InfoHub Logo

Qazaq prozasynyń qaınar basyna úńilgende — bizdi qyzyqtyryp otyrǵan jeke faktiler emes. Qoldan kelgenshe búgingi kúnge ulǵaıyp jetken ómirsheń dástúrlerdiń bastaý kózin arshyǵymyz keledi.

Shynyn aıtsaq qazaq prozasynda ázirge ondaı qalyptasqan dástúrli arnalar kóp emes. Joǵaryda biz Áýezov dástúrlerine az-kem toqtalyp, kóńildegi oılarymyzdyń ushtyǵyn ańǵartyp kettik. Bizdiń baqytymyzǵa qaraı prozamyz jas bolsa da — Áýezov sıaqty tamasha qubylys jalǵyz emes. Bizdiń prozamyzda Áýezovten bólek, ózinshe jeke-dara turǵan qubylys bar. Onyń aty — Beıimbet Maılın.

Beıimbet ómirde de, shyǵarmalarynda da lepirme qyzyl sózden tipti aýlaq bolǵan adam. Ol týraly sóz aıtqanda da kópirtip sóıleý kelispeıtin sıaqty. Áıtse de osy jazýshynyń týyndylaryn oqyǵanda, ol týraly oılaǵanda kóbine-aq súısinip qaıran qalamyn da tilime asqaq teńeýler orala beredi. Beıimbetten qalǵan qazyna — ulan-baıtaq tutas bir ómir desek artyq bolar ma eken. Jazýshy qaldyrǵan dúnıeniń aýmaǵy (kitabynyń sanyn ǵana aıtpaımyn) qandaı iri sýretkerge de jeńil júk emes. Onda qazaq ómiriniń tutas bir eń qyzyqty dáýiri jatyr. Ol dáýir Oktábr revolúsıasynan bastap otyzynshy jyldardy ortalaǵanǵa sheıingi el ómiri. Sol tarıhı jańarý dáýirindegi patrıarhaldyq-rýlyq fılosofıadaǵy qazaq sharýasynyń saıası, rýhanı ósýi, onyń taptyq, ulttyq psıhologıasyndaǵy tereń ózgerister. Jazýshy Beıimbetti — zertteýshi ǵalymǵa teńeýge bolar edi. Onyń laboratorıasy — búkil halyq, zerttegeni el ómiri, adam harakteri, psıhologıasy. Maılın jasaǵan tamasha harakterlerdi sanap shyǵýdyń ózi ońaı emes. Onyń shyǵarmalarynda san alýan esten ketpes beıneler júr. Sol kezde zaman týǵyzǵan biraz harakterler qazir bizdiń aramyzda joq, zaman ózgere kele adam da ózgeredi. Sondyqtan da solardy, kádimgi aramyzda júrgendeı jandy qalpynda saqtap qalǵan jazýshyǵa kópten kóp raqmet aıtqyń keledi. Jazýshy bolmasa sonaý jyldardaǵy qazaq shyndyǵy týǵyzǵan talaı qaıtalanbas qyzyq-qyzyq beınelep bizdiń ádebıetimizge kelmes edi.

Jalbyr, Tańsyq, Muqysh, Aısha, Raýshan, Beren, Báken, kók sıyrly Daırabaı, Arystanbaıdyń Muqyshy, Azamat Azamatysh... Bul tizimdi soza berýge bolady. Solardyń árqaısysy tıptik dárejege kóterilgen jandy beıneler. Beıimbet shyǵarmalaryn oqyǵanda bulardyń bárin kórgendeı, bárimen birge júrgendeı bolamyz. Osy sıaqty Beıimbet jasaǵan ondaǵan obrazdar bolmasa qazaq ádebıetiniń portretter galereıasy oısyrap turar edi. Beıimbettiń shynshyldyǵy men kórkemdigi, utqyr jınaqylyǵy (lakonızm) osy zamanǵy eń aldyńǵy qatarly ádebıettiń dárejesinde turǵan san alýan áńgimeleri men povesteri bolmasa jıyrmasynshy, otyzynshy jyldardaǵy qazaq ómirin kórsetýde bizdiń ádebıet dál búgingideı maqtana almas edi. Maılın ózi ómir súrgen óz zamanyn jazǵan adam. Biraq ol syrttan barlap, sýretke túsýshi emes, óz dáýiriniń tek jansyz aınasy ǵana emes.

