InfoHub Logo

Erte zamanda úsh aǵaıyndy jigit bolypty: úlkeniniń aty — Sarytaı, ortanshysy — Torytaı, eń kishisi — Qarataı.

Jigitter ań aýlaýmen kásip etipti. Ár kúnde kishisi ańǵa shyǵyp ań aýlady, úlken Sarytaı úıde qalyp ańshylarǵa as daıarlaýshy edi.

Bir ýaqytta Sarytaı úıde otyryp et pisirip otyrsa, daladan bir zor daýys estildi. Sarytaı qoryqqanynan jalma-jan ornynan tura kelip, dalaǵa shyqty, dalada ol ne kórdi? Saqaly qyryq tutam, boıy barmaqtaı, túsi sýyq adamdy kórip qoryqqanynan óle jazdady.

Qudaıdyń kem jasaǵan baıǵusy Sarytaıǵa qatty aqyrdy, hám oǵan buıyrdy: «Meni attan túsirip al!» — dep. Sarytaı esi shyǵyp ketip, qoryqqanynan shalǵa jetip kelip atynan túsip, hám úıge ákeldi. Úıde et oshaq ústinde tur edi.

Ergejeıli shal Sarytaıǵa: «et ber», — dep buıyrdy. Baıǵus Sarytaı onyń barsha buıyrǵanyn ornyna keltire bastady. Qazannan etti túsirip alyp, shaqyrmaǵan qonaǵynyń aldyna qoıdy.

Qonaq kirpik qaqqansha tabaqty tazalap, taǵy da et suraı bastady. Sarytaı qazannan bárin alyp jalmaýyz qartqa berdi.

Bir japyraq ettiń artynan bir japyraq et bizdiń batyrdyń aýzyna qaraı jumarlanǵan ýaqytta Sarytaıdyń kózi ilespedi.

Astan soń qonaq atyna minip úıine qaıtty. Sarytaı inileri ańnan kelgen shaqta bolǵan ýaqıǵany olarǵa aıtty.

Ekinshi kún úıdi qaraýyldaýǵa, hám as daıarlaýǵa ortanshysy Torytaı qaldy. Oǵan taǵy da baıaǵy bizdiń alyp keldi hám bul kele qazandy tazalap úıine qaıtty. Mine, kezek eń kishisi — Qarataıǵa keldi úıde qalyp, úı kúzetip, as daıarlap turýǵa.

Qarataı óleń aıtyp otyr edi, kenetten shyńǵyrǵan daýys estildi.

Qarataı batyr dalaǵa shyǵyp kórdi qyryq tutam saqaldy shaldy. Baıaǵy ádetinshe ergejeıli Qarataıǵa qyshqyrdy. «Meni attan túsirip al» — dep.

Qarataı qoryqpaı, jaı turyp aıtty: «Bizge kelgen qonaq attan ózi de túsetin. Onyń úshin munda qyzmetkeri joq», — dep.

Qarataıdan qarsylyq kórgen soń bizdiń batyr ergejeı shal aqyryn jumsap, hám daýsyn tómendetti. Qımyldamaı, eshbir jaıtaqtamaı, bos balanyń turǵanyn kórip, ergejeıli attan ózi túsip, hám et asýly turǵan úıge ózi kirdi. Ergejeıli Qarataıǵa qarap aıtty: «Sen maǵan qazannan et alyp ber!» — dep.

Jaryqtyq bos bala qazannan etti túsirdi, tabaqqa saldy. Shaqyrmaǵan qonaqtyń aldyna qoıdy. Qonaq ettiń bárin jep taǵy da zorlaı bastady et surap. Sonda Qarataı oǵan aıtty: «Bizdiń qonaqtarymyz buryn bir tabaqtan kóp jemeıtin edi, hám suraýdyń da reti joq, sebebi — munda aǵalarymnyń da sybaǵasy bar. Olar ańnan qaıtsa kerek, hám qazanda qalǵan etti jese kerek» — deıdi.

