalmasý gıdra denesiniń ár jasýshasynda ótedi.
Al shubalshańda (jaýynqurty) ottegi dene syrtynyń silemeılenip turatyn juqa teri jabyny arqyly qanǵa sińiriledi de, qanmen denedegi barlyq jasýshalarǵa tasymaldanady. Qanmen kelgen ottegi jasýshaǵa ótedi. Jasýshada túzilgen kómirqyshqyl gazy qanǵa sińip, syrtqy teri jabyny arqyly syrtqa shyǵarylady.
Kópjasýshaly janýarlardyń ishinde ulýdyń da tynys alýdy qamtamasyz etetin arnaıy músheler júıesi bar. Qurlyq ulýyndaǵy (júzim ulýy), sol sıaqty sýda tirshilik etetin tospaulý denesiniń baqalshaq jıegimen túıisetin aldyńǵy arqa jaǵynda ornalasqan tynys sańylaýy – sondaı múshe. Osy sańylaý arqyly shapansha (mantıa) qýysyna aýa kirip, osy qýystaǵy qantamyrlarymen torlanǵan shapansha qatpary – shapansha qaltasynda qanǵa sińedi. Ottegine baıytylǵan qan tamyrlary arqyly búkil denege tasymaldanady. Denede túzilgen kómirqyshqyl gazy qanmen birge shapansha qýysyna kelip, tynys sańylaýy arqyly syrtqy ortaǵa shyǵarylady.
Qosjaqtaýly bylqyldaqdenelilerde shapansha qýysy deneniń eki búıirine qaraǵan jaǵynda ornalasyp, kóldeneńinen tilimdelgen eki jup taqtashalary bolady. Árbir taqtashada kóptegen kirpiksheler bar. Kirpikshelerdiń úzdiksiz qozǵalysy sýdyń aǵynyn týǵyzady. Sý aǵyny deneniń artqy jaǵyndaǵy shapanshanyń tómengi kishkene sańylaýy (sıfony) arqyly ishke quıylady. Sál joǵaryraq ornalasqan joǵarǵy sańylaý (sıfony) arqyly syrtqa shyǵady. Tómengi sańylaý – sý kiretin sıfon, joǵarǵy sańylaý – sý shyǵatyn sıfon dep atalady. Osy eki sıfonnyń jumysy arqasynda shapansha qýysyn sý aǵyny úzdiksiz shaıyp turady. Sýda erigen ottegi osy «jelbezek» arqyly qanǵa sińedi de, denedegi kómirqyshqyl gazy syrtqa shyǵarylady.
Sharshyly órmekshi denesiniń baskókirek pen qursaq arasynda ornalasqan qos ókpe – aýa qapshyǵy arqyly tynys alady. Qapshyqtardyń arasy kóptegen japyraq tárizdi qatpardan turady. Bul japyraqshalarda qanaınalymy úzdiksiz júredi de, ottegimen qanyǵyp, denege tasymaldanady. Sonymen birge qursaqtarynda tynys sańylaýyna ashylatyn eki shýmaq demtútiksheleri bar.
Qońyzdar (qıqońyz, zaýza, súńgýir qońyz, t. b.) hıtındi demtútikteri arqyly tynys alady (88 - sýret). Qońyz kókiregi men qursaǵynyń eki qaptalyn boılaı usaq sańylaýlar (tynys sańylaýlary) ornalasqan. Osy sańylaýlardan deneniń ishine qaraı hıtındi demtútiksheleri jalǵasady. Olar tarmaqtalyp, búkil ishki múshelerdi torlaıdy. Tipti aıaqtardyń, murtsha sezim talshyqtarynyń ushyna deıin jetedi. Qursaq bulshyqeti jıyrylǵanda aýa demtútikten syǵylyp, syrtqa shyǵady. Bulshyqet bosańsyǵanda, syrttan aýa sorylyp, onyń búkil tarmaqtary aýaǵa tolady.
№18 - zerthanalyq jumys
Taqyryby: Baqulý men tospaulýdyń syrtqy qurylysy men keıbir tirshilik áreketteri
Maqsaty: Baqulý men tospaulýdyń syrtqy qurylysy men keıbir tirshilik áreketterin zerttep, zerdeleý.
