InfoHub Logo

(fantasıkalyq áńgime)

Bul meniń bala kezimde bolǵan oqıǵa. Anda-sanda esime tússe boldy, kóńilime bir ystyq sezim úıirilip, kóz aldyma ómir boıy qasıet tutyp júretin bir qart ájemniń beınesi keledi.

Saǵynysh pa, álde bir armanda ketken, ókinish pe bilmeımin, júregim syzdap, aýyryp ketedi sonda. Ájemniń aty Táýirshe bolatyn. Uzyn boıly, úlken kózdi, qara tory kisi edi. Qos janarynan tek qana meıirim nury quıylyp turatyn-dy.

Beti túgel ájim. Aýyzy omyraıǵan. Sóılegende ysyldap jol shyǵatyn. Biz máz bolyp kúletinbiz. Ájem otyrǵanda eshbir bala qyńq etpeıtin. Bir ǵajaby men búkil dúnıede sol Táýirshe ájemnen bilimdi, ol kisiden kóp kórgen adam joq pa dep oılaıtynmyn. Árbir sózi kóńilge qonymdy, qyzyqty. Men keıin bildim. Bala júregin uǵyný, onyń qıalyn oıatý kez kelgen adamnyń qolynan kele bermeıdi eken. Men sol ájeme tań qalam. Ol kisiniń mańynan bala arylmaýshy edi. Kim bolsa ol bolsyn tentek pe, sotqar ma, jýas pa, jeńiltek pe, bar balanyń tilin tabatyn-dy. Qasyna otyrǵyzyp alyp, (keıde jún tútip, keıde urshyq ıirip otyratyn) bizge ótken ámirden ǵajaıyp bip syrǵa toly ne qıly áńgime-ertegiler aıtyp berýshi edi. Ol kisiniń ózi kári bolǵanmen júregi sol bizdiń júregimizshe dúrsildep, qıaly bizdiń qıalymyzben jarysyp, kózi bizdiń kózimizben birge ot shashyp, óziniń aıtqan áńgimesine ózi qyzyǵyp, sony erekshe bir tereń sezimde qyzyqtyra, eliktire sóılep berýshi edi. Keshke jatarda, ol kezde sham joq, kóbine esiktiń aldyna kıiz jaıyp, tósekti soǵan salatyn-dy. Bir úıde ýsh bala edik.

Ájemiz sol úsheýimizdin, jubymyzdy jazbaı janyna alyp jatatyn-dy. Tún jaryq bolsa bizdiń baǵymyz. Onda bárimizdiń kózimiz aspandaǵy jypyrlaǵan juldyzda bolady. Ol kisi árıne, astronomıany, kosmos jaıyn ǵylymı turǵydan túsinbeıdi ǵoı. Áıtsede sózderi biz ılanatyndaı edi.

Bir kúni keshte jatyr edik, kók aspan júzindegi san mıllıon juldyzdyń bireýi ornynan úzildi de tómen qaraı quldyraı jóneldi. Biz qoldarymyzdy shoshaıtyp, dabyrlasyp qaldyq.

— Alaqaı, juldyz aǵyp tústi, — dedik bireýmiz.

— Bir kisi ólgen shyǵar, — dedim men áldekimnen estigen sózimdi esime alyp.

Ájem tereń oıǵa ketkendeı bolyp biraz únsiz jatty. Sálden soń ol:

— Bul aǵyp túsken juldyzdyń ózi emes, onyń betindegi nury ǵoı jerge quıylǵan, — dedi.

— Ol nege nuryn tógedi? — dedi kishkentaı Elden.

— Em-dári bolatyn shópterge quıylady dep jaýap berdi ájem.

— Kúndiz de jaýyp tura ma nur? Ony biz nege kórmeımiz, — dedim men.

— Árıne, kúndiz de quıylady. Biraq ony kúnniń sáýlesi kúıdirip jiberedi.

Biraz ýaqyt bárimiz tym-tyrys qaldyq. Meniń kóz aldyma kók aspanǵa, juldyzdarǵa japyraq jaıyp nurǵa shólirkep turǵan gúlder elestedi.

— Áje, osy jóninde áńgime bilesiz be, aıtyp berińizshi, bizge, — dep ótindik ájemizden.

