InfoHub Logo

(fantasıkalyq áńgime)

I. JUMBAQ HAT

Meniń bul jolǵa sapar shegýime sebepker bolǵan túsiniksiz bir hat edi. Kók, sarǵysh, aqshyl konvertti hattardyń ishinde ol kóp ýaqyt eleýsiz jatypty. Bizge Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen alýan túrli hattar kún saıyn jaýyp jatady. Olardy redaksıa qyzmetkerleri kezekpe-kezek asha beremiz. Keıde syrtyndaǵy famılıasyn teksermeı, bir-birimizge kelgen týystyq, joldastyq sálem hattardy ashyp qoıatyn jaıymyz bolady. Oǵan eshkim kináli de emes. Tek oqymasa bolǵany deımiz. Bul joly da dál solaı boldy.

Hat meniń atyma kelipti. Ony ashqan mektep bóliminiń qyzmetkeri Saıa eken.

— Myna qarańyzshy, sizdiń atyńyzǵa bir hat kelipti, baıqamaı ashyp qalǵanyma ǵafý ótinemin. Biraq ózi bir qyzyq hat, — dedi ol kúlimsirep. Men jyrtylǵan konvert ishinen bir japyraq qaǵazdy qolyma aldym.

«Ardaqty Boppoz» dep bastalypty álgi hat. Sodan keıin aq bettiń ár jerinde «...Luhman Hakim... estýshi tiri... tezdetip...» degen bes sóz jazylypty da, eń aıaǵyna «sálemmen» degen sóz teris túsipti.

Men qyzaryp kettim. Esime budan on jyldaı buryn birge oqyǵan jaqyn joldasym túse ketti. Odan basqa eshbir tiri jan meniń Boppoz ekenimdi bilmeıtini maǵan aıan. Men hatty aldym da, bir búktep tartpama sala qoıdym.

— Jáı, meniń bir qurdasymnan kelipti, — dedim qasymda kibirtiktep turǵan Saıaǵa.

Ol ketisimen esigimdi ildim de, hatty qaıta qolyma aldym. Kóz aldyma kópten beri habar-osharsyz júrgen partalas dosymnyń bet beınesi elestedi. Biz ony bala kezimizde, nege ekeni belgisiz, Qaıraq deýshi edik. Qaıraq Almatyda PI-di bitirgennen keıin, Qaraǵandy oblysynyń bir túkpirine muǵalim bolyp ketken dep estigenbiz. Hat jazysyp, habarlaspaıtynbyz da. Tuńǵysh jazǵan hatynyń sıqy mynaý. Men túsiniksiz sózder jazylǵan qaǵazdy ári beri tóńkerip, zertteı bastadym. «Bátshaǵardyń munysy nesi, jumbaqtamaı-aq jazsa nesi ketti», dep oıladym. Ári aýdardym, bepi aýdardym. Esime ekeýmizdiń bala kezimizdegi bir oıynymyz oraldy. Men dereý shylym tutattym da, hattyń álgi úzdik-úzdik bes sózdiń arasyndaǵy aq joldardy otpen qyzdyra bastadym. Kóp uzamaı onyń súıkektete jazǵan haty árip-áripimen tolyq kórindi. Sondaǵy haty bylaı edi:

«Ardaqty Boppoz! Saý-sálemet bolarsyn. Seniń Luhman Hakim jaıynda zerttep júrgenińdi esitýshi edim. Qeýdeńde janyń bolsa, tezdetip maǵan jet. Men ony taptym. Turaǵy — Qaraǵaıly. Áli tiri kórinedi. Bálkim Qaıraqtyń esi aýysqan dep oılaýyń múmkin. Shynaıy Boppoz bolsań asyq, ókinbeısiń.

Sálemmen Qaıraq».

Bul hattan keıin biraz kún del-sal bop tunjyrap júrdim. Qyzmettes dostarymnyń arasynda da ózimdi bir yńǵaısyz sezinip, tis jaryp eshteńe aıtpadym. Azdan soń aramyzda ol bir jaı ázil hat eken degen ortaq pikir týdy da, jumbaqtyń bulty seıilgendeı boldy. Men bul máseleniń neǵurlym eleýsiz qalýyn tiledim. Al shyndyǵynda kóńil kúıim alaı-dúleı edi. Kúni-túni jadymnan Luhman Hakim shyqpaı qoıdy.

Luhman Hakim — shyǵys aýyz ádebıetindegi ańyzǵa aınalǵan adamnyń esimi. Ol óz zamanynda asqan dáriger, adam taǵdyry úshin búkil ómirin saryp qylǵan aqyl-oı ıesi bolǵan eken. Onyń jasaǵan shóp dárilerinen jazylmaıtyn dert joq eken. Ańyzdardyń aıtýyna qaraǵanda ol tipti tabıǵattyń zańyna qarsy turyp, ajalmen aıqasqa túsken, ony jeńip shyqqan kórinedi. Adam balasy úshin máńgilik ólmes ómir izdegen.

Luhman Hakim jónindegi adyzdardy bala kezimde estigenim bolmasa, keıin ol týraly esh málimet taba almaı, umyta bastaǵan edim. Qaıbir ańyz adamnyń jadynda qalady. Alaıda uly ǵulamanyń ómiri men is-áreketi, ony oılap shyǵarǵan adamdardyń qıaldary júrekti erekshe baýraıdy, tebirentedi. Adam ǵylym ataýlynyń besikten beli shyqpaı jatqan kezinde-aq ajaldyń qudiretine kúmán keltirgen ǵoı.

Ańyz dese elegizip qulaq túre, qyzyǵyp qıalǵa qıal jalǵap ósken balalyq shaq kimge de bolsa qyzyq. Onyń júrekte, adamnyń rýhynda qaldyrǵan keıbir izderi keıin eseıgen shaqta qaıta jadǵyrýy yqtımal nárse. Ol alǵan áserge de baılanysty. Men budan eki jyl buryn Qaraǵaıly aýdanyna barǵan edim. Demalys kúnderdiń birinde taý aralap, saıatshylyq etýge múmkindigim bolǵan-dy. Jarytyp eshteńe atyp almasam da tabıǵat kórkin tamashalap, kún uzaǵyna jaıaý-jalpy kóp sendelgenmin. Sol kez keshkiturymǵy ýaqyt edi. Qyzyl jartasty bir taýdyń sol jaq qaptalyn ala eńistep kele jatqanmyn. Kózime jaltyrap áldeqandaı nárse kórindi. Joǵary kóterilýge erinbeı biraz myqshyńdap, jartasty órlep shyqsam, úlkendigi alaqannyń aıasyndaı ǵana kishkentaı tas eken. Kóterip alyp qaradym, betinde arabsha jazýlar kórindi. Sol arabshaǵa saýatym myǵym emes-ti. Degenmen ejiktep otyryp oqyp shyqtym.