Sol kezde ádebıetimizdiń jastyǵynan kóp jazýshylar shematızm men prımıtıvızmge boı uryp ómirdegi syrtqy qubylys, ózgeristerdi jazsa, ózgeris prosesterin kórsetýdiń ornyna ózgeristerdiń nátıjesin ǵana berse, Maılın ómir dıalektıkasyna tereń úńile bilgen. Kóshpeli halyqtyń sanasy men psıhologıasyndaǵy ózgeristerdi jiti kózben, kóńil kózimen kórip, shynaıy kórkemdikpen asha bilgen. Sóıtip shyn máninde jańalyqtyń jarshysy bolǵan adam.

Beıimbet shyǵarmalarynyń taǵy bir abzal qasıeti azamattyq sarynynyń kúshtiligi. Sheber sýretshi ómir kórsetip qana qoımaıdy. Búkil talantymen sol ómir úshin halyqtyń qamy úshin alysady. Ómirdegi kedergi bolǵan jaılardy, ádiletsizdikti áshkereleıdi. Jazýshy óz xalqy úshin, sosıalısik ádilet úshin eki maıdanda kúres júrgizedi. Biri tap jaýlary — baılar, solardyń quıyrshyqtary bolsa, ekinshisi sovet jolyn burmalaýshy jalǵan belsendiler, topas ákimder, jeke basynyń qamy úshin eldiń maqsatyn satatyn mansapqorlar. Bularǵa kelgende jazýshy ashshy mysqylmen ǵana shektelmeı otty pýblısısıkaǵa da aýysyp ketedi.

Maılınniń kórkemdik ádisi óz turǵylastarynyń kóbinen ilgeri boldy. Sondyqtan da ol ár qubylystyń tereńine úńildi. Sosıalısik ózgeristerdi sýrettegende ony qalyń buqara halyqtyń turmysymen berik tamyrlastyra kórsetedi. Ondaı shyǵarmalar jazýshyda kóp. «Qara shelek», «Ulbosyn», «Beren» — bul ataýlardy da jalǵastyra berýge bolady. Jáne olardyń biriniń dárejesi joǵary, biriniń dárejesi tómendeý dep aıtýǵa da kisi qınalady. «Raýshan — komýnıs» te osylardyń sanyndaǵy shyǵarma; ózgeleri sıaqty osy shyǵarma da ómir qubylysyn shynshyl da tereń kórsetýge úlgi bolar edi. Jazýshy qarańǵy qazaq áıeliniń sovet zamanynda sanasy oıanyp, komýnıs dárejesine deıin kóterilgenin tamasha sýrettegen. Raýshannyń sanasyna kirgen ózgerister kezdeısoq nárse emes, ár beriden soń jeke adamnyń úgit nasıhatynyń nátıjesi de emes, Oktábrden keıingi ómirden týǵan, búkil halyqtyń sanasyna kire bastaǵan ózgerister. Ekinshi jaǵynan bul komýnıstik ıdeıanyń halyqtyń sana-sezimimen, oı armanymen qabysýy. Bul aıtar aýyzǵa ǵana jeńil. Dál osylaı etip ıdeıany kórkem shyǵarmada berý ekiniń biriniń qolynan kelmeıdi, Bul Beıimbet sheberligi. Osy biz jyltyraqty sulý dep, jyltyrata bilgendi sheber dep oılaıtyn bolarmyz; syrty jupyny qarapaıym ǵana jazatyn Beıimbetti sheber deýge aýzymyz barmaıtyn sıaqty. Shynynda da Maılınniń áńgimeleri, povesteri áp-ádemi, sheber jasalǵan týyndylar emes, týra ómirdiń ózi sıaqty. Raýshan da ómirdiń týra ózi. Oımaqtaı áshekeıi, tıtimdeı de bóget qospasy joq. Biraq qarańyzshy, qanshalyqty súıkimdi jandy beıne. Kóp minezine kúlip, keıde oǵan janyńyz ashyp, búkil bolmysyna ishteı súısinip otyrmaısyz ba. Al Raýshannyń kúıeýi Báken she? Onyń minezi men isine ishek-sileń qatyp kúlesiń de qınalasyń. Nadandyǵyna kúıinesiń. «Átteń, ózine túsindirip, jón siltep jiberer me edi», — dep kijinip otyrasyń. Oqýshyny sýyǵyna tońdyryp, ystyǵyna kúıdirip, tolqyta bilgen shyǵarma, ejelgi bir dáýirdegi ómirdi móldiretip, sol qalpynda kózińe ákelgen shyǵarma, sheberliktiń shyńy emes dep kim aıta alady? Bul Beıimbet sheberligi. Áshekeı aıshyqsyz shynaıy sheberlik. Mundaı sheberliktiń zańyn túsiný úshin eresek oı kerek.

