InfoHub Logo

Til – qatynas quraly. Adam tyńdaýshyǵa óz oıyn emin–erkin jetkizip, sondaı–aq til arqyly baılanys quryp, bul qoǵamda ilgeri jyljý úshin belgili bir el bolyp, máńgi ómir súrý maqsatynda paıdalanylatyn til – adamnyń dene músheleriniń ishindegi eń qajettisi. Sebebi, «Tili ólgen el–tiri ólgen el».

Búkil álemdegi elderdi alyp qaraıtyn bolsaq, ár eldiń ózine tán tili, dini, salt–dástúri bar. Osy jáne taǵy da basqa faktorlar arqyly bir memleket ózge elderden erekshelenip, álem kartasynan jeke qamtıtyn aýmaǵyn qalyptastyrady. Damyǵan elderdiń qataryna kirip nemese ǵasyrdan– ǵasyrǵa tarıhı qundylyǵymyzdy joǵaltpaı órbý, qandaı da bolsa memlekettiń maqsaty. M.Áýezovtyń «Ulttyń tili – sol ulttyń jany, jan dúnıesi. Ol júrekti soqtyrtyp turǵan qan tamyry sıaqty. Egerde qan tamyry jabylyp qalsa, júrek te soǵýyn toqtatpaı ma?» demekshi «Til mártebesi–el mártebesi».

Qazaǵym oıshyl, keremet halyq qoı. Ómirdegi kez kelgen jaǵdaı, sheshimin tabar–tappas iske aqyl qosyp, kómek silteıtindeı óziniń oımaqtaı bolsa da oıly maqal–mátelderin óz urpaǵyna asyl rýhanı azyq qoryn mura etken. Ana degende tolqymaıtyn teńiz, týlamaıtyn júrek bolmaıdy dep kórkem jazsaq, til degende birden oıyma keletini, janyma jylý syılaıtyny, ulttyq rýhymdy kóteretini aqıyq aqyn Muqaǵalı Maqataevtyń «Úsh baqytym» óleńindegi tilge arnalǵan myna óleń shýmaqtary:

Al ekinshi baqytym – tilim meniń

Tas júrekti tilimmen tilimdedim

Keı–keıde dúnıeden túńilsem de,

Qasıetti tilimnen túńilmedim...

Álemniń ár túkpirinde san túrli til bolsa da, jalpy dúnıe júzilik, halyq sóz baılanysynda  eń kóp qoldanatyn tilder qataryna - aǵylshyn tili jatady. Sońǵy derekterge súıensek, qazaq tili álemdegi eń baı tilder qatarynan aǵylshyn tilinen keıin úshinshi oryn tórin alyp tur. Aqkóńil, qonaqjaı qazaq elinde 130-dan astam ult-ókilderi tursa, olardyń tili, dinine, ádet-ǵurpyna syılastyq tanytyp, keń peıil kóz qaraspen qaraýymyzdyń bar syry dostyq nıet pen berekeli birligimizde. Qadyr Myrza Álı ana tili týraly óz óleń joldarynda «Ózge tildiń bárin bil, óz tilińdi qurmette!» demekshi «Kóp til bilgen adamnyń joly-dańǵyl». Qazaqstanda memlekettik til – qazaq tili, al ult aralyq qatynas tili – orys tili. Sondaı-aq bizdiń elimizde jyl saıyn 22 qyrkúıek kúni - tilder merekesi joǵary dárejede atalyp ótiledi. Osy atalmysh oqıǵaǵa baılanysty jyl saıyn elimizde ár túrli sharalar, mektepterde til aptalyqtary ótedi. 

Sheshendik sóz óneriniń basty quraly – qyzyl til. Sonaý yqylym zamanda ómir súrgen Aıaz bı men Maıqy bı kezeńinen bastalatyn ádebıet janrynyń erekshe úlgisi sheshendik sóz óneri atadan – balaǵa beriletin týma daryndylyqqa negizdeledi. Qazaǵymda ana tili týraly jyrlamaǵan birde-bir aqyn joq. Meniń de shabytym oıanyp, ana tilim – qazaq tilime arnalǵan mahabbatym, osy óleń shýmaqtarynda aıqyn kórinedi:

Qazaq tili – ana tili asylym,

Ótse meıli san jyldarym, ǵasyrym,

Halqyń úshin ár kez uly bolasyń.

Qazaq tili máńgi, máńgi jasasyn!

Ata – baba amanaty –til men jer,

Saqta urpaq! Toqy myna sanańa,

Keremettiń keremeti tek bizde

Qazaq eli bar elderdiń ishinde

Eń tektisi, eń myqtysy osy úlken álemde.

Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini, til–ólsheýsiz qazyna, órisi keń álem. Tilden tildiń keńdigi bolǵanmen, kemdigi joq. Til tazalyǵyna mán berip, urpaǵymyz qazaq tiliniń dańqyn asqaqtatyp, birligimizben tynyshtyǵymyz máńgi bolǵaı...

---