InfoHub Logo

— Almaty qalasy qansha bólek?—dep surady troleıbýs toqtaıtyn jerde maǵan taıaý turǵan jas jigit.

— Ataı kórmegińiz, bólegińiz ne? Almaty bir-aq qala. Tramvaıǵa mine salyp, osydan soltústikke qaraı 7—8 kılometr júrseńiz I Almaty stansıasy bar, sony shatastyryp turmańyz. Onyń da qazir qalamen arasy birigip ketken, dedim men.

— Men sizdiń sózińizge sene almaımyn, meni shaqyrmaı-aq qoıyńyz, sizden basqa da bir adamnan surap bilermin.— dep ashý shaqyrdy álgi jigit.

— Apyr-aý, keıip turǵanyńyz ne? Men sizge jónin aıttym ǵoı,— dedim men.

— Mine, qarańyz,— dedi álgi jigit, buryshtaǵy úıdiń qabyrǵasyn nusqap,— men sizden góri myna jazýǵa kóbirek senemin.

Úıdiń qabyrǵasyndaǵy jazýǵa men de qaraı qaldym, «2-shi qalalyq mılısıa bólimi Almaty qalasy» degen jazýdy oqyp shyqtym. Álgi jigittiń aıtqany durys. Ne derimdi bilmeı qaldym. Bul mekeme bastyǵynyń saýatsyzdyǵy úshin maǵan uıalýǵa týra keldi. Bul orynnan ketkenshe asyqtym. Buryla bergenimde bir joldas kezdese ketti, bir bos ýaqytyń eken, júr, qalany aralap, taza aýamen dem alyp qaıtaıyq, meniń «Almaatastroıda» jumysym bar edi dep jabysty.

— Júrseń júri

Júrip kelip qaqpanyń aldyna toqtaı qaldyq. «Osy edi» dedi joldasym.—: Qazaq GCP komýnaldyq sharýashylyq halyq komısarıaty respýblıkalyq qurylys tresi «Alma-Atastroı» degen jazýy bar eken mańdaıshasynda. Aldymen óz kózime ózim senbeı qaldym. Anyqtap qarap edim, qatelespegen ekenmin. Durys-aq oqyppyn.

— Ómirden tórt-bes jyl artta qalǵan eken,— dedim men.

— Bul bul ma,— dedi joldasym,— budan da soraqysyn kórsetip bereıin, maǵan erip júrshi.

Mundaı bir «komısarıaty» Qazaq SSR ıýstısıa mınıstrliginen de kezdestirgenimiz bar. Osy mınıstrliktiń bir qyzmetkerin izdep. keńsede otyr degen soń osynda keldik. Esikten «Zań halyq komısarıatynyń...» degendi kórgen soń-aq toryǵyp qaldyq. Álde adasyn kettik pe dep oıladyq.

Zalda bizge mosqal tartqan qart adam kezdese ketti. Terlep-tepship, bir nárse izdep júrgen túri bar.

— Aýyldan kelgen edim, jańa ǵana osy jerdegi bir bólmede boldym. Dalaǵa shyǵyp qaıta kelip edim, álgi úıdi tappaı qaldym. Jaman kózimmen baıqaǵanymda, «kódik-bódik» degen bólme me edi, qalaı edi.— dep toqtady aqsaqal.

Buıyrmasyn, «kódik-bódikten» eshteme túsine almadyq. Ol kabınetti biz de izdestik, bul úlken úıde birneshe mekeme bar eken. Oblystyq sot, oblystyq basqarma, arbıtraj. Qaı esiktiń qaı mekemege qatysy bar ekenin kim bilsin, esigin ashyp, surap tegis aralap júrmiz. «Qazaq SSR Mınıstrler Soveti janyndaǵy memlekettik arbıtrajdyń jalpy bólimi» degen esikke kezdestik.

— Myna esik emes pe?— dep suradyq aqsaqaldan.— Munda «kódik-bódik» joq biraq, ne mekeme bastyǵy, ne esiktegi jazýdy jazǵan sýretshi arab, parsy tilinen habardar bolý kerek. «Sovetı», «bolımınin» delingen. Biraq áıteýir myna jazýyn eshkim qazaqshalaǵan deı almaıdy.

Taǵy bir kabınetke kelgenimizde «ıýstısıa mınıstri J. Jurbaev M» delingen eken esikte.

— Bul da emes,— dedi aqsaqal. Osy kabınetke otyrǵaly Jurbaev joldas «Mańdaıshaǵa qarańyz» degende qaramaǵany belgili-aq boldy. Óıtpese óz atynyń durys-burysyn kórer edi-aý.

Endi bir kabınetke kelgenimizde «osy edi» dep, aqsaqal ishke kire ketti. «Kódik-bódigi» ne eken dep esikke qarap edik, «kodıfıkasıı bólimi» depti. Iaǵnı jartysy oryssha, jartysy qazaqsha, «Otdel kodıfıkasıı» dep oılap, «otdelin» qaldyryp, «kodkfıkasıin» alǵan da, bólimi» degen sózdi jalǵaı salǵan. Osydan baryp «kódik-bódik» shyqqan.

Qydyryp kelemiz. Demalys qoı, ashanaǵa bara keteıik dep bolmady joldasym. Baǵanadan beri mańdaıshadaǵy jazýlarǵa qarap, talaı qoıyrtpaqty kórgen joldasymnyń kózi ashana mańdaıshasyna da túsip ketti.

— Báli,— dedi ol,— ashanada taǵamdarmen qosa qabat sóz de jasalyp shyǵatyn bolǵan ba?

Eriksiz men de qaraı qaldym. «Et jáne sút ónerkásip mınıstrligi almatyetkonserv kombınatynyń ulttyq taǵamdar pavılony» delingen eken. Shynynda da sóz jasaýshylar osynda eken. Qıynnan «qıystyrýyn» qarańyzshy. Úsh sózden bir sóz.

Kóshede kórgenimizdiń bárin aıtyp taýysa alar emespiz. Sonda da taǵy bir eki mysal keltirelik. Bir mańdaıshada Almaty gorkoopınsoıýz sıstemasynyń «Krasnyı provodnık arteliniń dúkeni №1» depti. Munyń qazaqshasy qaısy eken desek, sóılemdegi eki sózge jalǵanǵan ilik jalǵaýy eken Mundaı qazaqshalaýdyń bir táýirin «Pıoner» magazıniniń bosaǵasynan kórdik. «Balanyń daıyn kıimderi maqta-qaǵazdan istelgen kóılekter, maqta-qaǵazdan istelgen kostúmder, júnnen istelgen kóılekter»,- deıdi. Qazaqshalaǵan-aq eken, shirkin! Qalaı-qalaı byldyrlaıdy, á?

Kúni boıy kóshede júrgendegi bizdiń kórgen, bilgenimiz osy, biz kórmegen mańdaıshalarda ne jazylǵanyn kim bilsin...

1952

---