— Ájetaı, aıtyp jiberińizshi, — dedi Eset te degbirsizdenip.

— Ol kezde men de sender sıaqty bala edim, — del bastady ájem áńgimesin. — Eki kózi kúlim qaǵyp turatyn aqsary apam, saqal-murtyn qaıshymen kúzep júretin kip-kishkentaı ákem bar edi meniń. Apam 40 jasqa kelgende bir aýyr dertke ushyrady. İshken tamaǵyn qusyp, kún sanap júdep, birte-birte óńi solǵyn tarta berdi. Kúnderde bir kún tósek tartyp jatyp qaldy. Ol kezde dáriger bolmaıtyn-dy. Ákemiz neshe túrli baqsy-balgerler jınap emdetti, úshkirtti, tipti basynan atan túıe aınaldyryp soıdyryp, ıtterge saldy, túk bolmady. Jurttyń bári ol kisini óldige balady. Qyltamaq dep ákem de kúder úzdi. Men ol kezde on úsh jastamyn. Kúni-túni qasynan shyqpaımyn. Jylaı berem, jylaı berem. Bir kúni, túnniń qaı mezgili ekenin bilmeımin, qalǵyp ketken ekenmin, selk etip oıanyp kettim. Qarasam, apam appaq uzyn kóılegin shýbaltyp dalaǵa shyǵyp bara jatyr eken. Men de kıinip izimen shyqtym. Ol kisi meni kórmedi. Kózi úlken kisi edi, aı dalaǵa jaryq túngi jalǵyz súrleýge tústi de, júre berdi. Qotandaǵy qoı tym-tyrys. Kúzetshi de qalǵyp ketken be, ún joq. Sháý etken ıt te kórinbeıdi. Tek aspan júzinde úlken altyn tabaqtaı bolyp Aı júzip barady. Jym-jyrt múlgigen túnde tek apam ekeýmiz kele jatyrmyz. Aýyl jaılaýda edi. Tek qasymyzdan úlken saıdy dúbirletip Terisaıyryq ózeni aǵady. Apam tike júrip otyryp tómen ózenge tústi. Aıaq basysynda bir jumbak bar.

Sybdyr etip buta synbaıdy, mysyq olaı júrmes. Men shópti sýdyratyp asyp-sasyp kelem. Jan-jaǵyma odyraıa kóz tastaımyn.

Apam saıdyń tabanyna túsken soń, alystan qarańdap kóringen bir top ıtmurynǵa bettedi. Jazbaı durys júrip kele jatqan tárizdi. Kenet aldymyzdan elik ata jóneldi. Men shoshyp qaldym. Biz ıtmurynǵa taıap kelgen sátte jaqyn jerden qańqyldap eki sary ala qaz ushyp shyqty. Apam eshqaısysyn eleń qylǵan joq. Qaıta asyǵyńqyrap aıaǵyn jedeldete basty.

Bir úıir butanyń túbine keldi de, otyra ketti. Aı jaryǵymen anyq kórip turmyn, áppaq súttiń túsindeı bir-eki soıaýdy ýysyna qysty da, solqyldap jylap jiberdi.

— Jańaǵy elik jep ketipti, — dedi ol kisi óksigin basa almaı. Álde sary ala qaz ba, — dedi sálden soń kúbirlep. Terisaıyryq sýy jóńkilip, tas atqylap, burqyrap aǵyp jatyr. Saı súıegim syrqyrap egilip jylap jiberdim apama qosylyp. Kóp turmadyq, qaıtyp kettik. Apam úıge kelisimen, tósegine jatyp uıyqtap qaldy.

Ertesine ákemdi shaqyrtty. Ekeýiniń áńgimesin men jabyqtan estip turdym.

— Álgi juldyz gúldiń japyraǵyn taba almadym, — dedi apam.

— Ol árbir toǵyz jylda bir gúldeıdi ǵoı. Múmkin qatelesken shyǵarsyń, — dep til qatty ákem.

— Joq, gúldeýin gúldepti, kórdim. Biraq basqa bir adam ba, álde bir bógde janýar ma, menen buryn barǵan sıaqty. Túk qoımaı julyp áketipti.

Apam jylaǵandaı boldy. Ákem jubatý sózder aıtyp qasynda uzaq otyrdy.

