InfoHub Logo

Ertede bir qoıshy qoıyn jaıyp kele jatyp qý medıen daladan qaı mezgil ekeni belgisiz qýaryp qalǵan adam bas súıegin taýyp alady. Bul bas súıektiń ádettegi adamnyń basynan ári úlken, ári ózgeshe ekenin baıqap, qolyndaǵy quryǵymen ary-beri aýnatyp qaraıdy da onda ǵajaıyp jazýlardyń bar ekenin kóredi.

Bastyń sol shekesine «Aýyzben tatsań aýyzdan týylamyn», mańdaıyna «Uly joqqa ul bolamyn», oń shekesine «Qyryq eki adamnyń basyn alyp han bolamyn» dep jazylypty. Qoıshyǵa oı túsip, munyń úsh túrli áýlıeligin kóreıin deıdi de qýarǵan basty órtep, kúlin belindegi kisesine orap salyp alady. Eshkimge bildirmeıdi. Bir kúni qoıshy kúl salynǵan kisesin aldyna qoıyp «Aýzymen tatqanǵa aýzymen týylǵanyń qane? Uly joqqa ul bolǵanyń qane? Táji kıip, taqqa otyryp, han bolǵanyń qane?» dep ózine-ózi sóılep otyrady. Muny qasyna kelgen on bes jasar qyzy estip:

— Áke, ózińiz jalǵyzdan-jalǵyz kúbirlep otyrsyz ǵoı, kiseńizdegi bul ne zat? — dep suraıdy.

— Balam, bul bir ýly zat. Dámin tatyp kórýshi bolma! — deıdi ákesi. Erteńinde qyz: «men ákemniń jalǵyzy bolsam da syryn menen jasyrady, munyń qandaı qupıalyǵy bar eken, ne bolsam da kisesindegi kúlden aýyz tıip kóreıin», — degen oımen túıinshekteýli kúldi sheship, suq saýsaǵyn batyryp, dámin tatyp kóredi. Osy kezde qyzdyń óne boıy shymyrlap, júıe-júıesi bosap, qaıta-qaıta túshkirip, rýhynda lázzat sezim paıda bolyp, tuńǵysh ret mahabbattyń jan rahatyna keneledi. Az ýaqyttan keıin kókirek shóli basylǵandaı jan dúnıesi toıat tabady. Kóp ótpeı qyzdyń denesi aýyrlap, del-sal kúıge túsedi de júkti bolǵandyǵynyń beınesi baıqalady. Qyzdyń sheshesi muny sezip, «bul qalaı bolǵany?» dep bir ońashada bul syryn erine aıtady. Qyzdyń ákesi oılanyp otyryp áıeline :

— Meniń kisemde ǵajaıyp bir súıektiń kúli bar edi. Qaısy kúni «Bul ne nárse?» dep qyzym suraǵanda naq syrdy aıtpaǵan edim, ásili sol kúlden tatyp qoıdy ma eken, qyzymnan sol syrdy surap, uǵysshy?! — deıdi. Sheshesi qyzynan suraǵanda dál ákesiniń oılaǵanyndaı bolyp shyǵady. Qyz kisedegi kúlden biraz urlap tatyp kórgenin, sonan keıin osyndaı jaǵdaıǵa tap bolǵanyn úreılene turyp aıtady. Qyzdyń sheshesi jaǵdaı naq óziniń bolǵanyndaı ekenin erine málimdeıdi. Naq syrdy ózi ǵana biletin qoıshy bir kedeıdiń Sálim degen balasyn shaqyrtyp alady da, bylaı deıdi:

— Shyraǵym, sen maǵan bala bol! Qyzymdy saǵan qalyńsyz bereıin. Biraq bir shartym bar. Bolashaq náreste aýyzdan týady. Týǵan balany ózim alamyn. Ekeýińe elý bas iri qara, bes júz bas qoı, basyńa otaý kóteremin. Bul qupıalyqty basqa jan balasy bilmeıtin bolsyn! — deıdi. Osy shart boıynsha qyz Sálimge nekelenedi. Aı-kúni tolyp ýaqyty jetkende qyz bosanady, ul tabady. Náresteni áıeliniń baýyryna salǵan qoıshy «Báıbishem bosandy!» dep joǵarǵy elge kók bıe, tómengi elge tóbel bıe, aınalasyndaǵy elge ala bıe soıyp, otyz kún shildehana jasap, toı-dýman kórsetedi. Bala kún saıyn tolyp, aı saıyn ósedi. Symbatty bolyp tolysa beredi. Jeti jasqa kelgende qoıshy balasyn mollaǵa oqýǵa beredi. On bes jasqa kelgenshe qyryq molladan oqyp, olardyń bárinen bilgir, danyshpan bolyp shyǵady. Bala oqýyn bitirip, úıine qaıtyp keledi. Ákesine serik bolyp, kúndelikti sharýashylyǵymen shuǵyldanady. Bir kúni qoı baǵyp kelýge, ákesinen ruqsat alǵan bala qoıyn aıdap kele jatsa, qarsy aldynan úreıi qashqan bir áıel kezigedi. Eki qolyna ustaǵan eki qazy bar eken.

— Shesheı, qaıda barasyz? Nege munsha sasqalaqtap kelesiz? — dep jón suraıdy. Áıel:

— Balam, túnde bir jaman tús kórdim. Túsimde úıimniń oń jaq bosaǵasy órtenip jatyr eken, sodan shoshynyp úıden shyqtym da osy handyqtaǵy qyryq mollaǵa baryp túsimdi jorytaıyn, tús sadaqasyna myna eki qazdy bereıin dep baramyn, — deıdi.