Jigittiń bul aıtqanyna iltıpat etpeı ergejeıli ózi-aq etti bıleı bastady. Jas adam ergejeıliniń óz betimen istegen isine namystanyp, jigeri qaınap alysýǵa bar kúshimen umtylyp, uzyn saqalynan aldy. İlezdiń arasynda zor tóbeles boldy. Aqyrynda Qarataı jeńip, shaldy saqalynan úlken báıterekke baılap qoıdy.

Túnde ergejeıli saqalyn úzip aldy da qashýǵa bet qoıdy. Erteńinde balalar kórdi shaldyń báıterekte joq ekenin. Biraq ornynda baıaǵy ózi baılaǵan saqaly báıterekte qalypty. Balalar kegin alýǵa oılap júr edi, qýýǵa artynan ketedi. Jigitter kóp izdep endi esh jerden tappady. Mine, aqyrynda tesikke keldi. Qarataı óziniń tileýi boıynsha arqannan ustap tómen qaraı túsip ketti. Aǵalary arqandy ustap qaldy. Shuńqyr túbinde ol bir appaq sútteı bir úıdi kórdi. Qarataı bul úıge kirdi, úıdegi sulý úsh qyzdy kórdi. Úsh sulý jas adamdy kórgen soń tıisti ádeppen tura kelip, oryndarynan taǵzymshylyq kórsetisti. Sulýlar úndemeı turdy. Qarataı olarǵa qarap surady: «Qaryndastarym, saqalsyz, boıy bir tutam kisi kórdińder me?» dep. «Kórdik — dedi qyzdar. — Jigit, saqtanǵaısyń ol zalymdardan, barsań, seni óltirer, biz seni aıaımyz! Ol bizdiń kórshi úıde jatady». «Joq! Men baramyn ol zalymǵa!» — deıdi Qarataı endi. «Egerde ol tóbeles ete bastasa, sulýlar sizder qaısymyzǵa bolysar edińizder?» — dep Qarataı surady. «Sizge bolysar edik», — dedi qyzdar. Qyzý jigit Qudaıǵa syıynyp, qashqyn jatqan úıge qaraı bet qoıdy. Qarataı onymen kóp alysyp, aqyrynda kúshi azaıa bastady sharshap. Qarataı sý ishkisi kelgen soń, shólin qandyrýǵa ergejeılige qarap bizdiń Qarataı osyndaı sóz tolǵaıdy: «Qart, jiber meni sý ishýge!» — dep. Qart kópten-aq osyndaıdy tilep turǵan, bizdiń batyrǵa ruqsat berdi. Qarataı baıaǵy tanys sulýlarǵa kelip, olardan ishýge sý surady. Sulýlar (kók moıyndar) jas boz balaǵa jaı sý bermeı, adamǵa kúsh beretin sý berdi. Qarataı sýdy iship, kóp kúshtiń paıda bolǵanyn denesi sezdi. Ergejeıliniń sý ishkisi keldi. Ol da qyzdarǵa kelip sý surady olardan. Aılaker, mikir kók moıyndar súımeıtin shalyna adamnyń kúshin azaıtatyn sý berdi. Kókmoıyn sulýlardyń sýymenen kúsheıgen Qarataı bir qoıyp qyzdardyń sýymen kúshi ketken shaldy óltirdi de, bir tilegen muratyna jetti.

