InfoHub Logo

1804 j. — İshki Bókeı ordasy, Beketaı aımaǵynda, qazirgi Batys Qazaqstan oblysy, Jánibek aýdanyńda dúnıege keldi.

1824 — 1828 jj. — Orynbor qalasynda oqýda júrgen Jáńgir hannyń balasy Zulqarnaıynnyń qasynda ketshi bolady. Endi bir derekter boıynsha han balasymen birge oqýǵa barǵan.

1829 — 1831 jj. — Kalmykova abaqtysynda otyrady.

1831 j. — Qamaýdan qashyp shyǵady.

1834 j. Isataı Taımanovpen tize qosyp, halyq narazylyǵyn bildirý maqsatynda jumys júrgize bastaıdy. Naq osy jyly Han ordasy Mahambetti óz jaqtaryna baýrap alý úshin starshına (starshyn) laýazymyna usynady. Mahambettiń raıynan qaıtpaıtynyn baıqaǵan Shekara komısıasy aqyndy starshınalyqqa ótkizbeı qoıady.

1834 j., 9 maýsym — starshyndyǵyn rastaıtyn kýálik alady.

1836 j., 8 qarasha — orys tergeýshilerine bergen jaýabynda Mahambet qolynda Jáńgir hannyń ózin starshyn etip taǵaıyndaǵanyn rastaıtyn, 1834 jyly 9 maýsymda berilgen № 572 ashyq kýáligi bar ekendigin, biraq Shekara komısıasy starshyn laýazymyn bekitpegenin aıtady.

1836 j., 14 qańtar — Jáńgir Orynbordaǵy Shekara komısıasy basshylaryna Mahambettiń túzelmeıtin buzyq, zulym ekendigin aıtyp málimdeme joldaıdy.

1836 j., 17 naýryz — Isataı men Mahambetti serikterimen qosyp ustaý jóninde han jarlyǵy taraıdy. Jarlyqty oryndaýdy Qaraýylqoja Babajanovqa tapsyrady.

1836 j., 4 kókek — Mahambetti ustap ákelý úshin shyqqan Qaraýylqoja 522 qarýly qolymen Isataı-Mahambet bastaǵan 200-deı sarbazdar kezdesedi. Qıaly mola degen jerdegi bul teke tires Qaraýylqoja Babajanov áskerleri bopsaǵa shydamaı, urys ashpaı, keıin qaıtyp ketedi.

1836 j., 7 mamyr — Mahambet Jáńgir hannyń malshysy Kúshik Jappar ulyn óltiredi. Akademık-jazýshy Sábıt Muqanov bul derekti 1942 jylǵy "Qazaqtyń XVIII-XIX ǵasyrdaǵy ádebıetiniń tarıhynyń ocherkteri" atty kitabynda keltirgen. Profesor Qajym Jumalıev 1979 jyly jaryq kórgen "Egeýli naıza" zertteýinde bul aqynǵa jabylǵan jala ekendigin aıtady. Kúshik Japar ulyn óltirdi dep, ótirik jala jaýyn hanǵa aryz túsirgen Qaraýylqoja ekendigin jazady. Bul oqıǵa jaǵdaıdy ýshyqtyra túsken.

Qazaqstan Respýblıkasy Ortalyq Memlekettik muraǵatynda (qor № 4, tizbe № 1, is № 1963, A.1.) bul jóninde naqty derekter saqtalǵan. Ol derekterde lekar Sergachevtiń dárigerlik anyqtamasy, han keńesiniń keńesshisi B. Bozdaqov, sultan Kúshik qalı Shyǵaev, t.b. kýágerliginiń naqty merzimi kórsetilgen raport bar.

1836 j., 22 mamyr - Jáńgir Orynbordyń Shekara komısıasyna aryz túsirtedi. Buzyqtar Isataı men Mahambetti sotqa tartýdy talap etedi. Ol málimdemesinde: "Bul eki qyrǵyzdy Orda halqymen qatystyrmaı, bólek ustaýdy", ózderin ustap alyp qatań tergeý júrgizýdi suraıdy.

