InfoHub Logo

Kún degenińiz naǵyz mı qaınatar ystyq edi. Jer de, aǵashtar da kúıip tur. Shóp bitken qýrap ketken, aıaq bassań sytyr-sytyr etedi.

Naq osyndaı shaqta da, qaýsaǵan kári shal aǵyny qatty Katýna ózeniniń jaǵasyna shyǵyp, árqashan bir jerge qýrap-synyp ózenge qulap jatqan aǵashtyń janyna kelip, kúnge qarap otyratyn da qoıatyn.

Munda tek keshke qaraı ǵana salqyn túse bastaıdy.

Kún taýdan asa qulaǵan shaqta ol qyzaryp, úlkeıip ketken.

Shal selt etpesten otyr. Saýdyraǵan, taramys, qońyrqaı qolyn tizesine qoıǵan. Beti-júzin ájim basyp, jasaýraǵan kózi tunjyrap tur. Moıyny shıdeı, appaq qýdaı basy shaqshadaı. Sıdıǵan súıekteri kókshil shyt kóılektiń astynda menmundalap shodyraıyp tur.

Osylaısha otyrǵan shal bir joly tý syrtynan:

— Sálemetsiz be, ata! — degen daýysty estidi.

Shal basyn ızedi:

Qolynda shaǵyn ǵana shamadany bar bir qyz onyń janyna kelip otyrdy.

— Demalyp otyrsyz ba? — Shal taǵy da basyn ızep:

— Iá, — dedi.

Qyzǵa burylyp qaraǵan shal joq.

— Men sizdi qaǵazǵa túsirip alaıyn degen edim, ruqsat pa? — dedi qyz.

— Ol ne úshin? — Shal túsinbedi.

— Sýretińizdi salamyn.

Shal az ýaqyt únsiz kúnge qarady, kirpiksiz qyzyl qabaǵyn qaǵyp-qaǵyp qoıdy.

— Qazir mende ne sıyq qaldy deısiń, shyraǵym. — dedi ol.

— Nege? — Qyz birshama qysylyp qaldy. — Joq, siz ádemisiz, ata.

— Onyń ústine aýyramyn.

Qyz kópke deıin shaldan kóz almady. Sonan soń jumsaq alaqanymen shaldyń taramys qolyn sıpap:

— Siz óte ádemisiz, ata. — dedi, — Shyn ádemisiz. Shal baıaý ǵana ezý tartty.

— Olaı bolsa sýretińe sala ber. Qyz shamadanyn ashty.

Shal qolyn aýzyna tosyp, bir jótkirinip aldy.

— Qaladansyń ba? — dep surady ol qyzdan.

— Iá

— Bul jumysyńa aqy tóleıtin bolar?

— Árqalaı. Jaqsy jasap shyǵarsam tóleıdi.

— Soǵan umtylý kerek.

— Aıanyp qalmaımyn ǵoı.

Tym-tyrys.

Shal so beti kúnge qarap, qalǵan. Qyz qyryn qarap otyrǵan shaldyń betine álsin-áli qarap, sýretin saldy.

— Siz osy jerdensiz ǵoı, ata?

— Osy jerdenmin...

— Osynda týyp-óskensiz be?

— Osynda ǵoı, osynda.

— Siz qazir neshedesiz?

— Jasymdy aıtasyń ba? Seksendemin.

— Ehe-e!

— Iá, az emes, — dep qostady qarıa, taǵy da sál ǵana ezý tartty. — Óziń she?

— Jıyrma bestemin.

Taǵy da únsizdik ornady.

— Kúndi kórmeısiń be, qandaı! — dedi shal suqtanǵandaı bolyp.

— Qandaı? — Qyz túsinbedi.

— Úlken.

— Iá... solaı. Bul óte bir qyzyqty jer eken.

— Sonaý sýdy kórdiń be, qandaı... arǵy qabaqtaǵyny aıtamyn...

— Iá, ıá.