«Hurmátlý saıatshy, eki qadaq ashýdas, bir týstahan totıaıyn tabyp ber» dep jazylǵan eken. Jazýdyń astynda «Luhman Hakim» degen domalaq mór tur.

Bul ne ǵajap! Myna tas qaıdan keldi bul jerge? Men jan-jaǵyma qarap eshqandaı sezikti nárse kóre almadym. Sodan keıin tasty qaltama salyp alyp, úıge tarttym. Luhman Hakimniń esimi meniń qıalymdy ekinshi ret osylaısha qozǵap edi. Ne bolsa ol bolsyn, bir ǵylymı qundy tas taýyp aldym degen nıetpen jatqan úıime kelip biraz dem aldym. Sodan keıin úı ıesi kelgenshe tasty taǵy bir kóreıinshi degen oımen qolyma alyp qaradym. Ǵajap! Tastyń betindegi jazýdyń bári óship qalypty. Jáne ózi men taýyp alǵan kezdegideı nurly da emes. Jaı bir qara qoshqyl kesek. Jazýdy kórgenim, oqyǵanym ózime aıan. Bul qaıda ketti? Erteńine kúnge shyǵaryp qaradym, otqa qyzdyryp kórdim, eshbir jazýdyń ózi turmaq jymjylas izi de kórinbeıdi. Sol jerdiń adamdarynyń bir talaıyna kórsetip edim, eshkim tis jaryp eshteńe aıtpady. Tez qamdanyp Almatyǵa qaıtyp keldim. Geologıalyq ınstıtýtqa aparyp teksergende, ol kvarstyń jaı kesegi bolyp shyqty. Al jazý izin mıkroskop ta taba almady. Sodan soń men Luhman Hakim jóninde derekter jınaı bastadym. Al Qaraǵaılyǵa qaıta barýǵa bir jolym túspeı qoıǵan-dy.

Sodan beri nebári eki-aq jyl ótken-di. Mine taǵy bir ǵajaıyp jumbaq. Luhman Hakimdi Qaıraq qaıdan biledi? Ony tiri, Qaraǵaılyda júr dep jazady. Álde meniń arabsha jazýy bar tas taýyp alǵanymdy bilip qoıdy ma eken? Biraq men ol týraly eshkimge lám-mım dep tis jarmaǵan edim ǵoı. Joq, Qaıraqtyń osy haty men jumbaq tastyń arasynda tikeleı baılanys bolýǵa tıis! Maǵan shuǵyl júrý kerek!

II QAIRAQ JÁNE ONYŃ QOLYNDAǴY KÚNDELİK...

Samolet meni Qaraǵaılyǵa tús kezinde alyp keldi. On shaqty jolaýshynyń ishinde bir buryshta eleýsiz otyrdym. Qarqaraly taýynyń silemderi tarmaq-tarmaq bop kóringende kóńilim órekpip, taǵy bir tolqyp qaldym. Qandaı qupıany jasyryp jatyr eken ol óziniń qoıynynda?! Aeroportta meni eshkim qarsy almady. Óıtkeni, dál sol kúni keletinimdi Qaıraq bilmeıtin-di.

Men qol chemodanymdy kóterip úıine kirip kelgende, ol jas balasha qýandy.

— Mássaǵan bezgeldek! Seni mundaı jyldam dep kim oılaǵan bátir-aý! Ózińde óń-tús degennen eshteme qalmapty ǵoı, jáı ma, — dedi ol qýaqyldanyp. Meni chemodanymdy qoıýǵa úlgertpeı, qapsyra qushaqtap dóńgelentip áketti.

Qaıraqtyń aýzyn tompaıtyp sóıleıtin Qadısha degen uıalshaq áıeli, tórt-bes balasy bar eken. Bárimiz shurqyrasyp qaldyq. Qaıraq tórt bólme aǵash úıde qalasha turady eken. Eń úlken bólmesin kádimgi eń jańa mebeldermen jasaýlapty. Men óte kóńildi zal úıine kirip jumsaq kresloǵa otyrmaqshy edim, ol qoıarda qoımaı basqa bir kishkene bólmesine alyp ketti.

— Oryndyqqa otyra-otyra sharshaǵan shyǵarsyń, sen bile bilseń aýylǵa keldiń, júr bizdiń qazaqy úıge, — dedi.

Qaıraqtyń qazaqy úıi de súıkimdi eken. Tór aldynda jaıýly kilem, dóńgelek stol.

Qadısha tórge qabattap kórpe salyp, mamyq jastyq tastady. Men yqylasymmen jantaıyp otyra kettim.

Jol azabyn tartpaı, sátti kelgenime me, álde Qaıraqtyń semásyn, turmysyn kórip qýandym ba, dúdá-mal, kúdik shyrmaýynda júrgen kóńilim jaılanyp ornyna tústi.

Amandyq, saýlyq saýaldary bitken soń Qaıraq:

— Al endi sen jatyp dem al, biz Qadısha ekeýmiz seni toıǵyzýdyń qamyna kiriseıik, shóldegen, qarnyń ashqan shyǵar, — dedi.

— Kóp eshnársege áýre bolmańdar, — dep kúbir ettim men.

Biz soraptap sháı iship otyrmyz. Qadısha qyp-qyzyl semiz baýyrsaqtardy kámpıt aralastyryp dastarhanǵa taý-tóbe ǵyp úıdi de, ara-arasyna kádimgi qoldan pisilgen sary maıdy tostaǵandap qoıdy. Kóp uzamaı jańa soıylǵan qoıdyń qýyrdaǵy keldi. Hrýstal rúmkalardy syńǵyrlatyp sharap ishtik. Men dastarhan mázirine shyn yqylaspen den qoıǵansyp, ózimniń ishimdegi taǵatsyz kóńilimdi aldyrmaı erkin otyrmyn. Retin taýyp máseleni búıirden qoıyp qalýǵa batpaımyn. Onyń minezin bilemin. «Balamysyń, degbirsizdenbeı baısaldy otyr» dese ne deımin.