Kenje týǵan qazaq prozasynyń qyryq-elý jyldyq tarıhy — realızmdi, sosıalısik realızmdi izdeý tarıhy desek qatelespespiz. Sosıalısik realızm aspannan túsken joq. Ol dúnıe júzi ádebıeti ǵasyrlar asyp shyńǵa kótergen synshyl realızmniń topyraǵynda týǵan, soǵan jańa sosıalısik maǵyna, baǵyt beretin, zańdy jalǵasy. Sondyqtan da jalpy realızmdi meńgermeı jatyp, sosıalısik realızmniń qundy týyndylaryn jasaý múmkin emes. Al, jas ádebıetke realızm bir kúnde, op-ońaı kelmeıdi. Osy oraıda Maılın bizdiń ádebıettegi erekshe qubylys.

Abzaly jańa týyp kele jatqan jas proza ókilderi realızmdi romantıkalyq saryndaǵy Gúgo, London, lırıko-romantıkalyq áýeni basym Týrgenev sıaqty jazýshylarǵa úıir bolady. Maılın «Shuǵadan» keıin ózgeshe, jańa jolǵa aýysty. Ol synshyl realızmniń sońǵy bıigi Chehov arnasyna tústi. Árıne, Beıimbet Chehovke tikeleı eliktegen joq. Chehov sıaqty ádebıetke uly ózgeris engizip, jańashyl adamǵa tikeleı elikteý múmkin de emes. Maılın de Chehov sıaqty ádebıettiń kanondaryn buzdy. Dástúrli taqyryptar men dástúrli geroılarǵa sújet, kompozısıa zańdaryna jańasha qarady. Ádebıet tegi úlken men kishi týraly uǵymǵa ózgeris engizdi. Oıymyz túsinikti bolý úshin mysaldap sóılep kórelik. Bizdiń ádebıette tipti sońǵy kezge deıin geroılardy erekshe, kúndelikti tirshilikpen álek bop júrgen pendelerden oqshaý etip alýǵa beıimdik kúshti. Sonaý revolúsıa, aýyldy sovettendirý tusyndaǵy áıelden alǵan keıipkerlerimiz de óz ortasynan oǵash, dara turady. Jasyratyny joq osydan baryp jasandylyq, shematızm degen páleler qozdaıdy. Al Beıimbet ómirdi shyǵarmanyń sújettik zańyna ıip ákelýge qarsy boldy, oqıǵanyń damýyn ómirdiń óz logıkasyna baǵyndyrdy. Sol sıaqty geroılaryn da jyltyratyp syrt kózge túse qoımaıtyn aýyldaǵy ekiniń birinen izdeıdi. Jurt kúnde kórip ańǵarmaı júrgen oqıǵanyń erekshe syryn ashty, kózge qorash qarapaıym adamnyń iriligin kórsetti. «Qarashelektegi» Aıshany qarańyzshy. Kádimgi eki aýyldaǵy ot basyndaǵy qazaqtyń áıeli. Ózi qatarly áıelderden artyq-kemdi de joq. Qazan oshaǵynyń qamymen, Qojaǵuldyń toqal syndyryp tastaǵan qara sheleginiń ýaıymymen áýsh bop júr. Sol Aısha jańa qurylǵan kolhozǵa bastyq bolyp saılandy. Al, oqýshy Aıshanyń jańa turmysqa janyn sala aralasatynyna, kóp nársege kóziniń ashylatynyna senedi. Osy shaǵyn áńgimedegi Aısha qaıtalanbas jóni dara harakter bola tura, belgili úlken dáýirdegi qazaq áıeliniń tıptik tulǵasy.

