InfoHub Logo

​Maǵjan Jumabaevtyń abstraktyly, fılosofıalyq mánge ıe shyǵarmashylyǵy adam ómirine enip, týyndymen birge ábigerge salatyny bar. Maǵjannyń pálsapalyq oıyna, ushqyn atqan tereń túsinigine jazýshy Muhtar Áýezov baǵa bergen: «Maǵjan mádenıeti zor aqyn. Syrtqy kestesiniń kelisimi men kúıshildigine qaraǵanda bul bir zamannyń teginen asqandaı. Sezime jetilmegen qazaq qaýymynan erterek shyqqandaı».

​Maǵjan Jumabaev bir qoǵam óz ornyn bosatyp, jańa qaýymnyń dáýreni júre bastaǵanda ómir súrgen. Sol sebepti de týyndylary adamnyń sana-sezimin, oılaý qabiletin, kúsh-jigerin salystyrmaly gıpotezamen beıneleıdi. Bundaı qadam, áreket fılosofıalyq astardyń qoǵam úshin mańyzyn aıqyndaıtyndaı kórinedi. «Men jastarǵa senemin», «Tolqyn», «Jel», «Jumbaq», «Jaraly jan» týyndylarynda qoldanylǵan mysaldyń fılosofıasy adamnyń bastan kesher jaı-kúıi, ómir súrýi, ashý, yzasy, júrek qaǵysyn sýretteıdi. Aqyn Maǵjan Jumabaevtyń shyǵarmashylyǵyna súńgip ketý adamnyń bolmysyn, tanymyn zertteýge attanǵan alys jol deýge bolady.

​Sımvoldardy óz týyndysynda kórkem sýretteı bilgen Maǵjan Jumabaevtyń «Tolqyn» óleńindegi pálsapalyq oıdyń adam ómirimen baılanysyn taldap kórelik. Adam – tabıǵattyń bir bóligi. Tabıǵatta oryn alatyn barlyq qubylys tikeleı sanaly jaratylystyń ómirimen baılanysty. Dúnıege kelý, ómir súrý, ýaqyttyń zymyraýyna ilese almaǵan kúıbeń tirshilik, júrek soǵysynyń toqtaýy «Tolqyn» shyǵarmasynda aıqyn beınelenedi. Deı turǵanmen Maǵjan Jumabaevtyń pálsapalyq oıy salystyrýdaǵy sheberliginen kórinedi. Ushy-qıyry joq teńizge qarasańyz kóz aldyńyzdaǵy týlaǵan tolqynǵa jan bitire alar ma edińiz? Tereń oıǵa shomýyńyz ábden múmkin, degenmen ony sóıletip, maǵyna berý aqyn Maǵjannyń qolynan kele bildi. Men tolqyn fılosofıasyn tórt negizge bólip qarastyrýdy jón sanaımyn.

​Birinshisi «tolqynnan tolqyn týady» sıpaty óz ómirindegi urpaqtar almasýynyń kórinisi ispetti. Bizdiń qalaý, erkimiz, kúsh, jigerimizden bólek tylsym kúshtiń máni osynda jatyr. Eshkimge baǵynbaıtyn zańdylyq tolqynnan tolqyn týdyrady. Toqtatyp qoıyp, qalaýyńdy engize almaý álsizdik emes, qaýqaryńnan ary asatyn kúsh ıesiniń bary bolar. Ómirdiń maqsaty, ómir súrýdiń máni qarastyrylatyn ómir fılosofıasy da Maǵjan Jumabaevtyń kezinde dúnıege keldi. Aqyn ómir súrgen jyldary Germanıa, Fransıada paıda bolǵan ómir fılosofıasyn Maǵjan Jumabaev zerttep, óz shyǵarmashylyǵynda qundy baılanys retinde ornata bilgendeı kórinedi. Tolqynnan tolqyn týady sózindegi pálsapa ómirdiń qysqalyǵy sonsha, ol týraly oılanyp ta úlgermeısiń degenge saıady.