— Áı osy jazýshylar-aı, — dedi sálden soń Qaıraq. Ar jaǵyńda birdeńe tyǵylyp turǵandaı ne bolǵan saǵan. Sharýań eshqaıda qashpaıdy, shaıdyń toǵyn basyp, azdan soń et jeımiz. Onan da astanada, úlken ómirde nendeı jańalyqtar bop jatyr sonyńdy aıta otyrsańshy. Alaq-julaq etip, ah-ýh dep otyrsyń.

Qadısha, syqylyqtap kúlip:

— Qaıraq-aý, qurdastyń tamaqqa zaýqy joq shyǵar. Jol júrip kelgen, sharshaǵan adamda ne baǵa bolýshy edi. Zorlama, — dedi.

— Bala kezinde osyndaı jelekpe edi, alqyn-julqyn bop únemi asyǵys júretin, áli qoımapty sonysyn, — dep Qaıraq ornynan turdy.

Men tómen qarap kúle berdim.

Qadısha dastarhandy jınaı bastady.

Qaıraq aýyz bólmege shyqty da esiktiń aldynan qaıta buryldy:

— Jaraıdy, eregeskende ishegińdi biraz sozaıyn dep edim. Bolmas, qonaqsyń ǵoı. Júr endi. Men lyp etip kóterildim de ilese shyqtym. Ol zal úıine alyp keldi.

— Bul bir ózi túsiniksiz nárse. Sener-senbesimdi bilmeı ábden aqymaq boldym. Qurǵyrdyń qaıdan ǵana meniń qolyma kep túskenin shaıtan bilsin be?!

Qaıraq osylaı dedi de kitap sóresinen tozyǵy jetip jyrtylǵan bir kókala dápterdi sýyryp aldy.

Dápterdi jel qaǵyp, sý tıgen tárizdi. Shet-sheti julma-julma. Taǵatym taýsylyp elegizip turǵan men Qaıraqtyń qolynan ony tartqandaı bop julyp aldym da asha bastadym. Dápterdiń betteri tyshqannyń izindeı usaq jazýlarǵa toly.

— Al endi men saǵan kesel bolmaıyn, asyqpaı, abdyramaı muqıat oqyp shyq. Son soń maǵan sóılep beresiń, — dedi de Qaırat esikti jaýyp tysqa shyǵyp ketti. Men ózimmen ózim jeke bólmede jumbaq kúndelikti qolyma ustap qala berdim.

Dápter betindegi jazý balanyń qolynan shyqqan sıaqty. Badyraıyp anyq túsipti. Biraq kóp jeriniń sıasy ezilip, qaǵazy ońyp ketkennen, tolyq oqýǵa múmkin emes.

25 ıýl. Ómir — arpalys. Ómir — kúres. Daryndylyq degenimiz — ósimdik. Daryn adamda ǵana emes, tabıǵatta da bar. Adam ómiri tabıǵat ómiriniń týra kóshirmesi. Adam aýyrady, tabıǵat ta aýyrady. Tabıǵat tilsiz mylqaý ma? Joq. Onymen sóılese bilý kerek. Ol adamǵa kún saıyn kóp nárse aıtady. Biraq adam ór minezdi, tákappar. Ol ózi sol tabıǵattyń perzenti bola tursa da, odan ishki rýhy, sezim túsinigi jaǵynan alshaqtap ketken, — dep bastalypty kúndelik.

26 ıýl. Men bul ómirde jalǵyzbyn. Meni eshkim túsinbeıdi. Jurttyń báriniń taǵdyr joly syzýly. Al men bir adasyp júrgen jan. Sol sebepti adamnan góri tabıǵatty unatam. Adam maǵan: bos júrme, hareket qyl, oqý oqy, jumys iste deıdi. Ne úshin? Kúneltý úshin. Qyzyq. Sonda men búkil ómirimdi tamaq asyrap, kún kórý úshin ǵana saryp etýge tıispin be?

Tabıǵat maǵan kerisinshe syr shertedi. «Adam ómiri qysqa. Oǵan asyǵý kerek. Beımaza kúıbeńmen júrip talaı qyzyqtan, shynaıy ómirden qur qaldyń. Sen meniń qupıamdy izde, tilimdi tap. Sonda men sarań máńgilik ómir jolyn silteımin»...

27 ıýl. Men taý kezgendi unatam. Jalǵyz júrip tabıǵatpen betpe-bet qalǵym, syrlasqym, ishki rýhymmen úndeskim keledi. Men tabıǵattan darynnyń kiltin suraımyn. Ol meni túsinedi. Aıalaıdy, terbetedi. Alystan úzdigip shyqqan ún estımin. Darynnyń kilti — ot! Onyń shoqtary ósimdik boıynda. İzdep tap ta, keýdeńe daryt. Men tabıǵattan máńgilik ómir suraımyn. Ol taǵy jaýap beredi. Máńgilik ómir oty da ásimdik boıynda. İzde, tap, ol seni kútip tur.

28 ıýl. Men tap sol kúni óte erte turdym. Kúndegi ádetimshe qol chemodanyma bir kúndik azyq saldym da, taý kezip kettim. Tabıǵat ǵalamat úlken kitap sóresi tárizdi. Biraq odan kitap surap alyp oqýdyń ózi — qıamet nárse. Qolyńa ustata salmaıdy. Kóp qıynshylyqpen azap shegip, keı kúni túksiz oralam. Alaıda osy saparym óte sátti boldy. Men bir úlken sergeldeńge túsip, qıamet qaıymnyń ózinen bir-aq shyqtym deýge bolar.

Ne bolsa da qalaı bolǵanyn táptishtep jazýǵa tyrysyp kóreıin. Bul oqıǵaǵa estigen adamnys senbeıtindigine kóńilim kámil.