Shaldy óltirip Qarataı ózine jaqsylyq etken sulýlaryna keldi, hám olarǵa aıtty: «Súıikti sulýlarym, nege sizder jer astynda turasyzdar, shyraqtarym, sizderdi Qudaı urǵan zalym alyp qashqan joq pa?» dep. Osy sózdi estigen shaqta sulýlardyń kózderine jas tolyp, basyn tómen salyp, eń úlkeni kózindegi jasymenen óziniń qaıǵyly hıkaıatyn bastady:

— «Zeıinińdi salyp tyńdaǵaısyń, men ózimniń hıkaıamdy aıtaıyn. Biz úsheýmiz bir týysqan. Jer ústinde turýshy Sarmanqul degen táýir baıdyń qyzdary edik. Ol bizdiń atamyz bútil dúnıege maǵlum edi. Óziniń naǵyz altynnan saldyrǵan áıbat saraıymenen hám baqshasymenen, onyń ishinde ártúrli dúnıeniń keremeti bar edi.

Bizder osy áıbat saraıdyń ishinde tárbıelenip edik. Ár kún sheshemizdiń kúńiniń qaraýynsha baqshaǵa baryp, saıran etýshi edik, beıne bir ujmaqtyń qusyna uqsap saırap mereke etýshi edik. Ol baqshanyń ishinde ár qustar saırap, gúlder jaqsy ıis berip, kúmisteı sýlarymenen bulaqtar aǵyp, jyl boıynsha ártúrli jemister pisip turýshy edi.

Baqshanyń qyzyǵymen aldanyp keshtiń bolǵanyn biz bilmeı qalyppyz. Kenetten kún túnerip, jaı jel bolyp, sóıte-sóıte ulǵaıyp daýyl turdy. Kún kúrkirep, najaǵaı oınap jer solqyldady. Bilinbeı bizderdi bir nárse tómen tartty. Kóz ashyp-jumǵansha biz osy aq úı ishinde paıda boldyq.

Osy úıdiń ıesi ergejeı qart, ony sen jigit, qazir óltirip taǵdyrmen osynsha kemdikke kiriptar bolǵan bizdi qutqardyń. Seniń sıpatyńdy, ózimizdiń qutqarýshyny kórip turmyz. Bútil ómirimiz boıynsha Qudaıdan tilerimiz bizdi kábabtan qutqarǵanyńyz úshin sizge zor rahmet etsin!» — dep. Jas adam baıǵustyń aıtqan sózine raqymy kelip, baqytsyzdyqtaryna kóp qapalandy.

Ol ózine ózi mindet etti, baqyttyń qusyn bulardyń basyna qondyrýǵa, jaryq dúnıeni kórsetip nekelendirip qosýǵa.

Qarataıdy arqan ushyna baılap tesikke jibergendegi osy arqan ushyna úlken qyzdy baılap tart degendeı belgi etkende, aǵalary arqandy tartyp kóterip alyp, Qudaıdyń jaryǵyn kórsetti. Arqan ushynda inisiniń ornynda qyzdy kórip, shoshyp ketkendikten, tipti jetkizip aıtýǵa múmkin emes! Júrekterine qan tolyp beıne aqymaq áıelshe aqyra bastady. Aqyldy qyz oqıǵanyń barshasyn aıtyp edi, jigitter bosyldy. Arqandy taǵy tómen jiberip, qyzdardy jaryqqa shyǵardy. Oıbaı, Qarataı, qandaı-aq jaman aǵalary! Álgi qyzdardyń sulýlyǵyna qyzyǵyp, alýǵa talap etip, osyndaı zalymdyq iske bel baılady. Qarataıdy jer astynda qaldyryp, ózderi bári de qymbat baǵaly tabystarymen jóneldi. Eki jigittiń dinsizdigin kórip kishi qyz bárinen sulý, hám aqyldy edi, eki myrzaǵa qarap bir sóz aıtqany: «Eı, jaqsy jigitter, ne sebepten máńgi azapqa ózderińizdi inińizdi tastaısyzdar? Nendeı jazasymen osyndaı azapqa laıyq? Shyndaryńyzben-aq osyndaı taza jigitti ólimge qıǵandaryńyz ba? Qarataı sizderdi de, bizderdi de qutqarýshymyz emes pe? Qudaıdan qorqyńyzdar, bireýdi baqytsyz etip baqytty bolamyn dep oılamańyzdar. Sizder esh ýaqytta baqytty bolmaısyzdar, búgin bolmasa erteń onyń kebi bastaryńa keledi. Qudaı aqqa beredi, ol jaza eter».