— Beınebir qantalap turǵandaı.

— Solaı. — Qyz arǵy jaǵalaýǵa kóz jiberdi.

— Iá.

Kún Altaıdyń shoqtyǵyna ilingen soń, birte-birte kóz ushyndaǵy kógildir munar qushaǵyna ene berdi.

Kún alystaǵan saıyn taý da aıqyn kórine bastady. Al oıpatta ózen men taý aralyǵynda qyzǵylt araı birte-birte sóne bastaǵan. Taýdan tóngen qońyrqaı kóleńke tómenge baıaý ǵana jaıylyp kele jatty. Kún Býbýrhannyń qyr jotasynan ári asyp kórinbeı ketken edi, sol-aq eken, kógildir kók aspan álemine ashyq-kúreń shapaq destesi sharq uryp shyǵa keldi.

Bul da kóp baıyzdaǵan joq, shym-shymdaı baryp batty. Al aspannyń sol tusynan keshki araı kólbeńdeı kórinis bere qaldy.

— Kún batty, — dep kúrsindi shal. Qyz qaǵazdaryn jáshigine saldy.

Az ýaqytqa sozylǵan jaı otyrysta ekeýi jaǵadaǵy maıda tolqynnyń sybdyryn tyńdady.

Shatqalǵa býdaq-býdaq tuman túsip keledi.

Sol mańaıdaǵy ıirim toǵaıda áldebir túngi qus áljýaz dybys bergen edi, buǵan arǵy bettegi jaǵalaýdyń qustary ádemi ún qatty.

— Qandaı tamasha! — dedi shal baıaý ǵana.

Al qyz bolsa shalǵaıdaǵy súıikti qalasyna keshikpeı qaıtýdy, onda kóptegen sýretter aparýdy oılaıdy. Ol sýretterge shaldyń sýreti de qosylady. Al munyń ondaǵy dosy, talantty shyn sýretshiniń: "Taǵy da qaptaǵan ájim!.. Bul nege kerek? Sibirdiń aýa raıynyń sýyq ekeni, ondaǵylardyń jumysbasty ekeni kimge de bolsa belgili emes pe? Basqa ne bar munda? Bul ne ózi?"dep renish bildirýi sózsiz.

Qyz óziniń daryndylyǵyn bir qudaı bilmese, basqa eshkimniń bilmeıtinin sezedi. Biraq myna shaldyń basynan qandaı qıyn ómir ótkerilgenin oılady. Qoldary qandaı... Ony da ájim basqan! "Damyl tappaı jumys isteý kerek bolǵan ǵoı..."

— Siz munda erteń kelesiz be, ata? — dedi.

— Kelemin ǵoı, — dep jaýap berdi shal.

Qyz ornynan turdy da, derevnáǵa qaraı bet aldy.

Sál-pál otyrdy da, shal da ketti.

Ol úıine kelip, pesh túbindegi óziniń ornyna otyrdy, tyrp etpesten balasynyń jumystan kelýin, keshki tamaqty ishýge otyrý sátin kútti.

Balasy jumystan ylǵı sharshap-shaldyǵyp, renishpen keledi. Kelininiń álde birdeńege keıimeı júretin kezi kem de kem. Nemereleri er jetken, qalada turady. Olarsyz úı ishi qashanda sý sepkendeı kóńilsiz.

Keshki tamaqty ishýge otyrdy.

Shalǵa sútke nan týrap bergen edi, ústel shetinde otyryp soǵan aldandy. Qasyǵy men tárelkeni taqyldatpaı, saqtanyp eshbir dybys shyǵarmaýǵa tyrysady. Tym-tyrys.

Budan soń bári de uıqyǵa jatty.

Shal pesh ústine jaıǵasyp, balasy men kelini tórgi bólmege ketti. Bári de ún-túnsiz. Sóz eterlik ne sóz bar? Bári de áldeqashan aıtylyp bolǵan.

