InfoHub Logo

Kórkem ádebıetke jetik emes adamnyń aldymen bilýge tıis úsh máselesi bar.

Biri: ádebıettaný, tanyǵanda, ádebıettiń «pernelerin» , túrlerin bilý. Ádebıetti sol perneleriniń, túrleriniń retine qaraı jikteý.

Ekinshisi: kórkem ádebıettiń jazý tásilderin bilý. Kórkem ádebıettiń «kórkem» bolatyndyq sebepterin túsiný.

Úshinshisi: kórkem ádebıetti qalaı baǵalaýyn bilý. Qalaı synaýyn bilý.

Kórkem ádebıetti «pernelerine», túrlerine qaraı jiktegende, úsh jikke bóledi.

Birinshi: áýez áńgimeler.

Oryssha jalpy aıtqanda: epıcheskıe proızvedenıa.

Ekinshi: kúıli sóz, tolǵaý.

Oryssha — lırıka.

Úshinshi: — aıtys-tartys (drama).

Birinshidegi: «Áýez áńgimeleri» dep jazýshy «tysqy» dúnıedegi oqıǵalardan alyp, keńinen otyryp jazǵan áńgimelerdi aıtady. Áýez áńgimelerdiń ózi úshke bólinedi.

Biri — roman. Ekinshisi — uzaq áńgime (hıkaıa) oryssha — poves, úshinshisi — áńgime. Oryssha — rasskaz.

Ekinshidegi «Kúıli sóz», «tolǵaý» dep jazýshynyń óziniń «ishki dúnıesiniń», ishki sezimderiniń qozǵalýymen jazylǵan tolǵaýlardy, kúıli sózderdi aıtady.

«Kúıli sózderdiń», «tolǵaýdyń» ózi áldeneshe túrli bolady. Jalpy belgili túrleri:

Birinshi — uzaq ýakıǵaly óleń. Qıssalar tárizdi. Oryssha — «poema» deıdi.

Ekinshi — jyr — stıhotvorenıe.

Úshinshi — óleń — pesná.

Úshinshidegi: «aıtys-tartysta» jazýshy bolǵan bir ýakıǵalardy túgel ózi aıtyp otyrmaı, sol ýaqıǵada bolǵan adamdardyń ózderin aıtystyryp, tartystyrady. Kórkem ádebıettiń mundaı túri, kóbinese, teatrda oınalý úshin jazylady.

«Aıtys-tartystyń» ózi eki-úsh túrli bolady. Birinshi — tragedıa, ekinshi — komedıa (kúldirgi), úshinshi — jalpy pesa, drama.

Mine bul kórkem ádebıettiń «perneleri» — onyń árqaısysyn bólektep Májıt baıandar.

Al endi kórkem ádebıet týraly bilýge tıis ekinshi nárse: jazý tásilderin bilý. Kórkem ádebıettiń «Kórkem» bolatyndyq sharttaryn bilý. Biraq muny bul arada aıtyp baıandaýǵa, kóp jazýǵa, uzaq jazýǵa týra keler edi. Bul sapar ony bul arada baıandap shyǵýǵa bolmaıdy. Sondyqtan tek bir-eki aýyz sózben ǵana jazý tásilderi týraly mynany-aq aıtaıyn.

Kórkem ádebıet shyǵarmasyn jazǵanda, áýeli jazatyn taqyryp túzý bolý kerek. Jospar aıqyn bolýǵa tıis. Jazýshy aıtaıyn degen taqyrybynan, belgilegen josparynan adaspaýy kerek. Jazýshynyń aıtaıyn degen pikiri-oıy aıqyn aıtylýy kerek. Sózderi túsinikti bolýy kerek. Aıtaıyn degen oıyna durys, dál sózder jumsalýǵa kerek.

Mine Kórkem sózben jazylmaq shyǵarmalardyń sharty osy...

Al shyǵarma kórkem bolýy úshin jańaǵy aıtqandardyń ústine áserli bolýy, sýretti bolýy, áýezdi bolýy kerek. Aıtaıyn degen bir pikiriń tek Jalań, jabaıy qara sózben ǵana aıtylmaı, kórikti, sýretti, áserli nárselerge teńelip aıtylsa kórkem bolady. Aıtaıyn degen bir pikirge ıakı nárseniń áreketine, tek ylǵı qara jabaıy sózderdi ǵana jumsaı bermeı, jazýshy óziniń ishki sezimderin qozǵaǵan, basqa adamnyń ishki sezimderin qozǵaıdy degen sózderdi jumsasa, áserli bolady.

Aıtaıyn degen qıalǵa ıakı oıǵa, kez kelgen jabaıy sózderdi jumsaı bermeı, áýezdi, kúıli sózderdi, adamnyń sezimine áser etetin dybysty sózderdi jumsasa, sóz kúıli, áýezdi bolady. Sóz — qus. Qusty qalaı bilý kerek.

Qysqasy: jaqsy, sheber dombyrashy kúı oınaǵanda (tartqanda) saýsaqtaryn qandaı oınatsa, jazýshy da monshaqsha tizbelegen sózderin sondaı oınatýy kerek.

Jazýshy qaı tilde jazsa, sol tildi ábden bılep alǵan bolýy kerek. Sózge baı bolý kerek. Halyq arasynda, oıda, qyrda, bir jerde júrgende, turǵanda, otyrǵanda estigen árbir sózdi jibek jipke tizgen monshaqtaı tizip alýy kerek. Jazýshy — til sheberi.

Til sheberi bolǵan soń tildiń barlyq naqysyn bilýi kerek... Jaraıdy... bul, ázirshe, osymen toqtalsyn...

Al, kórkem ádebıet týraly bilýge tıis úsh nárseniń biri — ádebıetti qalaı baǵalaý edi. Ony bul araǵa jazbadym. Ol týraly meniń «Ádebıetti baǵalaý» degen maqalamdy oqy.

1928 jyl

---