Qarqaraly taýynyń teristik-shyǵys jaǵynda Myńqoı úńgiri bar edi. Men soǵan baryp júrgende bir óte tar qýysty baıqaǵanmyn. Alǵashynda qasqyrdyń ini me dep oılap, qolymda qarýym joq bolǵannan keıin ketip qalǵan edim. Aldynda alaqandaı-alaqandaı izder jatqan bolatyn. Bul joly qolyma qalta shamyn alyp, myltyq asynyp keldim. Meniń kóńilimdi aýdarǵan qýystyń ishinen estilgen gýil edi. Taıaz apan qudyqtar olaı gýildemeıdi. Men qýystyń aýzyna kelip, sham jaǵyp qaradym. Úńgirdiń ishi samaladaı jaryq bolyp ketti. Qýys bir-eki metr tómen túsedi eken de, bir jaǵyna qaraı úńgirlenip qazylǵan eken. Mundaı jerde ańdardyń mekendeýi múmkin emes. Men qolymdaǵy myltyǵymdy túsirip qaradym. Myltyqtyń dúmi erkin jetti. Artynan syrǵanap ózim tústim. Keregesi qyzyl granıt, tabany qumdaq. Bireýler kúrekpen qazdy deýge kelińkiremeıdi. Tabıǵattyń óz qolynan shyqqany baıqalady. Apan qudyqta aldy-artymdy zerttep biraz ýaqyt otyrdym. Ary qaraı júre berýge bir sát kóńilim tolqyp, jalǵyzdyǵym esime tústi. Ári-beriden soń aıaǵyna deıin barlap qaıtýǵa uıǵardym. Qýystyń ishimen biraz eńbektep júrýge týra keldi. Ótkir tastar tizeme batyp, biraz yńǵaısyzdyq týdyrdy. Birazdan soń úńgir múlde keńeıdi. Men eńkeıip júrýge múmkindik aldym. Uzynnan-uzaq sopıǵan úlken tas korıdor. Adam balasynyń, ne haıýanattyń izi joq. Bir ǵajaby — aýasy sonshalyqty taza. Tas korıdor taýdy úńgip birte-birte tómendep ketip barady. Álden ýaqytta qulaǵyma aqqan sýdyń dybysy keldi. Jerasty ózeni bolýǵa tıis dep oıladym. Aldymda — qalta shamynyń sáýle shoǵyry. Art jaǵym qoıý qarańǵylyq. Ózimnen ózim kele jatyp selk ete qaldym. Taq artymnan bireý demigip, pysyldap turǵan sıaqty. Jalt burylyp shammen jaryqtandyryp, timiskilep óttim. Baqsam, ózim entigip tur ekem. Sýdyń saldyry mundaı qorqynyshty qapasta kádimgideı kóńilge medeý. Men ilgeri attap kettim... Eriksiz úreıdiń áseri me, joq álde asyp-sastym ba, qate basqan ekem. Saldyr-gúldir bir apanǵa domalaı jónelgenimdi bilem. Janushyra aıqaılap jiberdim. Qolymnan myltyǵym, dorbam ushyp ketti. Jolshybaı tastarǵa soǵylyp eseńgiregenimdi bilem. Basqasy esimde joq.

29 ıýl. Sarqyrap taý sýy aǵyp jatyr. Janǵa jaǵymdy úırenshikti dybys. Murnyma hosh ıisti gúlderdiń ıisi keledi. Tańǵy samaldyń salqyn lebi anda-sanda betimdi sharpyp ótedi. Men qatty uıqydan oıanyp kele jatqan sıaqtymyn. Ózimdi ózim umytyp qalyppyn. Qaı jerde, qalaı jatqanym da esimde joq. Sanama ártúrli oılar oraldy. Jas kezimde bir qatty aýyryp tósek tartyp jatqanym bar edi. Sonda ózimdi-ózim osylaısha umytyp, erekshe bir kúıde jatqanym bar-dy. Biraq murnyma taýdyń ıisi keledi. Álde taýda, Shyńbulaq jaǵasynda jatyrmyn ba? Oıdan oı týyndap, esime úńgirdiń ishinen kele jatqanym túse ketti. Apyrmaý men qulap edim ǵoı. Odan qalaı aman qaldym eken?! Sol kezde ornymnan atyp turmaqshy bolyp áreket jasadym. Eshbir dene múshem ózime baǵynbaıdy. Áreń degende kózimdi ashtym. Jatqan jerim alakóleńke úlken úńgirdiń ishi. Kók aspan deıtin aspan joq. Tónip turǵan jaqpar tastar. Dál qasymnan tastan-tasqa sekirip kishigirim ózen aǵyp jatyr. Qandaı kúıge ushyraǵanymdy endi ǵana túsindim. Denemde saý-tamtyq jer joq. Sıpalap qarasam, eki qabyrǵam qırapty. Jambas súıegimde de bir pále bolý kerek: zar qaqsatyp, aýyryp barady. Aýzym keýip óte qatty shóldep jatyrmyn. Sýmen aramyz bir-aq metr. Biraq soǵan jetýdiń ózi maǵan óte qıynǵa soqty. Úsh ret umtylyp, úsh ret kózim qaraýytyp talyp qaldym. Azar degende súıretilip sýǵa jettim de, qomaǵaılana simirdim-aı kep. Sodan keıin bir úlken tasty jastanyp jattym. Ne isteý kerek?

30 ıýl. Ashtan ash ólim halinde jatqanyma ekinshi kún. Ony qolymdaǵy saǵatymnan bildim. Meniń qaıda ketkenimdi úıdiń ishi de, aýyl da bilmeıdi. İzdeý salyp, artymnan bireý keledi degenge eshqandaı úmitim joq. Degenmen anda-sanda aıqaılap daýystaımyn. Burynǵy aýrýyma endi taǵy bir aýrý qosyldy. Ol ishim. Barlyq ókpe-baýyrym ezilip ketken sıaqty. Keshke jaqyn ystyǵym kóterilip, sanam tumandana bastady. Qozǵalýdan múlde qaldym.

31 ıýl. Esim kiresili-shyǵasyly. Tek isteıtin áreketim saǵatymdy buraı berem. Basqa eshtemege dármen joq. Sý da ishkim kelmeıdi. Qarnym da ashpaıdy. Janymdy jegen aýyr azaptan bir sekýnd bolsa da qutylǵym, ózimdi ózim umytqym kelip jatyr. Bostan bosqa aqymaqtyq jasap aıdalada ólip qalǵanyma óte nazalanam. Kózimnen ystyq jas sorǵalaıdy.

Qaı kún ekenin bilmeımin. Óte talyqsyp jatyrmyn. Kózimdi ashýǵa da ál joq. Áldekim kelip aýyzyma sý tamyzyp jatyr. Bet-aýzyma bireýdiń shashy tıgendeı bolady. Mine, qolymdy kóterip, tamyrymdy ustady. Aýyzymdy ashyp bir ashshy dári quıdy. Az ýaqytta óneboıym qyzynyp, deneme qan júgirdi. Battasqan qannan, jaradan bir kózim múlde ashylmaı qalypty. Ekinshi kózimdi syǵyraıtyp qarap edim, shoshyp kettim. Aldymda beti-aýzy sabalaq-sabalaq jún, saqaly qaýǵadaı bireý tur. Men túsinbeıtin bir tilde byldyrlap sóılep menen jaýap alǵysy keledi.