Kelesi kúni keshkisin qyz ben shal taǵy da ózen jaǵasynda otyrdy. Qyz apyl-ǵupyl sýret salyp, al shal kúnge qarap otyryp áńgime qozǵady:

— Turmysymyz árqashanda jaqsy bolǵan edi, obaly káne. Men baltashy edim, jumys bastan asatyn. Balalarym da shetinen baltashy. Soǵysta tórteýi opat bolyp ketti. Ekeýi tiri qaldy. Solardyń biri Stepanmen birge turyp jatyrmyn. Al Vanka Bııski qalasynda. Jańa qurylysta prorab bolyp isteıdi. Hat jazyp turady, turmysy jaman emes, jaqsy. Osynda qydyryp kelip te ketken-di.

Nemerelerim kóp. Búginde bári de ár qalaǵa tarap ketip qalǵan...

Qyz shaldyń qolyn sýretke salyp jatqan edi, asyp-sasyp, keıip, qaıta-qaıta óshirýmen boldy.

— Turmystaryńyz aýyr bolǵan eken ǵoı, — dep qaldy qyz jaza basyp.

— Qalaısha aýyr bolady? — dep shal tańyrqady. — Men saǵan turmysymyz jaqsy bolǵan edi — dedim ǵoı, álgide.

— Balalaryńyzdyń qaıtys bolǵany sizge qatty batqan bolar?

— Endi qalaı? — Shal taǵy da tańyrqady. — Tórt birdeı bozdaq jýsap qalsa, ońaı ma?

Shaldy sonshalyqty qatty aıady ma, onyń sabyrlylyǵyna, kónbistigine meılinshe qaıran qaldy ma, qyzdyń ózi de osynyń baıybyna bara almaı otyr.

Kún taǵy da taýdan asyp barady. Taǵy da qyzǵylt shapaq jana qaldy.

— Erteń kún jaýyn-shashyndy bolady. — dedi shal. Qyz bultsyz ashyq aspanǵa qarady.

— Nelikten olaı — dedińiz?

— Tula boıym qurysyp otyr.

— Aspan shaıdaı ashyq qoı.

Shal úndemedi.

— Erteń munda kelesiz be, ata?

— Qaıdam,shal sozalań jaýap berdi. — Óne boıym qozǵaltpaıdy.

— Ata, myna sıaqty tasty sizder nendeı tas dep ataısyzdar? Qyz beshpetiniń qaltasynan sarǵysh tasty alyp kórsetti.

— Káne, qandaı? — dep surady shal taý jaqqa qaraı otyryp.

Qyz qolyndaǵy tasty usynǵanda, shal oǵan burylyp qaramastan alaqanyn jaıdy.

— Mynaý ma? — dep surady ol tasqa júrdim-bardym kóz júgirtkendeı bolyp, sóıtti de ony saýdyraǵan saýsaqtarymen árli-berli aýnatyp teksere bastady, — bul ottyq tas. Soǵys kezinde sirińke joqta jurt osymen ot tutatqan.

Osy arada qyz mynadaı tosyn oıǵa tap boldy: shal oǵan eki kózi joq soqyr sıaqty bolyp kórindi. Ol birden ne aıtaryn bilmeı, únsiz ǵana qyryn otyrǵan shalǵa qarady. Al shaldyń eki kózi batqan kúnde. Sabyrly, oıly pishininen taıar emes.

— Má... myna tasyńdy endi óziń al, — dep ol tasty qyzǵa usyndy. — bul tastar ár qıly bolyp keledi. Ar jaǵynan kún kórinetin appaǵy, ishinde bolmashy daqtary bary da kezdesedi. Jumyrtqadan ajyratqysyz jup-jumyrlary da bar. Búıirleri shubar kádimgi saýysqannyń jumyrtqasyna uqsastary da, sondaı-aq qara torǵaıdyń jumyrtqasy sıaqty kók, shubar tústileri de kezdesedi.