Maılınniń bizge úlken ónege bolatyn kórkemdik qasıeti — qarapaıymdylyǵy. Onda ózi bastaǵan jas ádebıetke tán áshekeıge, birden betke uratyn arzan áserge qumarlyq joq. Oqıǵa tańdaýda da, sóz ónerinde de ol ásire qyzyl ataýlyǵa jat. Kisini taıǵanaq muzǵa taǵasyz túsken attaı syrǵytyp áketetin sózde dybys qýalaý, (alıterasıa) ústeme teńeý, epıtetter, arzanqol aforızmder Beıimbet tilinde kezdespeıdi. Ol óz oıyn uǵyndyrý úshin, ıakı keıipkeriniń beınesin, qımyl áreketin berý úshin oraǵytyp teńeý izdep, tap basa almaı janaı sıpap júrmeıdi, qarapaıym utqyr sózben qolǵa ustatqandaı obrazdar jasaıdy. Maılın shyǵarmasynyń qarapaıymdylyǵy keıbir jazýshylarda bolatyn qaradúrsin, oı men sýretke shorqaqtyq emes, sóz parqyn bilgen, kórkemdik tabıǵatyn túsingen kekse sheberlik.

Jazýshynyń sheberligi oqyp, úırenýden ǵana emes, búkil talantynyń tabıǵatynda jatyr ma degen oıǵa kelesiń. Abzaly solaı bolsa kerek. Beıimbet ǵajap ıýmorıst. Onyń shyǵarmalarynan kisiniń raqattanyp kúlmeı oqıtyndary az bolady. Shirkin, qoldan kelse ıýmor degen shyǵarmanyń betine shyǵyp turǵan nury emes pe?! Ár jazýshy-aq aragidik oqýshyny kúldirip, kitabyna ár berýge talpynady. Al Beıimbet oqýshysyn raqat kúlkige batyryp qoıyp, ózi tipti ezý tartpaıtyn sıaqty, osylaı: qarasań ol esh ýaqytta kúldirgi oqıǵaǵa, minezderdi izdemeıdi. Osy arada jurtty bir kúldirip alamyn-aý degen oıynda da joq. Tek zańdy túrde damyp, sýrettelip kele jatqan oqıǵanyń, adam minezderiniń ózinde jarqyldap kúlki oınap turady. Árıne, bul talanttyń tabıǵaty, qaıtalanbas asyl qasıet.

Beıimbettiń qazaq poezıasyna engizilgen úlken jańalyǵy da tereń zertteýdi kerek etedi. Tek aıta ketetin nárse Maılın aqyn esebinde qazaq poezıasyna jańa yrǵaq ıntonasıa, realısik dástúr ákeledi. Ol Sáken Seıfýllınmen birge qazaq óleńiniń jańashyldary Mahambet, Abaı dástúrin jalǵaýshy. Árıne, Beıimbettiń aqyndyq stıli poezıaǵa birden bir úlgi desek, qazaq poezıasynyń órisin taryltqan bolar edik. Biraq sonymen birge Beıimbettiń aqyndyq shyǵarmalary qazaq poezıasynyń damý jolyndaǵy bir arnasy. Biraz ýaqyt kóterińki romantızmge, qurǵaq pafosqa boı urǵan poezıamyz qazir ómirge tereńirek boılaýǵa bet burdy. Aqyndarymyz osy izdený saparynda Beıimbet tájirıbesine kóbirek úńiletin sıaqty. Bu da Beıimbettiń poezıadaǵy tendensıasynyń ómiri uzaqtyǵyn kórsetedi. Rasynda poezıadaǵy Beıimbet pen prozadaǵy Beıimbet bir-birinen bólek sýretker emes. Onyń óleńi men qara sóziniń tabıǵaty bir. Jazýshy qaı janrda bolmasyn qazaq ádebıetine realızm mektebin dendep engizdi.