Bul aıtqany zalymdarǵa esh nárse bolmady, hám tebirenbedi. Sonda kishi qyz jylap turyp aıtty. «Men sizdermen júrmeımin, onyń janynda qalamyn, osy jerdegi ólim maǵan súıkimdirek sendermen qaıǵy jutyp esirikpen júrgenimnen de» — dep baıǵus zar jylap, aqyrynda ózin óltirýge bel baılady. Jigitter ózin ózi óltirýine jibermeı, qol-aıaǵyn baılap, arttaryna qaramaı qaıta bastady.

Qaıyr, jigitter júre tursyn, biz Qarataıǵa qaıtalyq. Qarataıdyń ishi kópten-aq sezdi. Zalymdyǵy úshin aǵalaryn qarǵamaı, Qudaıǵa jalbaryndy, olardy aqyldy et dep Qudaıǵa tapsyryp. Jer astynda bir úlken tesik kórdi. Tesikke kirip edi — bir aq saqaldy shal otyr. Onyń aldynda sónbeıtin ot janyp tur. Ol barsha zeıinimen úlken duǵalyq kitap oqyp otyr. Kelýshini baıqamaı shal kitabyn oqı berdi. Qarataıdyń sózimenen oqýy bólindi. «Ássalaýmaǵaleıkúm, Qudaı rahmáti saǵan bolsyn», — dedi. Qarataıdy kórgende onyń kózi ottaı jaınap, murty kúlimdep jyly dybyspen aıtty: «Qosh keldińiz, súıikti uǵylym, Qarataı», — dedi. Qarataı ǵajapqa qaldy tanystyǵy joq qart atyn ataǵandyǵyna. Shal murty kúlimsirep aıtty: «Mine, endi keldi kóp kútken qonaq, otyr, adam ulany, hám tyńda meniń qaıǵyly hıkaıamdy. Qyryq jyl — meniń bul shuńqyrda turǵanyma. Bútil ómirimdi saryp ettim duǵalyq kitap oqýǵa. Bizdi taǵdyr ózi qosty, sen maǵan uǵyl bolarsyń, men saǵan ata bolarmyn. Seniń mańdaıyń jaryq, baqytyń jarqyrap tur. Ýaqytsha aǵalaryń qorlyq etken, hám ýaqytsha ǵashyǵyńnan aırylypsyń, ol áli seni umytqan joq. Kúnimen seni oılaıdy. Seniń aǵalaryń aram qoldarymen ustamaqqa gúl sekildi tánine talap etedi, biraq kórinbes perishte sen úshin denesin qorǵaıdy, Qudaı saqtap turǵan áýlıeniń qolyn óziń bilersiń. Ol seniki. Ekeýińiz baqytty bolyp, nekemenen qosylyp qosaqtyq ómirdi rahatta ótkizersiz. Osyndaı zor mártebege dosyń súıinip, dushpanyń kúıiner. Mine, taǵy saǵan bir sóz: aǵalaryńnyń aıybyn kesh, zor kiná etti olar, seni jer astyna tastap, seniń qalyńdyǵyńdy alaıyn dep baıǵus solar da zor azap tartyp turady. Onyń úshin Qudaı seni jarylqar keń rahmetimenen máńgi dúnıege shyǵyp. Endi uıyqta, beıshara joldan sharshaǵan shyǵarsyń qaıǵymenen», — dedi. Shaldyń sózi Qarataıdy qýantty. Shaldyń aıaǵyna kóz jasymen jyǵylyp, qolyn súıdi. Ol barsha azabyn umytyp, hám sharshaǵanyn umytyp, aqyryn jaqsy tátti uıqyǵa ketti. Sol ýaqytta shal uıyqtamaı óziniń táýir kóretin kitabyn oqı berdi. Kenetten ol áıdik aq qus bolyp uıqydaǵy Qarataıdy arqasyna mingizip, kóz ashyp-jumǵansha jigitpen Qudaıdyń jaryǵyna shyqty. Úsh juma, úsh kún ótti. Qarataı áli uıqyda. Shal ony bir zalym zalal eter dep kúzetip otyrdy. Mine, batyr oıandy, jan-jaǵyna qarap kórdi taýlardy, ormandardy, tez aqqan ózenderdi, aınalasyna kóz jetpeıtin kók aýany. Osynyń ámmesine senbeı Qarataı qýanyp saqyldap kúldi. «Eı, Qudaıym, nendeıin ǵajaıyppen men dúnıege shyqtym?! Sen Qudaıym, qudiretti, kúshti, hám ádil shal sıpatynda etip maǵan qutqarýshy jiberdiń. Osy sózbenen shaldyń moınynan qushaqtap súıip, «ata-anam, qutqarýshym!» dedim. Shal: «Seni Qudaıǵa tapsyrdym» — dep kózden ǵaıyp boldy. Qarataı shaldyń aq kóńildi ekenine, jumsaqtyǵyna, kóbinese kóz ashyp-jumǵansha ǵaıyp bolýyna ǵajapqa qalyp, hám birneshe mınýttaı qımyldamastan qaldy. Bul shal Qyzyr paıǵambar edi. Qudaıym ony beıshara bolǵan Qarataıǵa jiberip edi, jer astynda jatyp kóp jalbarynyp edi. Beıne oq tıgen jolbarystyń balasyndaı sabyrsyzdyǵy qaınap ne bolsa da tez óziniń ǵashyǵyn izdeýge ornynan ushyp túregeldi sonsha dúnıege ashýlanǵandaı jábir kórgen túsimenen. Qany qazansha qaınap, kózinen qany tógilip, ashýdan tula boıy dirildep ǵashyqtyqtan shóldedi. Naq osy ýaqytta ol estidi ǵaıyptan bir daýysty: «Qapalanba bári de bolar, tez aldyńnan shyǵar!»