Qyz shaldan kóz alar emes. Siz osy soqyr emessiz be dep suraýǵa batyly barmady.

— Ata, siz qaı tusta turasyz?

— Osy aradan onsha alys emes. Anaý Ivan Kolokolnıkovtyń úıi, shal ózen jaǵasyndaǵy úıdi nusqady,odan soń Bedarovtar, odan soń Volokıtınder, odan soń Zınovevter, sodan arǵy múıiste bizdiń úı bar.

Bir nárse qajet bolsa, kel. — Nemereler barda úıimiz bazar bolyp turar edi.

— Raqmet.

— Men kettim. Tula boıym qaqsap barady.

Shal ornynan turyp, jalǵyz aıaq jolǵa tústi de, taýǵa qaraı bettedi.

Ol qashan kósheniń múıisine jetip burylǵansha qyz odan kóz almaı qarady da turdy. Shal birde-bir ret súringen de, kidirgen de joq. İlbı basyp, aıaǵynyń astyna qarap ketip bara jatty.

"Joq, soqyr emes eken, — dep oılady qyz. Kózi nashar kóretin bolsa kerek".

Kelesi kúni shal ózen jaǵasyna kelmedi.

Qyz japadan-jalǵyz otyryp shaldy oılady. Onyń ómirinde kádimgideı, jaı ǵana, tipti jaı da emes, áldebir erekshe úlken syr jatqandaı kórindi buǵan. "Kún de ádettegideı jaıymen atady, batady, — dep oılady qyz,Al osy jaıdan jaı ma eken!" Osydan soń ol óziniń salǵan sýretterine zeıin qoıyp qarady. Kóńili jabyrqaý tarta bastady.

Shal úshinshi kúni de, tórtinshi kúni de kelmedi.

Qyz shaldyń úıin izdep shyqty.

Tapty.

Temirshatyrly, daǵaradaı aǵash úıdiń aýlasy ishinde, buryshtaǵy jappa astynda jasy elýler shamasyndaǵy bireý qondyrǵy ústinde taqtaı súrgilep jatyr.

— Sálemetsiz be? — dedi qyz.

Beıtanys adam boıyn túzep, qyzǵa qarady, terlegen mańdaıyn barmaǵymen sypyra berip basyn ızedi:

— Sálemet pe.

— Aıtyńyzshy, ataı osynda tura ma?..

Álgi kisi qyzǵa bajaılap, onyń ústine sekem ala qarady. Qyz úndegen joq.

— Osynda turǵan bolatyn. — dedi úı ıesi. — Kórip tursyń ba, sonyń tabytyn jasap jatyrmyn.

Qyz ańyryp turyp qaldy.

— Ne dedińiz, ólip qaldy ma?

— Qaıtys boldy. — Ol aldyndaǵy taqtaıdy súrgimen birer ret júrgizip alyp, sonan soń taǵy da qyzǵa qarady. — Nendeı sharýań bar edi?

— Men ol kisiniń sýretin salǵanmyn.

— Solaı de... — Ol aldyndaǵy taqtaıdy súrgimen syryldata tartyp-tartyp qaldy.

— Ol kisi soqyr ma edi? — dep surady qyz biraz ýaqyttan soń.

— Soqyr bolatyn.

— Kópten beri me?

— On jyldaı bolǵan shyǵar. Nege suradyń?

— Jaı ánsheıin.

Qyz aýladan shyǵyp júre berdi.

Syrtqa shyǵysymen sharbaqqa súıenip turyp jylap jiberdi. Qarıaǵa jany ashyp ketti. Onymen áńgimelese almaı qalǵanyna ókindi. Biraq ol qazir adam ómiriniń, onyń erliginiń áldebir tereń maǵynasy men syryn túsine bastaǵandaı. Sondaı-aq, nelikten ekeniniń baıybyna bara qoımaǵanymen, óz basynyń da áldeqaıda estıar tartyp qalǵanyn sezingendeı edi.

---