Beıimbet sıaqty jazýshy týraly sóz aıtqanda ony búkil qazaq sovet ádebıetiniń damý jolynan bólip alýǵa bolmaıdy. Óıtkeni onyń ózi sol joldyń úlken bir arnasy. Osy arada eki jaǵdaıdy eskere ketkim keledi. Birinshisi ádebıetti dáýirge bólý máselesi. Bizdiń ádebı ǵylymdar ádebıettiń damý jolyn árbir on jylǵa nemese el basynan keshken árbir kezeńge tekshelep bóledi. Bir oraıdan bu da durys shyǵar. Oǵan daýym joq. Biraq menińshe ádebıettiń ózgeler erteden bilse de biz ańǵarmaı júrgen ózgeshe tarıhı dáýirleri bar tárizdi. Ádebıetke kelgen uly shyǵarmalar, ıakı shynaıy sony sheberler sol ádebıet úshin jeke dáýir bolyp qalmaq. Ádebıetimizdiń asqar beli bop M. Áýezovtiń «Abaı joly» tursa, sonymen qatarlasa, janasa Beıimbettiń bıik asýy jatyr. Bul ekeýi de ádebıetimizdiń keshegi kúnine qoıylǵan óshpes belgileri ǵana emes, damyp ilgeri baratyn, alǵa súıreıtin joldar.

Ekinshi bir eskerip oıǵa alǵym kelgeni bizde qalyptasqan ústirt uǵymdar bar. Keıde tómen qol óleńder men prozany oqyǵanda «bul baıaǵy otyzynshy jyldardyń dárejesinde eken» deımiz. Sonymen jıyrmasynshy, otyzynshy jyldardaǵy ıakı odan arǵy ádebıet dárejesiniń tómendigine qol qoıatyn sıaqtymyz. Al endi myna qaıshylyqty qarańyz. Sonaý Abaıdy aıtpaı-aq qoıaıyn. Al, otyzynshy jyldarda jazylǵan İlıastyń «Kúıshi» poemasyn alyp qarańyzshy. Formasynyń som tutastyǵy jaǵynan, ot ekpindi jyrǵa qıynnan kelip qıysqan psıhologıalyq náziktigi, tereńdigi jaǵynan osyǵan teń túsetin qazaq óleńimen jazylǵan shyǵarmalardyń qanshasyn ataı alasyz? Árıne, ádebıet árqashan damı bermek. Biraq ádebıettiń damý joly taqtaıdaı jazyq, ylǵı órge tartylǵan tike syzyq emes. Ómir sıaqty onyń da yldıy men óri bar, bultarys buralańy bar, shytyrman kúrdeli jol. Munda búginginiń bári keshegiden mindetti túrde artyq bola bermeıdi. Tereńirek oılap qarasań bul ádebıettiń ilgerileý tendensıasyna qaıshy kelmeıdi, qaıta tamasha týyndylardyń ólmes, ómirshil qabiletin aıqyndaı túsedi.

Maılınniń jasy jetpiske endi kelse de tvorchestvolyq ómirlik joly otyzynshy jyldary tuıyqtaldy. Onyń shyǵarmalaryn ádebıetimizdiń alǵashqy dáýirine jatqyzamyz. Al onyń jazǵandaryn oqyǵanda búgin ádebıetten izdegenińizdi tabasyz. Maılınniń prozasy men poezıasynan qazaq jazýshylarynyń dál qazirgi izdenip júrgen jolyn, ádebıette damyp kele jatqan kórkemdik, estetıkalyq tendensıany kóresiz. Árıne, qazirgi kóktep kele jatqan ádebı qubylystar Maılındi tikeleı qaıtalamaıdy, oǵan jalań eliktemeıdi, ony jalǵastyrady.

Osy arada oılanatyn taǵy bir qyzyq jaǵdaı bar. Bizdiń ádebıette uzaq ýaqyt Maılın salǵan jol jińishkerip ketti. Biz Maılındi endi ǵana ashyp kelemiz. Onyń sebebi nede? Bul árıne, jazýshynyń qaıǵyly taǵdyryna ǵana baılanysty emes. Endeshe shamamyz kelgenshe osynyń sebebine úńilip kórelik.

Kóbimiz-aq osy kúnge deıin Beıimbet aty atalsa eń aldymen «Shuǵanyń belgisin» eske alamyz. Ras, «Shuǵanyń belgisi» poezıa men lırıkaǵa toly sheber jazylǵan shyǵarma. Biraq ony biz búgingi ádebıetke úlgi ete almaımyz. Ol ádebıettiń balaýsa jas kezine tán týyndy. Jáne óz tustastarynan jeke-dara oqshaý turǵan joq. Sol dárejede Sultanmahmuttyń prozadaǵy alǵashqy tájirıbesi «Qamar sulý» jáne de basqa zamandastarynyń povesteri tur. Shynyn aıtsaq Áýezovtiń dramalyq «Eńlik — Kebegi» keń tynysy, ómir shyndyǵynyń tereńdigi jaǵynan solardyń qaı-qaısysynan da ilgeri.