— Shesheı, qaıtaryńyzda túsińizdiń jorýyn maǵan aıta ketińiz, — deıdi bala. Áıel mollalarǵa baryp túsin jorytsa, mollalar:

— Otyrǵan úıińnen qash, áıtpese pálege dýshar bolasyń, — depti. Qaıtqan jolynda áıel túsiniń jorýyn balaǵa aıtady. Bala álgi áıelge kómektesip, úıin basqa jaqqa kóshirisedi. Artynan qaıta kelip, áıeldiń kóshken jurtyndaǵy bosaǵasyn qazyp, at basyndaı altyndy taýyp alady da, ornyna tas salyp kómip tastaıdy. Altyndy eshkimge bildirmeı ákesine ákelip beredi de:

— Áke meni taǵy oqytamyz, — dep qyryq molla adam jiberedi. Siz bermeımin deseńiz de tartyp áketedi, — deıdi bala. Aıtqandaı-aq bir kezde bir neshe molla keledi de, qoıshyǵa «balań jalǵasty oqyp, tárbıelensin» dep qolqa salady. Sol kezde qoıshy:

— Bul bala jalǵyzym edi. Endi oqyta almaımyn, — deıdi. Biraq mollalar qoıshynyń erki aldyna qoımaı balany tartyp áketedi. Qyryq molla balany jan-jaqqa suraqqa tartyp «Altyndy tabasyń!» dep alqymǵa alady. Bala «Kórmedim, almadym» — dep moıyndamaıdy. Mollalar «altyndy tappasań óltiremiz» dep taqymyna buraý salyp, shekesine asyq qyzdyryp basady, bala sonda da shyn syryn aıtpaıdy. Bala osyndaı qınaý kórip jatqanda sol eldiń hany bir tús kóredi. Han túsinde bir ózennen óteıin dep barsa, qyryq shabaq balyq atynyń aıaǵyna jarmasyp, tistelep, aty úrkip, jyǵyp kete jazdaıdy. Han ózenniń ortasyna barǵanda bir qara jylan, bir sary jylan aldynan shyǵyp, handy shaǵýǵa umtylady. Olardan da zorǵa qutylyp, ózennen ótip, jaǵadaǵy jasyl shalǵyn, mıýaly baý-baqshaǵa kezigip, saıran quryp júredi. Uıqydan oıanǵan han bul nendeı tús ekenin bilý úshin shaharyndaǵy qyryq mollany shaqyrtyp, jorytady. Biraq mollalar tústi qalaı jorýdyń babyn tappaı, otyryp qalady. Sonda han ashýlanyp:

— Úsh kúnniń ishinde tústiń jorýyn aıtasyńdar. Aıta almasańdar bastaryńdy alamyn! — dep ámir etedi. Sasqalaqtaǵan mollalar kitaptaryn qansha oqysa da, tústiń jorýyn taba almaı, ózara aqyl quryp, «balaǵa jorytyp, sonan soń óltireıik» degen baılamǵa keledi. Tústi balaǵa aıtyp:

— Seni osynyń jorýyn aıtsań qoıa beremiz, — deıdi. Bala:

— Tústiń jorýyn hannyń aldyna baryp biraq aıtamyn, — deıdi. Tústiń jorýy tabylsa, hannan mol syılyq alamyz dep dámelengen mollalar balany hannyń aldyna aparyp:

— Aldıar, haneke, myna bala bizdiń bárimizden oqyǵan edi. Bizdiń biletinimizden de molyraq biledi. Biz jorı almadyq, janymyzdy qıa kórińiz?! — dep quldyq ura jalynady.

— Al, qanekeı, túsimdi jory! — deıdi han balaǵa.

— Myna otyrǵan qyryq molladan basqa hanymyńyzben sary qulyńyzdy da osy araǵa shaqyryńyz. Tústiń jorýyn onan soń biraq aıtamyn, — deıdi. Han hanymy men sary qulyn dereý shaqyrtyp alady. Osydan keıin bala tústi bylaısha jorıdy:

— Taqsyr, haneke, siz sýǵa alǵash barǵandaǵy qyryq shabaq balyq — myna otyrǵan qyryq molla, bular siz tez ólse kóptegen qaıyr-saqabat alyp, qazańyzdan ıgiliktensek dep, arandaryn ash qasqyrdaı ashyp júr eken. Al, sý ortasyna barǵanyńyzda sizdi shaǵýǵa umtylǵan sary jylan men qara jylan anaý hanymyńyzben qulyńyz. Olar ózara kóńil qosypty. Taqsyr, sizge qastandyq jasap óltirip, ana qul hanymyńyzdy alyp, han bolmaqshy eken.

Balanyń jorýyn estigen han qaharyn tóge: «Mynanyń aıtqany ras pa?», — dep otyrǵandardan suraıdy. Hannyń qaharyna shydamaǵan hanym, sary qul, qyryq molla «Pendeshilik istep, kúnáǵa battyq. Qylmysymyzdy keshire kórińiz!» dep ulardaı shýlaıdy. Bul sumdyqqa jany tózbegen han dereý buıryq berip, hanym men quldyń, qyryq mollanyń basyn túgel aldyryp tastaıdy. Han taǵyn balaǵa beredi de ózi ýázir bolady. Bala tapqyrlyǵymen osylaısha muratyna jetedi.

---