Adam! Adam eken ǵoı bul! Álde tús kórip jatyrmyn ba? Joq, túsim emes.

Sodan keıin taǵy esim aýyp qaldy. Bir kezde oıansam jumsaq arbanyń ústinde jatyrmyn. Shal meni ózenniń boıymen bir jaqqa áketip bara jatyr. Anda-sanda toqtap, jaralarymdy qarap birdene dep kúbirleıdi. Qolymdy, belimdi bir aǵashtyń tamyrlarymen tańyp býyp tastapty. Men qalǵyp kele jatyrmyn. Oıym onǵa, sanam sanǵa bólinedi. Bul qaıdan júrgen shal? Qaıda apara jatyr?

3 avgýst. Men úlken bólmede júmsaq shóp tósektiń ústinde jatyrmyn. Bólme deımin-aý, úńgir. Biraq keregeleri naqyshtap oıylǵan, sur tas. Tóbeden ár jerden jylansha ıirilip aǵash tamyrlary kórinedi. Kózime úsh qabat kitap sóresi tústi. Qaz-qatar jınalǵan qalyń-qalyń kitaptardyń muqabalary jyrtyq. Shúberekpen, aǵashpen qaptap qoıǵan. Shal bir buryshta kishigirim stolda shuqshıyp otyr. Men ózimniń oıanǵanymdy sezdirmeı jan-jaǵymdy túgel baqylap almaqshy boldym. Shaldyń stolyna basqysh tárizdi tas teksheler jalǵasqan. Ústi alýan túrli qumyra, shyny saýyt. Kitaptardyń túbinde aıqysh-uıqysh arabsha jazýlar jazylǵan. Eskishe hat tanymaıtyndyǵyma jatyp qınaldym. Birese kúlkim keldi. Sonshama jupyny kıingen shaldyń mynaý úıi kádimgi alhımıkterdiń laboratorıasynan birde bir kem emes. Esik jaq buryshta úlken pesh tur. Ústinde kádimgi qazaqy qazan. Ony shyny qalpaq kúmbezdep jaýyp tur. Kúmbezdiń ústinen taram-taram bolyp shyny tútikter shyǵyp, ol tas teksheniń ústindegi keıbir qumyralarmen jalǵasqan.

Bir qumyra erekshe nurly. Ózinen ózi sáýle shashyp, jarqyrap tur. Kádimgi sham sıaqty. Ne eken ishinde janyp turǵan? Gaz deıin desem gaz emes, elektrge de uqsamaıdy. Kádimgi kúnniń sáýlesin ýystap ákelip quıyp qoıǵan tárizdi. Meniń aıaq jaǵymnan da tas teksheler kórindi. Ústinde túrlishe ydystar, shóptiń tamyrlary. Osynshama kóp tamyrdy ómirde tuńǵysh ret kórýim. Alýan túrde, alýan formada. Keıbireýleri qorqynyshty jándikterge uqsaıdy. Kádimgi qyzylsha, shalqan, shomyr sıaqty sopaqsha, domalaq, býyntyq-býyntyq, tipti jalpaqsha túri de bar. Meniń jybyrlaǵanymdy bilip qoıdy ma, shal ornynań turyp qasyma keldi. Shashy men saqaly túp-túgel tutasyp ketken. Qabaǵy túksıińki. Ózi qusmuryn. Ústime tónip kelgende appaq búrkit eken dep oılap qaldym. Qózqarasynda sýyq ot bar.

— Haliń neshik, balaqaı?

Shaldyń daýysy qyryldap, jaryqshaqtanyp shyqty. Sózi taza qazaqsha emes. Biraq jaqsy túsindim.

— Siz kimsiz, ata?

— Men be? Meni sen bilmeısiń.

— Siz munda jalǵyz turasyz ba?

Men ymdap kózimmen úıdiń ishin sholyp óttim. Shal basyn ızedi.

— Seniń ózegiń talǵan shyǵar, as dámdep jibereıin, — dedi de, ol qapyl-qupyl ornynan turdy. Ústinde sobalańdaǵan kenep kóılegi bar. Belinde tozyǵy jetken kúmis "belbeý. Aıaǵynda basy qaıqıǵan kebis.

Shal qalbalańdap baryp tas tekshedegi qumyranyń bireýin aldy. Ony qabyrǵadan jaryp aǵyp jatqan kishkene bulaqqa jýdy. Sodan keıin qazannyń kúmbez qaqpaǵyn jyljytyp ashyp, ishinen taǵy bir qumyra alyp shyqty. Ol kádimgi qabaqtan istelgen eken. Kishkentaı shúmegi bar. Shal shomyr tárizdes bir-eki domalaq tamyrdy aldy da, pyshaqpen arshyp usaqtap týrady. Sodan keıin ústine appaq qoıý birdeńeni quıdy. Qolyndaǵy aǵash qasyqpen bylǵap ezdi. Qoımaljyń botqa paıda boldy. Shal ony temir tabaqqa salyp nurly qumyranyń ústine aparyp qoıdy. Sodan keıin qazannyń astynan bir tetikti býrap edi, qumyranyń aqshyl nury qyzǵylttanyp qoıýlandy. Kórip jatyrmyn temperatýrasy joǵarylaǵan sıaqty. Azdan soń botqanyń býy burqyrap pisti. Shal osy kezde saýmaldyq tárizdes basqa bir tamyrlardy arshyp jatyr edi. Ápsátte taǵam daıyn boldy. Ekeýmiz otyryp jańaǵy botqany jedik. Anda-sanda tamyr-sabaqtardy tistep otyrmyz. Shaldyń taǵamy maǵan sonshalyqty dámdi, juǵymdy sezildi. Saraıym ashylyp, kózim shyradaı jandy. Sodan keıin shal buryshtaǵy kitpekten eki tostaǵan sý quıyp ákeldi. Biraq ol sý emes eken. Bir belgisiz ósimdiktiń nári. İshinde júzimniń, almanyń, qarbyzdyń dámderi bar.

— Siz ózińiz týraly aıtyp berińizshi, ata, — dedim men tamaqty iship bolyp jaıǵasqannan keıin. Óneboıym túgel aıyǵyp ketken sıaqty. Biraq turýyma shal ruhsat etpedi.

— Men bir elden bezgen dıýanamyn, qaraǵym. Jaryq dúnıeden, ómirden ketip, osy tar qapasqa qamalǵanyma eki júz jyl boldy.

— Siz men qusap adasyp keldińiz be? Álde sizdi bireýler qamap qoıǵan ba?