Al Beıimbet talantynyń kúshtiligi sonda, «Shuǵany belgisi» onyń bıigi emes, tek alǵashqy adymy ǵana. Jáne bir ǵajaby «Shuǵanyń belgisi» men «Qara shelektegi» Aısha, ózge shyǵarmalardaǵy Kúlpash, Sharıpa, Raýshan obrazdarynyń arasynda tutas bir dáýir jatyr. Áýezov tilimen aıtqanda Shuǵa Shıller geroılaryna tán bir-bir ǵana ımpúlstyń (yntyzarlyqtyń) quly bolsa, sońǵy ataǵan jupyny áıelder obrazdarynda Chehov realızminiń keńdigi, tereńdigi jatyr. Alǵashqy qadamynda Shuǵasymen romantızmge, qazaq ádebıetindegi dástúrli taqyrypqa sálem bergen Beıimbet, sodan keıin oǵan qaıtyp oralmaı realızmniń keń arnasyna túsedi. Sóıtip Beıimbet ádebıet uzaq jyldar ótip jetiletin jolǵa jedel tústi, erte ep jetti.

Shynynda da jas ádebıet sentımentalızm men romantızmnen birden attap óte almaıdy. Sonymen birge belgili dástúrli taqyryptar, sújettik qańqalar, úırenshikti kórkemdik atrıbýttar uzaq ýaqytqa deıin qalmaıdy. Kerek deseńiz áli de qalmaı keledi. Ekinshi jaǵynan, jazýshynyń ǵana emes, oqýshynyń da ósý joly bar. Onyń da shyǵarmany qabyldaýdaǵy estetıkalyq krıterıi bir kúnde ne bir jylda ózgermeıdi. Estetıkalyq talǵamy fólklorda tárbıelengen oqýshy qarapaıym ómir qubylysy, óziniń kúnde kórip basynan keship júrgen isteri týraly oqysa ony kórkem shyǵarma sanatyna jatqyzǵysy kelmeıdi. Oǵan asa bir erekshe, ekiniń biriniń basynda bolmaıtyn, oqshaý, keremet oqıǵalar, aıryqsha dara geroılar kerek. Maılın osyndaı tusta qazaq ádebıeti álemine keldi. Bir esepten óz zamanynan erterek týdy. Maılın iziniń uzaq jyldar jińishkerip ketýine, ony shyn mánisinde endi asha bastaýymyzǵa sebep bolǵan da osy jaǵdaı bolsa kerek. Iá, mundaı jazýshyny qaýym óse, eseıińkireı kele túsinedi.

Beıimbet týyndylary rıasyz taza shyndyq, bógde qospasy joq móldir shyndyq, ózi jasaǵan zamandaǵy qazaq ómiriniń aınasy. Ol aına halyq bolmysynyń syrt qubylysyn, adamdardyń san alýan harakterleriniń sýretin túsirip qana qoımaǵan, sonymen birge ómirdiń tereń aǵymdaryn, adamdardyń rýhanı beınesin de tamasha túsindirgen. Uly ózgeris, qoǵamdaǵy túbirli ózgeris jyldaryndaǵy qazaq qoǵamynyń dıalektıkasyn asha bilgen. Maılın shyǵarmalarynyń basym kópshiligi qazaq sharýasynyń sanasyna Oktábrmen kirgen ózgerister, jańalyqtar shejiresi.

Úlken jazýshy bizge sosıalısik realızmniń shynaıy shyndyǵyn, tereń shyndyǵyn ónege etip ketti. Sulýlyqty — áshekeı jyltyraqtan arshyp, qarapaıym uly qalpynda kórsetti. Onyń shyǵarmalary ómirdiń ózi sıaqty qyzyl-jasyl boıamadan, daýryqpa daqpyrttan aýlaq, Onyń talant bolmysy ásire qyzylǵa jat. Ádebıettegi Maılın sıaqty qubylystar aıqaı-shýsyz, asyqpaı tereń zertteýdi, oılana zertteýdi kerek etedi. Maılın dástúri ázirge syzdyqtap kelip, osy bir kezeńnen bylaı qarap lapyldap órshigeli turǵan bolashaǵy mol dástúr me dep oılaımyz.

1964

---