​Ekinshisi «bitpeıtin bir egespen, jarysyp jarǵa barysady» pálsapasy adamdardyń bir-birine degen bitpeıtin básekelestigi, qaıtsem ozamyn deıtin sanasynyń kórinisi. Qazaqstan jýrnalısi Beısen Quranbektiń «sońǵy on jylda ózime eshkimdi jamandamaý, jazǵyrmaý, aıyptamaýdy ustanym etip aldym» deýi Maǵjan fılosofıasymen ushtasyp turǵandaı. Bunyń sońy, aqyry nemen tynatynyn «Tolqyn» óleńiniń qorytyndysynan ańǵaramyz. Abaı Qunanbaıuly tórtinshi qara sózinde «adam balasy jylap týady, keıip óledi. Eki ortada, bu dúnıeniń rahatynyń qaıda ekenin bilmeı, birin-biri ańdyp, birine-biri maqtanyp, esil ómirdi eskerýsiz, bosqa, jaramsyz qylyqpen, qor etkizip ótkizedi de, taýsylǵan kúnde bir kúndik ómirdi bar malyna satyp alýǵa taba almaıdy» degeni bir kúnniń quny alysyp, jarysýǵa tatymaıtynyn kórsetedi.

​Úshinshisi «syldyr, syldyr, syldyrlap, biriniń syryn biri urlap, tolqyndy tolqyn qýady» degen sıpattaýynan baqyt fılosofıasyna úńilýge bolady. Robert Ýoldınger esimdi psıhıatr 75 jyldyq zertteýdiń tórtinshi basshysy retinde TED-te uzaq ýaqytty qamtyǵan zertteý nátıjesimen bólisedi. Bul zertteý 724 adamdy qamtyp, 75 jyldan beri toqtamaı keledi. Zertteý boıynsha adamdardy ne nárse baqytty etetinin tabýdy kózdeıdi. Ǵasyrǵa jýyq zertteý nátıjesi óte qarapaıym boldy. Robert Ýoldıngerdiń aıtýynsha, adamdardy jaqyndarymen jaqsy qarym-qatynas baqytty etedi eken. Osy ýaqyt ishinde otbasyn, dostaryn, jaqyndaryn ómirinde mańyzdy adamdar qataryna jatqyzǵandar baqytty bolǵany anyqtalǵan. Aýqymdy zertteý qorytyndysy Maǵjan Jumabaev shyǵarmashylyǵyndaǵy fılosofıalyq oımen ushtasady. 

​Tórtinshisi «óledi tolqyn, tynady» degende adam ómiriniń sońǵy sátin, qandaı ómir keshse de aqyr aıaǵy ólimge ákep tireletinin jetkizedi. Alǵashqy negizge alǵan oı sekildi bul fılosofıa da tikeleı adamnyń erik, jigerinen tys bolatyn qubylys. Deı turǵanmen Maǵjan Jumabaevtyń tolqyndy sımvol retinde alyp, sýretteýi arqyly adam qalaı ómir keshetinin ózi tańdaıtynyn túıemiz.

«Barlyq adamnyń taǵdyry bir jerde túıisedi: qul da óledi, qojaıyn da óledi» dep Júsip Balasaǵunı aıtqanyndaı, tolqyn beınesindegi barsha adamzatqa ólim haq. Bul jerdegi pálsapa adamnyń qul bolyp ómir súrýi ne bolmasa qojaıyn atanyp ǵumyr keshýi ózine baılanysty. Adamnyń qansha jyl ómir súrgeni emes, qalaı ómir súrgeni asa mańyzdy. Syrshyl aqyn Maǵjan Jumabaevtyń shyǵarmasyndaǵy pálsapalyq oı adam ómirinen alynǵany anyq boldy. Bul pálsapaǵa saı keletin búgingi kúnniń naqyly: «ómirde árkimniń óz joly bar, al ony dara etý - óz qolyńyzda».

ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti magıstranty Ábdirahman Nuraı Aıýbqyzy
 

---