Qural - jabdyqtar: túbine tasqıyrshyqtary (iri qum), bólme ósimdikteriniń 2 - 3 japyraqtary tóselip ylǵaldanǵan jarty lıtrlik shyny bankaǵa jiberilgen 2 - 3 tiri baqulý, túbine qum tóselip, oǵan 1 - 2 butaq kesindisi ornatylǵan, erneýinen tómen sý quıylyp 2 - 3 tospaulý jiberilgen banka (bul ekeýiniń sany árbir eki ústelde otyrǵan oqýshylarǵa birden keletindeı bolýy kerek), ulǵaıtqysh qol áınek, nannyń jumsaq kesegi, shyny (aýdany 10h30 sm - deı) nemese aýmaǵy keńdeý Petrı tabaqshasy, iskek, pıaz kesegi.
Jumystyń barysy:
1. Bankadaǵy jaǵdaılar negizinde ár ulýdyń qandaı ortada tirshilik etetinin anyqtaý.
2. Baqulýdy shyny taqtashaǵa jiberip zerdeleý. Taqtashanyń bir jerine (jıegine taıaý) nannyń kishkentaı kesegin sýlap ezip, jaǵyp qoıý kerek.
Baqylaý jospary: 1) syrtqy qurylysy;
– dene pishini, bólikteri (jumsaq, múıizdi qatty bólikteri), bylqyldaq bóliktiń pishini, kózge túsetin eki jup ósindiler – qarmalaýyshtary.
– Baqalshaqtyń pishini, denedegi orny, syrtynan aıqyn kórinip, biletin ıirimjolaqtar, býyltyqtar.
– Jyljyp qozǵalǵanda shynyda qalatyn kilegeıli, móldir izi.
2) Qozǵalýy, aınaladaǵy ortany baǵdarlaýy, sezinýi
– jyljyǵan kezde shynyny kóterip deneniń astyńǵy (shynymen janasqan) bóligin, ıaǵnı «aıaǵynyń» teri - bulshyqet júıesiniń tolqyndy qımyl - qozǵalysyn jaqsy kórýge bolady.
– bastaǵy eki jup qarmalaǵyshtardyń qımyl - qozǵalysyn, jalpy syrtqy formasyn, túrin ulǵaıtqysh áınekpen zerdelegende qarmalaýyshtardyń bir juby qysqa, ekinshi juby uzyn, jińishkelikteri birdeı, ushtary sál domalanyp tuıyqtalǵandaı bop kórinedi.
Osy qarmalaýyshtar ushtarynan kózderin (qońyr, qara noqat tárizdi) taýyp, qaı qarmalaýysh juby zattardy kórip, baǵdarlaýǵa qyzmet etetinin anyqtaý kerek.
– Ulýdyń aldyna iskekpen pıaz kesegin (sál ezip, ıisin kúsheıtýge bolady) ustap, ulýdyń áreketin baqylaý qajet.
3) Ulýdyń qorekti taýyp jeýi, muny qamtamasyz etetin músheleri
– Nan jaǵylǵan «shyny aımaǵyn» eki jup qarmalaýyshtaryn ıip - qarap, «ıiskelep» tabatyny jaqsy ańǵarylady. Osydan jáne pıazǵa áreketinen, ulý kózderi men ıis - sezý músheleriniń jumysy týraly qorytyndy jasaý qıyn emes.
Degenmen, ulý kózi tek jaqynnan ǵana kóretini jáne tústi aıyrmaıtyny este bolsyn.
3. Tospaulýdy bankanyń ishinde júrgende baqylaǵan jón. Syrtqy pishininde, qurylysynda sál ǵana erekshelikteri bolmasa, qurylysy tirshilik áreketteri negizinen qurlyq ulýmen birdeı. Baqulýdan góri taspaulýdyń tynys alý áreketi jaqsy kórinedi. Mantıa qýysynda ottegi taýsylyp, kómirqyshqyl gazy kóbeıgende ol sý betine kóterilip gaz almastyrady.
– Sý betinde denesiniń qandaı bóligin sýdan shyǵaratynyn, ol bólikten ashylatyn sańylaýdy (ataýy, mólsheri, pishini qandaı?), qansha ýaqyt (mınýt esebimen shamalap) solaı turǵanyn, odan soń sańylaýdy jaýyp, sýǵa qaıta túskenin baqylap, baqulý men tospaulýdyń otteginiń qaı túrimen tynys alatyny, munda qandaı músheler qatynasatyny týraly qysqasha qorytyndy jasaýǵa bolady.
4. Osy zerdeleý, baqylaý negizinde «Baqulý men tospaulýdyń syrtqy qurylysy, keıbir tirshilik áreketteri» taqyrybyn qysqasha, naqtyly mazmundap jazý qajet.
Tolyq nusqasyn júkteý