1836 j., maýsym — Isataı men Mahambet Han ordasyna attanady. Han aldyna qoıylǵan sharttar týraly sóılespek nıettegi batyrlardyń qasyna ergen 17 adamnyń qarasy jol-jónekeı kóbeıip, kádimgideı qolǵa aınalyp ketedi. Hanǵa kóterilisshiler qalyń qolmen kelip qaldy degen habar jetkiziledi. Han elshi joldap, talaptaryn jazbasha bildirýin surap, suraýlaryn durys tekserip, qanaǵattandyrýǵa ýáde etedi. Han ile-shala Orynbor general-gýbernatoryna hat joldap, áskerı kúsh kómek suraıdy.

1837 j., 17 aqpan — Isataı — Mahambet bastaǵan 35 adamdyq qarýly qol Qaraýylqojanyń aýlyn shaýyp alady. Qaraýylqojanyń aryzyna qaraǵanda olardyń shyǵyn mólsheri 4203 somǵa jetse kerek. Bul qarýly kóterilistiń qaýyrt qımylǵa kóshken bastapqy kezeńiniń habarshysy bolady.

1837 j., 16 qyrkúıek — Teńiz jaǵasynda otyrǵan Qaraýylqoja aýylyn shabady.

1837 j., 15 qazan — kóterilisshiler Qudaıbergenuly Balqany shaýyp onyń sán-saltanatty úı-jaıyn órtep jiberedi. Birneshe kúnnen keıin Qaraýylqojany taǵy shabady.

1837 j., 24 qazan — Isataı — Mahambet qoly Temirbek qumynda turady. Bul han ordasynan shamamen 240 shaqyrym jer bolatyn.

1837 j., qazannyń sońǵy kúnderi — kóterilisshiler Han ordasyna jaqyndap, tónip kelip úreı týǵyzady. Han ordasynyń irgesinde qosyn quryp, jaıǵasyp jatyp alady. Kóterilisshiler sany 2 myńǵa jetedi.

1837 j., 27 qazan — Han ordasynan general-gýbernatorǵa jibergen tótenshe málimdemede kóterilisshiler sany 2 myńnan astam dep kórsetiledi. Isataıdyń qolbasylarynyń biri Qaldybaı sózi boıynsha sarbazdardyń jalpy sany 3 myń 500 adamǵa jetken. Mahambettiń Isataı atynan jazylǵan "Áı, Mahambet, joldasym!" tolǵaýyndaǵy hannyń sasyp - pysqany týraly "Han balasy jylady - aı, Janymdy qoı dep surady - aı!", -degen sózder osy kúnderdiń shyndyǵyna arnalǵan.

1837 j., qarasha — Isataı Jáńgir hanǵa on kún mursat beredi. Sol aralyqta Orynbordan podpolkovnık Gete bastaǵan ásker, Astrahannan Mırkýlov otrády, han ordanyń Shoqa Nuraly han, Qaraýylqoja Babajanov bastaǵan óz jasaqtary bas qurap úlgiredi. Mahambetter Beketaı qumyna sheginedi.

1837 j., qarashanyń sońy — Beketaı qumynda Gete áskerine úlken qarsylyq kórsetip, taban tirep soǵysady. Mahambettiń "Soǵys" atty óleńi osy kúnderdiń oqıǵalaryn sýretteıdi.

1837 j., 9 qarasha — Han Ordadan 9 qarashada attanǵan Gete bastaǵan áskerı top qarashanyń 10 juldyzynda Bekbolat aýylyna túnep, 11 juldyzynda Bóriliden shyǵyp, Qoja ulynyń molasy degen jerde Gorskııdiń kúshimen, artılerıamen, Kalmykovo, taǵy basqa taraptan jetken áskerı toptarmen toǵysady.

1837., 14 qarasha — otrád Jaman qumǵa jetkende, Isataı - Mahambet Beketaıda degendi estip, jedel attanady.

1837 j, 14 qarasha — Beketaıǵa keshki saǵat 6-da jetedi. Isataıdyń ornyn sıpap qalady.

1837 j., 15 qarasha — tań ata Tas obada Isataıdyń 500 sarbazymen kezdesip, soǵysady. Atys-shabys. Isataı-Mahambet qoly osy jerde shashyrap ketedi.

1837 j., 19 qarasha — Bóri ólgenge jetken otrád eki kúnge aıaldaıdy. 20-qarashada qazaqtan 300 ásker, 600 orda jasaqtarynan qurylǵan topty bastap podpolkovnık Merkýlev kóshken jurttyń sońynan qýa attanady. Qalǵan kúsh 21 qarashaǵa deıin Bóri ólgende aıaldaıdy.