Sálden keıin apam ákeme:

— Sen osy mańnan maǵan bir-eki sary ala qaz atyp ákep bere alasyń ba? — dedi.

Ákem kúmiljip estiler-estilmes mińgir etti. Apam entigip taǵy sóıledi.

— Men dál aıta almaımyn qaısysynyń buryn kelgenin. Aldymen elik qashty. Meniń oıymsha ol baıǵus ta kesh qalǵan bolý kerek. Al qazdar dál sheńgeldiń túbinde otyr eken. Solardyń jegeni anyq. Sen qaıtseń de qasyńa eki-úsh bala ertip, at jaılaýdys tasyna shyq. Sonda olardyń uıasy bolýy kerek.

Apamnyń at jaılaý dep otyrǵany bıik taý. Onyń basyna balalarǵa ilesip talaı shyqqanmyn. Jartasy qalyń sýyr bolýshy edi, onda sary ala qazdyńda inderi bar. Biraq bizge úlkender, sary ala qaz aram bolady. Óıtkeni ol inde teris qarap jatady, tımeńder deıtin.

Ákem maqul degendeı ısharat bildirdi de, dalaǵa shyqty. Atyna mindi de, qolyna quryǵyn ilip jele jortyp júre berdi.

Sol kúni ol tym kesh oraldy. Apam sarǵaıa kútip únsiz jatty. Tek anda-sanda basyn kóterip sý suraǵany bolmasa, dám almady aýyzyna. Ákem attan túskende qarasam, qanjyǵasynda eki sary ala qaz baılaýly eken...

Qazdardy apam ózi júnin julyp, úıtip, butarlady. Qasynda jalǵyz men ǵana boldym. Sodan keıin ishek-qarnyn arshyp, óz aldyna qaınatty. Qaz óte semiz eken. Móldiregen tamasha sorpa pisti. Apam bir tostaǵan sorpany quıyp aldy da, ózin-ózi zorlap azar degende ishti. Men qusa ma dep oılap edim, quspady. Tek maǵan burylyp aıtqany: óte ashshy eken dedi.

Sodan ne kerek apamyzǵa sol qazdyń sorpasy darý boldy. Úsh kúnnen keıin etin astyryp jedi. 15 kúnde qulan taza aıyǵyp ketti.

— Mine sender kórgen jańaǵy aqpa juldyzdyń nury sondaı ósimdikterdiń boıyna jınalady, — dedi ájem.

— Osy juldyzdyń nury basqa ósimdikterge nemese adamǵa nege túspeıdi, — dep suradym men.

— Árıne, túsedi — dedi ájem kúlip. Biraq olar toqtamaı jerdiń astyna ótip ketedi. Qazirgilerdi qaıdam, eski oqyǵandar tún kúzetýdi nemese óte erte turǵandy ýaǵyzdaýshy edi. Bálkı olar adamdy juldyz nuryna shomyldyrmaqshy shyǵar, — dep aıaqtaǵan edi ájem áńgimesin.

Aǵaryp atyp kele jatqan appaq tańdy, sútteı jaryq jazǵy túndi men sodan keıin óte jaqsy kórip kettim.

Bul áńgime sol kúnnen keıin meniń qıalyma azyq boldy. Buryn ósimdik ataýlyǵa qalaı bolsa solaı qaraıtyn men endi árbir ósip turǵan shópten juldyz-gúldi izdeıtin boldym. Árbir shópti julyp ákep ájemniń mazasyn aldym. Armanym áıteýir qandaı bolmasyn bir dári shóp izdep tabý.

Osylaısha úlken áýre-sarsańǵa túsip júrgenimdi kórgen ájem bir kúni meni qasyna shaqyryp aldy.

— Sen jýldyzgúldi kórgiń kele me? Men degbirsizdenip basymdy shulǵydym.

— Endeshe úsh-tórt kúnnen keıin jaılaýǵa shyǵamyz, sen bir on shaqty tostaǵan tes.

— Tostaǵan tes! Ol qaı tostaǵan? Qaıtip?

Ájem meni úıge alyp kirdi de, kebejeniń ishinen on shaqty kishigirim syrly tostaǵan sýyryp aldy. Bir ekeýiniń túbinen bes tıyn baqyrdyń kólemindeı sheńber syzyp kórsetti.