Shal keńkildep kúldi.

— Ekeýi de emes. Men óz erkimmen osynda tústim.

— Mynaý tamyrlardy ózińiz ósiresiz be? Joq álde ol daladaǵy ósip turǵan aǵashtyń tamyrlary ma?

— Árıne, ózim ósirem. Bul seniń aıtqanyńdaı jaı tamyrlar emes. Kádimgi shópter, jemister jerdiń astynda kúnniń kózi joq jerde osylaı ósedi. Anaý bir ósip turǵan býyntyq-býyntyq tamyr kádimgi alma. Saǵan bireýin úzip berer edim, áli pisken joq. Al sonyń qasyndaǵy kip-kishkentaı usaq tamyr júzimnin jemisi.

Meniń kózim qabyrǵadan salbyrap turǵan adam músindes shóptiń tamyryn shalyp qaldy.

— Anaý ne?

— Ol adam ómirine ómir qosatyn — jenshen.

Ekeýmizdiq alǵashqy kúngi áńgimemiz osymen aıaqtaldy.

— Sen jatyp uıyqta. Áli ońala qoıǵan joqsyń, — dedi de shal óziniń jumys ornyna ketti...

7 avgýst. Men aýrýymnan jazylyp, úıdiń ishinde qybyrlap júretin boldym. Shal keremet qýanyp júr. Anaǵan-mynaǵan jumsap, meni kóbirek qımyldatqysy keletindeı. Óıtkeni, jambas tusym áli de bolsa siresip tur. Júrsem syqyrlaıdy. Men san jetpes usaq-túıek qumyralardy, shyny tútikterdi jýamyn. Aýyz bólmeden baryp ystyq sý ákelemin. Ol kádimgideı jerdiń astynan burqyldap shyǵyp jatyr. Eki ret ózen jaǵasyna baryp topyraq oıyp ákeldim. Shal ony aqshyl untaqqa aralastyryp, sý quıyp ıleıdi de, shóptiń tamyrlaryna qaptap qoıady.

Ózim mektepten alǵan bilimim boıynsha, ósimdiktiń kúnsiz jerde óspeıtinin bilýshi edim. Mynaý bir ǵajaıyp nárse eken. Tamyrlarǵa eshbir kún sáýlesi darymaıtyn tárizdi. Degenmen ósimdik boıyndaǵy zat almasý prosesi qalaı júredi eken? Sony bilgim keldi. Árbir tamyrdyń qasyna baryp shuqylap qarap júremin. Shal meniń oıymdaǵy kúdikti seıiltkisi keldi me, álde meniń densaýlyǵymdy teksermekshi boldy ma, bul jumbaqtyń syryn ózi ashty.

Ol meni qasyna shaqyryp aldy da úlken oryndyqqa otyrǵyzdy. Belýaryma deıin sheshindim. Sodan keıin tekshedegi bir qumyradan maǵan sý ishkizdi. Sol sol-aq eken ishki dúnıem, kókirek tusym, asqazanym jyp-jyly bolyp ketti. İshime kádimgideı bir kúnniń sáýlesi túsip turǵandaı. Qyzdyryp barady. Shal osy kezde stol ústinen qolyma bir aına ustatty. Mine ǵajap, aınadan men ózimniń kókiregimdi taq rentgendegideı kórdim. Eki ókpem, asqazanym, tipti qabyrǵa, omyrtqalarym, óńeshim appaq nur bolyp jarqyrap tur. Sol jaq eki qabyrǵamnyń synǵan ornyn da kórdim. Azdap qaraıyńqyrap baryp bitipti. Júregim solq-solq etip soǵady. Qan tamyrlarymmen jyljyp qan aǵyp jatyr!

Shal kórdiń be degendeı qýaqylanyp jymyń-jymyń etedi. Men aıran-asyr bop únsiz otyrmyn. Sanamda túrli oılar tizbegi quıyndap ótti. Myna ósimdik tamyrlary osy sáýlemen esedi eken ǵoı. Shal kádimgi sáýleni sýsha paıdalanady eken. Bul nendeı ǵajap zańdylyqqa baǵynǵan? Shirkin-aı, ózin jer ústine shyǵaryp, kórseter me edi! Men bul jumbaq shalmen myqtap sóılesýge bekindim.

Alaıda jer asty ǵalymy boıyna darytpaıdy. Shuqylap óziniń jumysyn isteı beredi. Bir tamyrdy ekinshi tamyrǵa telıdi, san alýan suıyqtardy birese súzip, birese qoıyrtpaqtap nurǵa jýyp jeke-jeke qumyralarǵa bólip qoıady. Keıde otyryp arabsha jazýlar jazady. Jazatyn qaǵazy joq bolǵandyqtan ba, kitaphanasynda jınalǵan arabsha kitaptyń bárine shımaılap jazyp bitiripti. Sıasy da, qalam ushy da shóptiń tamyrynan jasalǵan. Qasyna baryp tildeseıin desem, qorqamyn. Jumys istep otyrǵanda onyń júzi óte sýyq. Qarańǵy qapasta muzdan jasalǵan adam sıaqty. Men eki-úsh kún shaldyń laboratorıasynyń ishin, tóńiregin barlap shyqtym. Laboratorıa úlken úńgirdiń ishinen tastan qashalyp jasalypty. Bar-joǵy eki bólme. Meniń jatqan bólmem — shaldyń jumys isteıtin orny. Al ekinshi bólmesinde ol uıyqtap dem alady. Onda qaýqıǵan shóp tósekten basqa ilip alar dáneńe joq. Bólmeniń bir jaq buryshynan burqyldap qaınap bulaq aǵyp jatyr. Temperatýrasy 40-50 gradýs ystyq sý.

Laboratorıanyń esigi uzyn korıdorǵa shyǵady eken. Qorıdordyń bir jaǵy tuıyq, ekinshi jaǵy úlken ańǵarǵa alyp shyǵady. Ańǵardyń ishimen ózime tanys ózen aǵyp jatyr. Ózenniń uzyndyǵy júz metrdeı-aq. Bas jaǵy jáne aıaq jaǵy jerdiń astyna ketip jatyr. Qaıdan kelip, qaıdan túskenimdi qanshama qarap júrip taba almadym. Jan-jaǵy tuıyq som-som jaqpar tas. Bir qupıa esik bar ma degen dúdámal oımen ózen jaǵasynyń tastaryn qolmen sıpalap kep zerttedim. Biraq eshbir qupıa tesiktiń izi de bilinbeıdi. Osylaısha júrip ábden ishim pysty.