1837 j., 12-13 jeltoqsan — jeńilgen kóterilisshiler, Isataı men Mahambet qyryq shaqty sarbazdarymen túndeletip Jaıyqtyń bergi jaǵyna ótedi. "Jabyǵý", "Ereýli atqa er salmaı" degen týyndylary osy kúnderdiń kúızelisti kóńil-kúıin bildiredi.

1837 j., 12—13 jeltoqsan — 1838 j., maýsym aralyǵy — Jaıyqtyń bergi jaǵyndaǵy el ishinde bolady. Qol jıyp, qaıta kóterilýdi oılaıdy.

1838 j., 2 naýryz — Mahambet Isataıdyń tapsyrmasymen sultan Qaıypǵalı Eshımovke barady, Jáńgirge qarsy soǵysýǵa ásker suraıdy.

1838 j., maýsym, shilde — birneshe aıdyń ishinde qazaq, túrikpen jerindegi qazaq atalarynyń basyn qosyp, qarýly jigitterdi jınaı júrip qaıta qurastyrǵan qol sanyn 3 myńǵa jetkizedi.

1838 j. — Isataı — Mahambet Hıýa hanynyń mańynda júrgen Qaıypǵalı Eshımovpen jalǵasyp, Hıýa hany Allaquldan da járdem alýǵa aınalady. Qaıypǵalı Hıýa shegindegi ózine qaraǵan jurttan sarbazdar jınaı bastaıdy. Qaıypǵalı Jáńgir hanmen shyǵysa almaı, 1829 jylǵy kóterilisten soń Hıýaǵa ketken, sol alǵashqy kóterilisti bastaýshylardyń biri. Isataı — Mahambetter men Qaıypǵalı arasyndaǵy kúrdeli ári saıasatqa toly qarym - qatynastyń bolmysyn Yǵylman Shórekuly "Isataı-Mahambet" dastanyńda sıpattap jazdy.

1838 j., maýsym — Mahambet pen Isataı Qaıypǵalı Eshımovpen sóz baılasyp, odaqtasady. Adaı, Álim rýlaryn jınap, qazaq atalarynyń basyn biriktirip, áldeqandaı eskilikti arazdyqty umytyp, tize qosyp qımyldaýǵa shaqyrady.

1838 j., 17 maýsym — kóterilis kósemderiniń áreketteri týraly ábden habardar bolyp otyrǵan Baımaǵambet sultan Orynbor Shekara komısıasynyń bastyǵyna hat joldaıdy. Qarýly otrád surap aryzdanady. Ózi de qol jıyp, qam jasaıdy.

1838 j., 6 shilde — Orynbor general-gýbernatory Perovskıı tez arada qarýly ásker shyǵarady.

1838 j., 10 shilde — Gete bastaǵan qarýly otrád Aıshýaqov Baımaǵambet qolyna kelip qosylady.

1838 j., shilde — kóterilisshiler Qıyl ózeniniń boıynda Tý tigip, jınalady. Isataı — Mahambet bastaǵan 500 adamdyq qol el ishindegi áli de eki oıly jurtty óz jaǵyna tartyp alý, yqpaly kúshti Baımaǵambet sultannyń aýylyn shabý maqsatymen atqa qonady. Qıyl boıynda Qaıypǵalı basshy bolyp qalady.

1838 j., 12 shilde — Isataı — Mahambetter qoly Gete men Baımaǵambet sultannyń qarýly áskerlerimen kezdesip qalady. Kútpegen kezdesý namysqa shaýyp soǵysýǵa urady. Osy shaıqasta Isataı batyr oqqa ushady. Isataıdyń qazasy Qıyl boıyndaǵy sarbazdarǵa da eser etedi. Kóterilis birtindep báseńsip, qol tarap, sarbazdardyń jaly jyǵylady.

1838 j., shilde — 1939 j. — Mahambet Hıýa handyǵyna qanattas Nazar jurtynyń ishinde júredi. Qol jımaq bolyp jasaǵan túrli áreketteri sátsiz aıaqtalady.

1839 j., qańtar — Asfandıar sultannyń qolyna Mahambettiń keıbir rý basylaryna jazǵan haty túsedi. Ol hat Baımaǵambet sultan arqyly Shekaralyq komısıaǵa tapsyryldy.

