InfoHub Logo

Qyrman — tolqyǵan adam teńizi. Tizbektelip, birine-biri ıegin arta tirkesip turǵan maıalar moınyn sozyp adam tolqyny — teńizden asa qarap tur.

Áldeneniń... qara shoıyn denesinen shyp-shyp aqqan ashshy terdiń, úńireıgen jez tamaq kómekeıden laqyldap atqan qusyqtyń, eki búıirinen demin alyp týlaǵan júregim myń qubylysynan shyqqan yrǵaqty kúıdi adam tolqynynyń shýy áketip, basyp ketip, kesip tastap tur.

Saǵattaı soqqan kúsh pen kúres tolqyny.

Jaldanǵan maıalar. Kúres kúshin jyrlap turǵan kombaınǵa baýlar dopsha laqtyrylyp jem bolyp jatyr.

Jardan quıylǵan sýdan saryldap jatqan bıdaı. Onyń árbir tamshysyn ólshep, tarazynyń qýanyshty tilin estimeı bilip turǵan kirshi.

— Brıgadır qaıda? — dedi qara murt dembelshe kelgen alaqan kóz jigit. Qyrman erleri úndemedi. Keıbireýi nyǵyzdanyp, emirene basyp júrgen basqarmaǵa kózderiniń ushymen bir qarap, qaıtadan isine kiristi.

Brıgadırdi taba almaı Beksultan qosqa qaramaı ketti.

Brıgadır joqtyǵyn paıdalanyp Beken tynyshyn alyp, qabaǵyn kernep júrgen uıqynyń jetegine erip, júgirip maıanyń ústine shyqty, etbettep jata qaldy. Biraq kúńkildegen daýys búıirinen túrtip eriksiz basyn kóterdi.

Brıgadırdi tapqan basqarma men Rýdnov qyrmanǵa bettep keledi.

— Balqoja, senderdiń qarqyndaryń áli de músheleriniń uıymdasyp istemeıtinin kóredi — dedi basqarma Beksultan.

— Aramyzda jik bar, jikti bastaýshylar bar. Sodan baryp, sen salarda men salar týyp otyr — dedi Balqoja. — Shaıahmetov «brıgadır basqara almaıdy» dep kópshilikti azǵyryp, sońyna ertip alyp maǵan qarsy qoıyp otyr.

— Jaraıdy, ony tekseremiz — dedi Beksultan bir ıyǵyn kóterip qoıyp.

Bular aıańdap kombaınǵa keldi.

Kombaınshy Rýdnov kombaınnyń jelkesine minip alyp, barabanshıkterge komanda berip turdy.

— Sal tezirek! Qımylda!

Qara ter jumysshylardyń mańdaılarynan saýlap aǵyp, murnynyń ushynan móltildep omyraýlaryna tamyp jatty.

Aıyrdyń ushymen shanshylyp túsken baýlar ekpinimen kombaınǵa baryp joǵalyp jatty.

— Shaıahmetov, bas hodqa! Bul ne bosańsyp ketkenderiń — dep kombaınshy Rýdnov bir aıqaılap qoıdy.

— Al, erińder! — dep Shaıahmetov qasyńda turǵandarǵa aıqaı saldy.

— Joldas Rýdnov, myna Shaıahmetov qalaı icteıdi? — dedi Beksultan.

— Komsomoldyń ekinshisi — dedi kombaınshy Rýdnov.

Bul sóz brıgadırdiń júregine shanshýdaı qadalyp, denesine muzdaq júgirtip Rýdnovtyń ekinshi jaryna shyǵardy.

Qyrman basynda at jetektep júrgen eki bala qolyn bylǵap, aıqaı saldy.

— Velıkanov, Velıkanov!

Kók jorǵa mashınamen syrǵytyp bireý kelip túse qaldy.

Aıǵaı-shýǵa kep, berile qoımaıtyn Shaıahmetovtiń «Velıkanov» degen daýys sózimen turyp qalǵandaı jalt qaratty.

Velıkanov-saıasattyq bólimniń komsomol jumysyn basqaratyn uzyn boıly, qyr muryn jas jigit.