15 avgýst. Shal meniń ishqusa bolyp júrgenimdi sezip qoıypty. Menimen qatnasy burynǵydaı emes, salqyndap ketti. Men ózimdi ózim qolynan túk kelmeıtin jatypisher jalqaýdaı sezindim.

Bir kúni tósegimde jatqanda shal qasyma kelip otyrdy. Maǵan aıtatyn áńgimesi bardaı. Shaldyń sýyq júzinen taısalyp, kirpishe jıyrylyp qaldym.

— Balaqaı, men saǵan bir ertegi aıtyp bereıin. Sen ony muqıat tyńdap, túsin, — dedi. Sodan keıin bir kúrsinip aldy da shal áńgimesin bastap ketti.

— Baıaǵy bir zamanda musylman jurtynda Luhman Hakim degen dáriger-ǵalym bolypty. Ol búkil adamzat basyna tóngen aýrý ataýlyǵa qarsy turǵan eken. El kezip, jer kezip, jurt ishinen jazylmas dert izdep, ony jazýdy ózine maqsat etip qoıǵan. Luhman Hakimniń mundaı ónerine búkil adamzat balasy rıza bolǵan eken. Biraq ol baqytsyz bolypty. Ol aýrýdy jeńgenmen ajaldy jeńe almapty. Qaıda barsa da aldynan ázireıil-janalǵysh shyǵyp, onyń qasıetti isine kesel jasaı beripti. Ajaly jetken halyq óle beripti. Kúnderde bir kún sol ajaldan Luhman Hakimniń jalǵyz balasy dúnıe salypty. Budan keıin Luhman óziniń barlyq ómirin ajaldy jeńýge jumsamaq bolǵan. Búkil dúnıeni sharlap ólmes ómir dárisin izdep shyǵypty ol. Sol bir kez qytymyr da qıanatshyl túnek dúnıe edi. Ádiletke, ǵylymǵa jol tabý asa qıyn-dy. Luhman Hakim óziniń uzyn-sonar izdený jolynda úlken jan azabyn tartyp, qıynshylyqtarǵa ushyrapty. Bir kúni qıanatshyl jandar onyń úıin tonap, kitaptaryn órtep jiberipti. Nadandyq pen topastyq jaılaǵan qıapas ómirde Luhman Hakimge tynysh oryn tabylmapty. Sodan soń ǵulama ǵalym elden bezip, ǵaıyp bolypty. Keıbir anyzdarda ol ajalmen aıqasyp dúnıe salǵan eken deıdi. Biraq bul beker. Luhman Hakim sol ketkende halyqqa qyzmet etý úshin, ólmes ómir dárisin izdep tabý ýshin uzaq jyldyq saparǵa attanǵan edi. Eger de dári tabylsa, ol óziniń adamzatyna qaıtyp oralady. Sol Luhman Hakim men, qaraǵym. Eki ǵasyr ýaqyttan beri kórip otyrǵan tiri adamym jalǵyz sen. Buǵan men úlken shúkirshilik etemin. Óıtkeni, Luhman ajaldy áli birjola jeńgen joq. Oǵan kómekshi mırasqor qajet. Men osy bir sen otyrǵan tar qapastaǵy ómirde úsh ret ólip-tirildim. Sonda qasymda aýzyma sý tamyzar tiri pende bolmady. Úsheýinde de myna tamyrlardyń arqasynda ajaldy jeńip shyqtym. Mundaı kúı meniń basyma endi túspeıdi. Eger tússe meniń basyma, istep jatqan jumystaryma úlken haýip tónedi. Al sen meniń ǵylymı ómirimniń jalǵasy bol. Endigi azǵantaı ómirim ishinde men saǵan ózimniń barlyq jıǵan-tergen bilimimdi uǵyndyryp berem. Sen meniń tájirıbelerimdi ary qaraı jalǵastyra beresiń. Ajaldy múlde jeńetin dárini tapqanda ǵana saǵan jer ústine shyǵýǵa bolady. Odan beride sen jer betine shyǵýdy ańsama. Eger de sen naǵyz adamzatqa áıteýir bir paıdaly nárse jasaǵyń kelse, ózińdi osy bir uly maqsatqa arnaýyń qajet.

Luhman Hakim áńgimesin aıaqtap, tómen qarap ún-túnsiz otyr. Men jalma-jan turyp kıindim de, Luhman Hakimniń janyna kelip otyrdym. Óne boıymdy osy bir ǵajap qasıetti adamǵa degen qurmetteýshilik sezimi bılep ketti. Qandaı baqytty, qandaı uly adam!

— Ata, siz jerdiń ústine shyǵýyńyz kerek. Bizdiń qazirgi qoǵam siz oılaǵandaı emes. Ajaldy jeńý jolyndaǵy ǵylymı jumystar jer ústinde de keń kólemde júrgizilip jatyr. Onymen siz sıaqty myńdaǵan ǵalymdar shuǵyldanady. Adamzat dúnıede bar aýrýdyń kópshiligin jeńdi. Topastyq, nadandyqtan da aryldy. Sizdiń mynaý istep otyrǵan jumystaryńyz jerústi ǵalymdary úshin asa qundy. Júrińiz, jol bastadyz. Men sizdi akademıaǵa alyp baraıyn.

— Akademıa? Ol ne?

— Ol halyq úshin qyzmet etetin san alýan ǵylym adamdarynyń ortaq úıi.

Luhman Hakim meniń sózimdi túsinbegen tárizdi. Qatty nalyǵandaı keıip bildirip, ornynan turdy da, shyǵyp ketti.

25 avgýst. Luhman Hakim menimen múlde sóılespeı qoıdy. «Aıtqanyńyzǵa kóneıin. Meni oqytyńyz. Men qalýǵa qarsy emespin», — dep aldyna áldeneshe ret bardym. Ol qulaq aspady. Kún sanap kóz aldymda qaýsap, júdep taýsylyp bara jatyr. Bir kúni tósek tartyp jatyp qaldy. Men jaman sastym. Qasynda otyryp neshe kúndi uıqysyz ótkizdim. Ymdap shaqyrady, ymdap jumsaıdy. Óziniń taǵamyn jasap berem, áper degen dárisin áperemin. Az kúnnen keıin Luhman Hakim ońala bastady. Betine qan júgirip biraz áldendi.

— Jer ústindegi ǵylym jaıynda maǵan biraz sóılep bershi, — dedi bir kúni ǵulama.