1839 j., qazan — Mahambet Bokeı ordasyna keledi.

1839 j., qarasha — Mahambet Ótemisuly Reseıdiń áskerı ekspedısıada júrgen otrádymen, Egor Petrovıch Kovalevskıımen kezdesedi. Solarmen erip el ishinen ketpekshi nıette bolady.

1839 j., qarasha - Mahambet borandy kúnderdiń birinde E. P. Kovalevskıı tobynan kóz jazyp qalady.

1840 j., qańtar — Mahambet Bókeı ordasynyń shegine ótip ketipti, - degen habar jetedi. Jáńgir han Balqy Qudaıbergenovke, Jaıyqtyń bergi betindegi Baımaǵambet sultanǵa Mahambetti qaıtkende ustaýdy pármen etedi.

1840 j., jeltoqsan — Mahambet az ǵana jigitimen Jaıyqtyń batys shegindegi Starshyn Aqtaı Muńaı ulynyń 35 jylqysyn qýyp ketedi. Ashyq qımyl-áreketke kóshken Mahambetten seskengen han, sultandar aqyndy qalaıda qolǵa túsirýdi jappaı uıymdastyrady. Osy maqsatta belgili beldi adamdarǵa arnaıy tapsyrmalar beriledi.

1841 j. — qýǵyn-súrginmen ótken kúnderde ańdyǵan jaýǵa aldyrmaı júrip Mahambet Embi, Jaıyq arasyndaǵy el ishin panalaıdy.

1841 j., qańtar — Orynbor gýbernatory Mahambetti ustaýdy tezdetetinder degen shuǵyl buıryq shyǵarady.

1841 j., 4 naýryz — belgili bir adamdardyń naqtylap kórsetýi boıynsha Mahambet Tilekeev degen qazaqtyń úıinde otyrǵan jerinde qolǵa túsedi. Ataman otrády úı ıesin de, Mahambetti de tutqyndap Kalmykovoǵa jetkizedi.

1841 j., 17 naýryz — Mahambet Orynborǵa aıdalady. Mahambetten birge joldanǵan qujatta: "Jasy otyz jetide, boıy 2 arshyn — vershok, basyndaǵy shashy, qasy, saqal-murty qara, bet-júzi taza, qońyrqaı tústi, kózi sary - sur ("jelto - sere")", — dep, jazyp kórsetilgen. Orynborda general-gýbernator Mahambettiń isin áskerı sotqa tapsyrady.

1841 j., 7 shilde — Shekara komısıasy Mahambetti shekaradan beri ótkizip salady. Sultan-pravıtel Aryslan Jantýrınge shekaraǵa jaqyndatpaı, dalanyń ishki alys aýmaǵyna jiberýdi megzep nusqaý beredi. General-gýbernator "Mahambet Ótemisuly jazadan qutqarylsyn, shekaradan ári ótkizilip salynsyn, aldaǵy ýaqytta shekaraǵa jaqyndaýǵa tyıym salynsyn, tyıymdy buzyp, shekaradan ordaǵa ótse qatań túrde jazalansyn..." degen maǵynada úkim shyǵarady. Úkim buljytpaı oryndalady.

1841 — 1845 jj. — osy kezeńdegi Mahambet ómirsheń derekteri jutańdaý. Úkim shyqqanyn keıin Jaıyqtyń bergi betinde el ishinde kún ótkizse kerek. Osy ýaqytta Jáńgir han isti qaıta qozǵaý úshin derekter jınastyryp, Orynbor gýbernatorynan aqyndy qaıtadan sottaýdy talap etken.

1845 j., aqpan — Mahambet balasy Nursultandy oqýǵa ornalastyrmaq nıetpen Orynborǵa keledi. Orynborǵa kelip, shekaradan taǵy ótip ketkendigine oraı general-gýbernator keńsesi isti qaıta qozǵaı bastaıdy. General-gýbernator sultan-pravıtel Baımaǵambetten qosymsha málimetter suraıdy. İs qaıtadan óris alady. Mahambettiń basyna myń som (endi bir derekter boıynsha 2000 som) aqsha tigiledi.

1846 j., 20 qarasha — Mahambet Ótemisuly qaza bolǵan kún.

Zeınolla Qabdolov

---