— Jaryp almaı osylaı tes. Qalǵanyn surama, keıin aıtam, — dedi.

Men dereý iske kiristim. Burǵy, pyshaq, egeý aldym da, dóńgelentip oıa berdim. Alǵashynda qıqy-jıqy tesip ertesine ony jaqsylap tegistedim. Ájem ájeptáýir razy boldy. Tostaǵandardy jipke tizip keregege ilip qoıdy.

Jaılaýǵa baratyn kúndi men taǵatsyzdana kúttim. Tún balasy kózim ilinbeıtin boldy. Neshe qıly túster de kórdim. Bir kúni túsimde men qalyń toǵaıdyń ishinen bir tamasha juldyzgúldi tapqan ekenmin deımin. Sol bir kórinis kúni búginge deıin kóz aldymnan ketpeıdi. Juldyzgúldiń japyraqtary san túrli boıaýǵa tunyp, jarqyldap kórindi. Men asyǵa basyp qasyna keldim. Qarasam dál túbinde úlken qarashubar jylan jatyr eken. Ol gúldiń sabaǵyn denesimen orap, tilin jalańdatyp maǵan aıbat shekti. Tórt-bes qadam jerde birneshe ańdar úıirilip tur. İshinde elik, qasqyr, aıý, buǵylar bar eken. «Bular qalaı birine-biri umtylmaı tynysh tur eken», dep tań qaldym. Qolyma úlken taıaqty aldym da, jylandy qýyp jibermekshi boldym. Jylan ketpedi. Men taıaqty siltep uraıyn desem, gúlge tıip kete me dep qorqam. Bir kezde jylannyń keýdesi jerge túse berdi, men salyp kettim. Taıaǵym shorshyp baryp gúlge tıdi. Gúldin nurly japyraqtary byt-shyt bop ushyp ketti. Tóńirekti qarańǵylyq japty. Men aıqaılap jiberdim. Oıana kelsem, túsim eken...

Mine biz jaılaýǵa ketip bara jatyrmyz. Ájem ekeýmiz fermanyń malynan ozyp, ilgeri kettik. Tostaǵandardy qorjynǵa salyp meniń qanjyǵama baılap bergen-di. Astymda kishkentaı qara qunan. Typyń-typyń etip bultyńdap júredi. Keı sátte aýyp qala jazdaımyn. Ájemniń astynda jol jorǵasy bar tory bıe. Sıpaı qamshylap jol bastap keledi. Sýyt júrip otyryp, qas qaraıa bergen kezde Myńbulaqqa kelip damyldadyq. Ájem jol soqty ma, sharshap kelip birden uıqyǵa ketti. Men taǵy da kúndegi ádetimshe kóz ilmeı tańdy atyrdym. Tań qylań bere ájem turyp, tez kıindi de, taǵy júrip kettik. Qóp uzamaı Shubaraǵash betkeıine kelip jettik. Búkil taýdy jańǵyryqtyryp Aǵynyqatty ózeni týlap jatyr. Atyn dál taýyp qoıǵandaı. Móńkip, kókke shapshyp, aq kóbik bop burqyrap jatyr. Ájem súrleýmen keldi de, ótkelge tústi. Ózen tory bıeni yǵystyryp tómen ala jóneldi. Men júreksinip jaǵada qalyp qoıdym. Qara qunan bul maǵan buıym emes degendeı qara tartyp typyrshyp sýǵa umtyla beredi. Meni esine aldy ma, álde sýdyń ekpininen shoshydy ma, ájem orta joldan keri qaıtty. Sodan keıin tory bıege ekeýmiz mińgesip aldyq. Qara qunandy yq jaǵymyzǵa jetekke ustadyq. Beınebir jandy keme ispettes aq kóbik darıany jaldap, júze jeneldik. Tory bıe ákki bolýǵa tıis. Súrinbeı, maltyqpaı, aq tolqyndy keýdesimen qaq jara otyryp erkin etti. Ájem ekeýmiz malshyna sý boldyq. Tańerteńgi salqyn aýada biraz muzdap tońsaq ta, kıimderimizdi sheship jelge ustap, degditip aldyq. Ondaı ásem tabıǵat ortasynda aýada qaraǵaıdyń ıisi tunyp turǵan sátte adamǵa sýyq ta tımeı me qaıdam, ájem ekeýmiz keremet sergek ustadyq ózimizdi.