Men samolet, mashınalar, televızor jaıynda, kosmos raketasy men spýtnıkter jaıynda qarapaıym tilmen sóılep berdim. Adamzat urpaǵynyń qoly jetken sosıalısik qoǵamy jaıynda aıttym. Komýnızm jóninde málimet berdim. Luhman Hakim erekshe yqylaspen súısine tyńdady.

— Senderde shóptiń tamyrlaryn men sıaqty ósire alatyn adam bar ma? — dep surady Luhman Hakim.

— Joq, — dep jaýap berdim men.

Luhman Hakimniń kózinde qýanysh, maqtanysh seziminiń ottary jylt ete qaldy..

— Sender sáýleni tutqyndaı alasyńdar ma? Máselen, men sıaqty ydysqa quıyp, ósimdiktiń, adamnyń boıyna daryta alasyńdar ma?

— Joq, — dep qýana basymdy shaıqadym. — Osylar bizge kerek! Júrińiz, jerdiń ústine shyǵaıyq.

Luhman Hakim qyzarandap basyn shaıqady:

— Joq aınam. Maǵan jer ústine shyǵýǵa bolmaıdy. Men keń, mol kún jaryǵynyń áserinen sol sátte kúıip ólip keter edim...

28 avgýst. Luhman Hakim múlde ońalyp jaınap ketti. Júrisi de shymyr. Kóńili de hosh. Maǵan óziniń ǵylymy jaıly úıretpekshi bolyp kóp áýrelendi. Men ony túsinbeı, ol meni túsinbeı biraz shatystyq. Onyń atom, molekýla, element, zat almasý jaıynda tamasha biletinin ańǵardym. Biraq munyń barlyǵyn ol ózinshe atap, ózinshe sóıleıdi. Máselen, atom Luhman Hakimniń tilinshe áljam, molekýla — nákis, zat almasý — mahbýrlasý.

Luhman Hakimniń oıy boıynsha adam qartaıǵan kezde mahbýrlasý azaıady. Aldymen aǵzadaǵy súıek eskiredi. Adamzatty qartaıtpaý úshin súıektiń ishine bahynýr dep atalatyn sáýle nuryn quıý kerek. Ol mahbýrlasýdi qaıta jańǵyrtady. Sol kezde semip qalǵan aǵash qalaı qaıta gúldense, adam da solaı qaıta jasarady. Mahbýrlasý prosesi adamnyń organızminde árbir júz jylda bir qaıta jańaryp otyrý kerek eken. Sonda adamnyń ómiri alty júz jylǵa deıin sozylmaqshy. Munyń kiltin ol taýypty. Biraq adamnyń nákisten turatyn aǵzasy áljamdardyń kezdeısoq ydyraýynan eskire beredi eken. Osy jeri Luhman Hakimge belgisiz.

1 sentábr. Men ózime tónip kele jatqan haýipti sezbegen ekenmin. «Luhman meni túsindi. Endi biraz kúnde ony azǵyryp jer ústine alyp shyǵamyn degen úmit qushaǵynda júrip men kútpegen oqıǵaǵa ushyradym. Balalyǵym ba, álde teris oılap, sholaq tujyrym jasadym ba, men Luhmannyń jazǵan kitaptaryn bir qorjynǵa salyp tyǵyp qoıǵan edim. Oıym qashatyndaı múmkindik týsa, ózimmen birge ala ketý. Keıinirek kelip shaldy da qazyp alamyz ǵoı dep oılaǵan bolatynmyn.

Shal ony bilip qoıypty. Ol kóńilinde eshteńe joq, jaırańdaǵan kúıi meni túski tamaqqa shaqyrdy. Ekeýmiz baǵynýr qosylǵan sharap ishtik. Sodan keıingisin bilmeımin. Mac bolǵam ba uıyqtap qalyppyn. Oıana kelsem, Myńqoı úńgiriniń syrtynda bir jartastyń ústinde etbetimnen jatyr ekem...

Men janushyra qarǵyp turdym da qaıtadan Myńqoı úńgirine kirdim. İshinen dorbamdy, myltyǵymdy taýyp aldym. Qý shal barlyq dúnıemdi laqtyryp syrtqa shyǵaryp tastapty.

— Ata, keshirińiz, meni qaıtadan alyńyz. Men búkil ómirim jetkenshe sizge qyzmet etýge ýádemdi beremin. Meniń bul daýysyma tek taý ǵana jańǵyryqty. Álde kim mazaqtap qarqyldap kúlgen sıakty bolady...

Kúndelik osy jerden úzilgen. Aıaǵynda, basynda eshkimniń qoly, aty-jóni qoıylmaǵan. Meniń ǵajaıyp kúndelikti sonshalyqty qyzyǵa oqyǵandyǵymnan ba, maǵan bir sát búkil dúnıe umyt bolypty. Ózim sol bir belgisiz balamen birge Luhman Hakimniń laboratorıasyna kirip shyqqandaı boldym. Tura qap aıqaı salǵym, dalaǵa júgirgim keldi.

Úıge Qaıraq kirdi. Kúlim-kúlim etip meniń qolymdaǵy dápterime, salbyrap del-sal bop turǵan keıpime mysqyldaı qaraıdy.

— Qaıraq-aý, mynaýyń ne, áziliń be, shynyń ba?

— Bul ázil emes, shyndyq. Anaý qolyńdaǵy turǵan kúndelikti Baızaq Jarylqasynov degen meniń oqýshym jazǵan. Onyń ózi bir baryp turǵan Luhman Hakim. Ol onynshy klasty budan eki jyl buryn bitirdi. Qazir Almatyda bir bıolog ǵalymnyń laboratorıasynda qyzmet isteıdi dep estidim. Ol segizinshi klastan bastap kóptegen dári shópter jınap júrýshi edi. Almatynyń, Moskvanyń kóptegen ǵalymdarymen hat ta alysyp turǵan.

Al myna kúndeliktiń qaı kezde jazylǵanyn jáne osy oqıǵanyń bolǵan-bolmaǵanyn bilmeımin. Dápterdi men oqýshylarymnyń jazǵan shyǵarmalarynyń ishinen taýyp aldym. Mardymdy birdeńe bilgiń kelse, sen endi Baızaqty Almatydan izdep tap.

Men kúndelikti búktep qaltama salyp aldym.

— Qaıraq, osy ekeýmiz biraz taý aralap seıildep qaıtsaq qaıtedi.

Ol kúlimsirep qolymnan aldy.

— Júr kettik, Luhman Hakimniń úńgirine...

---