Shaldyń aıtqany keldi. Qarataı ashýmenen qaıda bararyn bilmeı otyrǵanda onyń baqytyna sharshaǵan qashqyn ıtterdiń ústine keldi. Tilemegen aǵalary inisin kórip qoryqqanynan óle jazdap, onyń aıaǵyna jyǵyldy.

Sulýdyń qýanǵanynan júregi jarylyp kete jazdady. Qýanǵanynan ózin umytyp, baqytty meniń kishi sulýym, shydamaı, qýanyshtan shyqqan kóz jasymen batyrdyń moınyn jýdy. Batyr onyń betin shópildete súıip, súıikti kókirekke súńgip ketti. Batyrda qımyl joq. Kókiregine basyn tyǵa, súıýmenen jaýap berdi. Aq kóńil Qarataı aǵalarynyń aıybyn keshti, biraq sulýlardyń bárin bermedi, ózi bizge belgili sulýdy aldy, otyz kún oıyn etip, qyryq kún toıyn etip keneldi. Ámmege de shattyq boldy, biraq eki zalymǵa jaman boldy. Qarataıdyń qudalyǵynyń artynan qalǵan eki sulýdyń quda túseriniń oıyny boldy, olar da ǵashyqtyqpen shyǵysty belgili adamdarǵa. Endi bizdiń ertegimiz bitti, murat hasyl bolyp, munan soń da Qarataı qosaǵymen kóp ómir súrdi. Súıikti qosaqtardan balalar týyp, ákesindeı batyr boldy. Eı, meniń aqkóńil qurmetti tyńdaýshylarym, Qarataısha maqtaýly is etip dúnıedegi jaqsylyqpen, qosaqtyqpen rahattanyńyzdar!

---