— Bıyl taýda qar qalyń bolǵan ǵoı. Áıtpese myna ózen bulaı tasymaǵan bolar edi, — dep tynyshtyqty buzdy ájem.

— Sizge sýyq tıip qalmas pa eken, anaý qaraǵaıdyń túbine baryp biraz jylynyp alsaq qaıtedi? — dedim men. Osy kezde kún de kóterilip, jartas betterinde nurly shapaq oınaı bastaǵan-dy.

— Endi biraz júrsek, sasyrly taýǵa da jetemiz. Asyǵaıyq, — dedi ájem.

Biz atqa qaıta qondyq ta, betkeıdi qıalaı joǵary órleı bastadyq. Bir jaǵymyz qalyń aǵashty qaptal, ekinshi jaǵymyz qulama quz. Qara qunan anda-sanda osqyrynyp, biraq shıraq adymdap keledi. Keı jerlerde attan túsip jaıaý júrýge májbúr boldyq. Ájem tipti de asyǵys. Taýdyń basyna shyqqannan keıin ekeýmiz jarysa, jele jortyp jóneldik.

— Sasyrdyń jelini syzdaıdy. Sabaqtary jarylyp, nárli súti aǵyp ketýi múmkin, — dep kúbir etti bir kezde ájem.

Men eshteńe uqqan joqpyn. Bir saǵattaı ýaqyt ótken soń ájem joldan burylyp, alystan kóringen jaqpar tasty úlken shoqyǵa bet aldy.

— Anaý kóringen sasyrly taý. Meniń izdep kele jatqan juldyzgúlim sonda.

Ájemniń sózi meniń júregimdi tolqytyp, qýanyshqa bóledi. Jaılaýdyń shóbi keremet shúıgin eken. Qara qunan aýyzdyqqa moıynsunbaı jerge tóne beredi. Anda-sanda teńge japyraq qalyń shópti qomaǵaılana asap alady. Tory bıe odan góri tártiptileý. Degenmen onyń aýyzy da qımyldan qur emes. Esebin taýyp, anda-sanda ol da qaýyp-qaýyp alady. Sasyrly taýdyń etegine jaqyn keldik te, ájem ekeýmiz attan tústik. Tory bıe men qara qunannyń aýyzdyǵyn alyp, otqa qoıdyq. Olar shúıgin shópke keneshe jabysyp, tyrp etpeı qaldy. Ájem úlken shálimen belin myqtap býdy da myqshyńdap joǵary órledi. Men tostaǵandar salǵan qorjyndy arqalap, artynan ilestim. Kóp úzamaı qalyń sasyrdyń ishine enip kettik. Sabaǵy aýmaqty belýardan keletin hosh ıisti tamasha ósimdik eken. Ájem árbir sasyrdyń túbin ashyp, qolymen sıpap kóredi de kúbir-kúbir etip ary júre beredi. Bir sátte sıdań kelgen uzyn sasyrdyń túbine júrelep otyra ketti. Eńkeıip túbirine kóz saldy. Taramystaı qoldarymen sıpalap álde neni sanap otyr.

Qarasam sasyrdyń sabaǵynyn ár jeri bileý-bileý býyntyq eken.

— Mynaý úsh jasta, ákel tostaǵannyń bireýin, — dedi ájem.

Men syrly tostaǵannyń bireýin alyp, ájeme usyndym. Ol kisi sasyrdyń sabaǵyn ýystap sol qolymen qysyp ustady da, basyna tostaǵandy kıgizip, túbirine deıin alyp keldi. Jerdi qolymen tyrnap tostaǵandy myqtap ornyqtyrdy. Sasyrdyń sabaǵyna jelim tárizdes birdeńeler qatyp qalypty. Olardy tyrnaǵymen tostaǵannyń ishine túsirip, topyraq aralastyryp tesikti bitedi. Sodan keıin qaltasynan bákisin sýyryp aldy da, sasyrdyń sabaǵyn úsh jerden kesti. Sabaqtan aqshyl sút shyqty. Ájem ornynan kóterilip, ekinshi sasyrǵa aýysty. Sol jerdegi sasyrlardyń bári de bir yńǵaılas eken. Alǵashqydaǵydaı kóp izdep áýre bolmady. Tostaǵandardy birinen soń birin sýyryp sasyrlardyń basyna kıgizip, jańaǵydaı áreketter istedi. Álden soń mańdaıyndaǵy terin súrtip bir tasqa otyrdy.