Kele salysymen:

— E, basqarma, qarqyn qalaı? «Qyzyl egis» qashan bitedi?

— Bitiremiz ǵoı! — dedi basqarma.

Áńgime uzaqqa sozylǵan joq, túski tamaq bastaldy. Eń sońynan syrdyń túıinin sheshkendeı Velıkanov pen Shaıahmetov keldi. Kıiz úı, ydys-aıaq.

Jaǵalaı árbir keregeniń túbinde óz astaryn ózderi jutyp, urysqan kisideı ún-tún joq kolhozshylar otyr.

— E, senderdiń, ortadan uıymdasqan tamaqtaryń qaıda?

— Mynaý ne! Brıgadır qaıda? Shaqyr beri — dedi qyzaryp Velıkanov.

— Men munda, joldas nachalnık — dedi esikten kirip kelip Balqoja.

— Sen áneýkúni tamaq ortadan jep ediń ǵoı. Óziniń qolyna úlestirgen bergeniń ne?

Brıgadır ustalǵan tutam quıryǵyn Velıkanovtyń ýysynan julyp alǵysy keldi.

— Joq... e... e... osylaı — dedi.

— Ne osylaı? Basqarma, neni baqylap júrsiń?

— Bul brıgadırdiń shyǵarǵan zańy ǵoı! — dep Shaıahmetov kımeleı sóılep, sózdi bólip jiberdi.

Otyrǵan úıdiń ishinde jıylys ashyldy. Brıgadanyń jumysy týrasynda baıandama jáne komsomol tobynan Shaıahmetovtyń qosymsha baıandamasy boldy.

— Káne, qyrman basynan qyzyldaı, ólshenbeı turǵanda bireýlerge bıdaı berdiń be? — dedi Velıkanov shúılige túsip.

— Kimge berdiń?

— Sý tasýshy Aıtbaıǵa...

— Jáne, ana kimge bergeniń she...

— Iá, 60 kelegramm berdim.

— Solarǵa bergende, qalaı berdiń, eńbekkúnine qaraı berdiń be?

Brıgadır úndemedi.

— Bergenine dokýmentteriń bar ma?

— Qajuǵyn ózimmen atalas, sondyqtan, alǵanyń esh ýaqytta jasyrmas dedim. Júsipten qolhat alýǵa umytyp ketippin.

— Seniń bergen bıdaılaryńnyń tizimi bar ma?

— Bar — dedi brıgadır. — Áı, tur, alyp kelshi! Áńgime dese aýzy ashyla tyńdaıdy — dep balasyna jekirip, ashýyn sodan alǵandaı boldy.

Bala júgirip eki tizimin alyp keldi. Tilimizde eki júzdeı adamnyń atyna bes-alty kúnge ár janǵa 3 kılodan bıdaı berilýi jazylǵan.

— Munyń ne? — dedi pompolıt.

— Bul kolhozshylarǵa berilip otyrǵan kúndelikti astyqtyń tizimi — dedi brıgadır.

— Bergende qalaı berdiń, kúndelikti soǵylǵan astyqtyń 10-15 prosent esebinen ár kolhozshynyń eńbekkúnine qaraı berdiń be?

— Iá!

— Endeshe, Shaıahmetovtyń qansha eńbekkúni bar.

— 350.

— Jupardyń she!?

Brıgadır jer shuqydy..

— «Iá» dep kóz boıaǵyń keledi. Astyq ólshenbeı jatyp qyrmannyń basynan beredi ekensiń, al sen onyń 15 prosent esebin qaıdan bilesiń?

— Pýrsentińdi bilmeımin, shyraǵym, áıteýir, eńbekkúnge qaraı beremiz.

— Olaı bolsa nege jannyń bárine birdeı úsh kılodan berip otyrǵansyń, joq, álde seniń brıgadańda jannyń bári birdeı isteıdi me?

— Iá... joq, rýdy qaıteıik, bárimiz kolhozdamyz ǵoı.

