InfoHub Logo

Meniń joldastarym menen: «jazýdy nege qoıyp kettińiz?» — dep kóp suraıdy. Oryndy suraý. Biraq men jazýdy ózdigimnen «osyny qoıaıynshy» dep qoıyp ketken adam emespin.

Men joǵaryda kóp áıel alýshylyq jáne ámeńgerlik týraly eki roman jazbaqshy bolǵanymdy, onyń birin jazyp bola kelgen de, joǵaltyp alǵanymdy aıttym. 1916 jylǵy kóterilisten keıin qolyma alǵan «Baqytsyzdardyń bir kúni» degen romandy bitireıin dep júrgenimde joǵaltyp alǵannan keıin qazaq aýlyndaǵy áleýmettik máseleni keńinen sýretteıtin «Qısyq kegi» degen roman jazý oıymda boldy. Bul romanda 1880 jylǵy Qısyqtyń soqqyǵa jyǵylyp ólýinen bastap 1916 jylǵy kóteriliske deıingi qazaq aýlyndaǵy áleýmettiń taptyq qaıshylyqty sýrettemekshi edim. Sonymen qatar «Qazaq aýlyndaǵy tuńǵysh mektep» degen ańyzdy jazbaqshy edim. Bulardyń taqyryby, sújeti de, ıdeıasy da, basty-basty qaharmandary da daıyn edi. Biraq naýqastyǵymnan osylardyń birde-birin jaza almadym.

1913 — 1914 jyldarda-aq joǵaryda aıtqan bas aýrýy paıda boldy. Sol kezdiń ózinde maǵan oı eńbegimen aınalysý, ásirese jazý jumysymen shuǵyldaný qıyn bolǵan. Dárigerler de tyıym salǵan edi. Biraq meń qıyn bola tursa da, dárigerler tyıym sala tursa da, jazý jumysymen shuǵyldana berdim. Alaıda «Baqytsyzdardyń bir kúni» atty romandy jazý ústinde maǵan jazýdyń endigi jerde qıyn soǵatyndyǵyna kózim jetken edi.

Beri kele aýrý asqynyp maǵan oı eńbegimen ásirese jazý jumysymen shuǵyldanýǵa tipti múmkinshilik bermeı qoıdy. Qanshama talaptansam da, qanshama aýrýǵa kóngim kelmese de, asqynǵan aýrý qoldy baılady.

Sonymen aýrý birden-birge asqynyp, meni óz degenine kóndire bastaǵan kezde oǵan 1916 jyldyń ýaqıǵasy kelip qosyldy. El basyna túsken aýyrtpalyq, azamattarynan aırylyp jylaǵan jurttyń zary, árıne meniń de janymdy jedi, kókiregime ýly dert otyn jaqty, ýaıym-qaıǵy basty. Bul hal meniń aýrýymdy burynǵydan da kúsheıtip jiberdi. Dárigerler endi jazý jumysymen aınalysýdy múlde qoı dep úzildi-kesildi tyıym saldy. Turyp júrgenimnen de jatýym kóbeıdi. Sóıtip, men birte-birte jazý jumysynan shettep qala berdim. Endigi jumysym jalǵyz oqytýshy ǵana bolý edi. Dárigerler bul jumysqa da belgili bir shek qoıýdy talap etti, munyń ústine olar eki-úsh jyl demalysqa shyǵyp, emdelýge keńes berdi. Mine, meniń jazý jumysyn toqtatýymnyń negizgi sebebi osy edi.

Alaıda oqytýshylyq jumysynan qalǵam joq. Dárigerler eki-úsh jyl demalysqa shyǵýǵa, emdelýge keńes bere tursa da, birer jyl... áli de bir-eki jyl isteıin sodan keıin kórermin degen oımen oqytýshy bolyp isteı berdim.

Osylaısha aýrýmen arpalysyp júrip, orystyń úlgili (klasık) pedagogteriniń eńbekterin tereńdeı zerttep, qalǵan ómirimdi túgeldeı oqý jumysyna arnaýǵa bel baıladym.

1917 jyly, mart aıynyń bas kezi edi. Bir kúni, tańerteń, mektepke kele jatsam, esik aldynda eki oqytýshy tur eken olar meni kórdi de:

— Ýra! Spandıardy quttyqtaımyz! — dep meniń qolymdy qatty qysyp amandasty da, ekeýi mektep bastyǵynyń úıine qaraı júgirip ketti. Men tipti munyń ne ekenin de túsine almaı tańdanyp qala berdim. Biraq keshikpeı-aq bildim: Nıkolaı patsha taǵynan túsken eken.

Qýanysh qoıynǵa syımaı ketti. Bostandyq tańy atty, teńdik zamany týdy dep oıladyq. Sez bostandyǵy bastaldy. Jıyn-jıylystar kóbeıdi. Sheshender de molaıdy. Biraq bostandyq, áleýmettik teńdik is júzinde bola qoımady. Patsha taǵynan taıǵan shaqtaǵy qýanysh uzaqqa sozylmady.

---