— Al endi jumys bitti. Sen osy mańaıdy jadyńa toqyp al. Eki aıdan keıin etekke túserde qaıtadan kelip, tostaǵandardy jınap alýymyz kerek. Men bir kórgen jerimdi jas kezimde umytpaýshy edim. Kázir qartaıǵandyq pa, jańylysyp qalam, — dedi.

— Áje, juldyzgúl qaıda? Ony qashan kóremiz?

— Á, seniń oıyń áli sonda eken ǵoı. Meniń juldyzgúl degenim osy, qaraǵym. Dári ósimdikterdiń bir- birinen aıyrmashylyǵy bolmaıdy. Onyń barlyǵy da juldyz nurynan qorek alyp, jan-janýar men adam úshin ósedi.

Jasyryp ne qylaıyn. Men ishteı renjip qaldym. Birneshe kún boıy arman etip kelgen kóńilim sý sepkendeı basylyp, myna bir qalyń ósken sasyr kózime qorash kórindi.

Ájem meniń ishki dúnıemdi sezdi me, moıynymnan qushaqtap, basymnan qushyrlana ıiskedi.

— Sen qazir on úshtesiń, qaraǵym. Týǵan jylyń ulý. Myna sasyr da adamzat sıaqty. Onyń da múshel jasy bolady. Ony baıaǵyda meniń áke-sheshem aspandaǵy juldyzǵa qarap aıyratyn. Men balalyq jasap, sony jadyma toqı almappyn. Bıylǵy jyldy apamnyń sózimen aıtqanda «aqsút» jyly deıdi. Ol aspandaǵy juldyzdar qozǵalysynda jazýly. Keıin ósken shaǵyńda osyny esińnen shyǵarma. Oqyp, bilim alǵannan keıin zerttep naqtyly syryn uǵynýǵa tyrys. Men osy jerge sońǵy otyz jylda tórtinshi ret kelem. Biraq dárige tostaǵan salýym tuńǵysh ret. Jylda kelgende taba almaı ketýshi edim. Keı jyldary sasyr tipti gúldemeı de qalady. Bálkı ol seniń baqytyń shyǵar. Jolymyz bolsa eki jarym aıda úlken baılyqqa kenelemiz. Al endi júr, atqa qonalyq, dedi ájem.

Biz jaılaýǵa tartyp kettik...

Sodan beri talaı jyldar ótti. Qart ájem toqsan bes jasynda dúnıe saldy. Men ol kezde oqýda edim. Dýyldan hat kelgende, eriksizden eriksiz kózime ystyq jas oraldy. Esime sol bir balalyq shaǵym, juldyzgúl jónindegi áńgime, sasyrdyń súti kelip tústi. Aıtpaqshy, sol jyly biz tostaǵandardy túp-túgel jınap alǵanbyz. Ájemdi sasyrly taýǵa, tostaǵandarǵa adastyrmaı tike alyp kelgen edim. Ájem joldy aýyrsynyp tómen qalǵan-dy. Men tostaǵandarǵa jalǵyz kóterildim. Sasyr sol alǵashqy kórgen qalypta ózgermeı tur eken. Biraq tostaǵandarǵa áppaq sút tolyp uıyp qalypty. Kádimgi aq irimshikten birde-bir aıyrmasy joq. Qolymdaǵy kezdikpen sasyrdy túbinen kesip, tostaǵandardy bosatyp aldym.

Úıge kelgen soń ájem sasyrdyń sútinen kóptegen dáriler jasady. Qoıdyń quıryq maıyna qosyp óziniń quıańyna jaqty. Kókiregi syryldap jótelip júretin kórshisine sútke qosyp pisirip berdi. Biraq ol dárilerdiń qanshalyqty áserli bolǵany jadymda qal-mapty...

---