— Al, endi astyqty osylaısha úlestirýdi ne deımiz, joldastar — dep pompolıt kolhozshylarǵa qarady.

— Avansy — dedi brıgadır julyp alǵandaı.

Pompolıt brıgadırge biraz salmaqty kózben qarap turdy.

— Bul avansy emes-dep jan-jaǵyna qarady da-paek, paek, baıdyń, qulaqtyń jalshysyna beretin nársesi — dedi pompolıt.

— Paek! — dedi kúbirlep ózine-ózi esik jaqtaǵy bireý.

— Áıteýir, bári de eńbek etip júr ǵoı, úsh kıloǵa turarlyq eńbekkúni bar shyǵar, artynan eseptep shyǵara jatarmyz dep janynyń bárine birdeı berýge bola ma? Jalqaý Beken nege az almaıdy, ekpindi Toqmyrza nege kóp almaıdy? Komsomoldar qaıda?

Qyrman basynda ólshenbeı turǵan astyqty úlestirýge kimniń qaqysy bar? Joldastar astyq aldymen úkimetke tapsyrylýy kerek. Biraq sonymen qatar kúndelikti qyrmannan 10-15 prosentteıi eńbekkúnge qaraı kolhozshylarda berip otyrylýy kerek. Sen, Toqmyrza, tynbastan mańdaı terin tamshylap, adal túrde kúnige eńbek etesiń, saǵan jalqaý Bekenmen birdeı beredi. Seni qurmettegeni qaıda, ekinshi eńbegińdi baǵalaǵany qaıda? — dep pompolıt qolyn shoshaıtyp Toqmyrzaǵa qarady.

Toqmyrza biraz kóterilip qoıdy. Beken bir kolhozshynyń tasasyna taman syrylyp otyrdy.

— Tyǵylma, qarabet! Qara, bul arada kelip uıalýyn — dedi Jupar Bekenge.

Ústel basy tártipke shaqyrdy. Pompolıt qoıannan kóz jazyp qalǵan qarshyǵadaı alaqtap kolhozshylarǵa qarap biraz turdy.

— Jaqsybaı, seniń qansha eńbekkúniń bar? — dedi pompolıt esik jaqtaǵyǵa qadalyp.

— Qaıdan bileıik, shyraǵym, ózim hat tanymaımyn, eńbekkún-at ústinde júrgen balalardyń isi. Biz jumysymyzdy bilemiz — dedi Jaqsybaı.

— Ekpindi túrde, adal eńbek etetin bolsań, nege astyqty jalqaýlardan kóp ber dep talap etpeısiń?

— Bizdiń mindetimiz-jumys isteýdi bilý, basqasyn ne qylaıyq, bergenin alamyz.

Pompolıt tós qaltasyn sıpady. Qoly Moskvadan júrerden alǵan kýáligine tıdi, esine Qazaqstanǵa kelerde komısıadan ótken, komısıanyń suraýyna bergen jaýaby, ýádesi tústi.

Joq, jerden tyǵylyp, býlyǵyp qalǵan pompolıt Velıkanov sóıledi.

Úı ishinde kózge ilinbeıtin, tilge tıek bolmaıtyn, qolǵa bilinbeıtin bir ózgerek paıda boldy. Pompolıt Velıkanov sol ózgerekti taýyp alǵysy kelgendeı otyrǵandarǵa jaǵalaı kózin júgirtti...

Bes mınýttan keıin, jumys saǵattaı soǵyp, qaıtadan júre bastady. Jańa aıtylǵan sózder elektr bolyp qyrmannyń barlyq taraýyna, tamyryna qýat bergendeı boldy. Biz «Kishkene Dolby» kolhozyna kele jatqan jolda pompolıt Velıkanov joldas:

— Meni jazbańdar — dedi qyzaryp. — Meni toptyń ortasynda partıaǵa bergen ýádem esime túsip, oryndaı almaı qalam ba dep sasqanymdy jazasyńdar ma?! Jazbańdar — dedi.

Biraq kúres týraly áńgime osylaı boldy.

Kókshetaý 1933.

---