InfoHub Logo

Úı tapsyrmalaryn oryndap bolamyn da, tysqa shyǵamyn. Podezd aldyndaǵy uzyn aǵash oryndyqtyń orta tusynda áp-ádemi bop, appaq kımeshek kıgen ájem otyr. Men onyń qolyndaǵy táspisine qaraımyn. Ár tasty birinen soń birin aqyryn tartyp turǵan álsiz taramys saýsaqtaryna qaraımyn. Odan sonadaıdaǵy bóbekter oınaıtyn shaǵyn alańǵa kóz tastaımyn. Anaý átkenshekti kókke sharyqtata bir tepkim kep ketedi. Biraq olaı etpeımin. Men sábılikten irgemdi aýlaq salǵaly qaı zaman? Men bul kúnde on úshtemin.

Qushaǵymdy jaıyp kerilemin. Daýsymdy shyǵara tynys alam da, qolymdy tómen qaraı silke tastaımyn. Sosyn ájemniń qasyna kelip otyramyn.

Meniń ájem óte kári kisi. Kári bolǵandyqtan da qadym zamanǵy hıssalar men ertegilerdi kóp biledi. Surasań boldy, aıta beredi. Jalyqpaıdy. Tek óziń tyńdaı bil.

Janyna otyrǵanymda ájem maǵan ájim-ájim júzin buryp:

— Sabaǵyńdy oqyp bittiń be, Qaıyrjan? — deıdi.

— Iá, — deımin men.

Sonan soń:

— Áje, adaldyqtyń piri jaıyndaǵy ańyzdy aıtyńyzshy, — dep ótinem.

Ájem kúlimsireıdi. Bul onyń eń jaqsy ertegisi. Men muny árdaıym qumartyp tyńdaımyn. Ájem eshkashan taýymdy qaıtarǵan emes.

— Páli, jattap alatyndaı bolǵan joqpysyń endigi, — dep bir qoıady da, tamaǵyn keneıdi.

Esikten ádemi kıingen bir bala júgire basyp shyqty. Biz jaqqa tipti moınyn burmastan, qarsy aldyndaǵy átkenshekke sálemdeskendeı:

— Amansyz ba?! — dep dybystady da óte berdi.

— Jaqsy ma, qalqam?! — dep ájem ertegisin úze kúbir etti.

— Rýslan! — dedim men. Ol artyna qarady.

— Kel, qaıyrymdylyq táńirisi týraly áńgime tyńdaıyq.

— Ýaqyt joq. — Ol júre berdi. — Búgin biz robotqa jańa baǵdarlama qurastyramyz.

Tamasha bala bul Rýslan. Suńǵaq boıyn tákappar ustap, asyǵa adymdaǵan qalpy jónine ketip barady. Sońynan súısine qaraımyn. Men ony ózimniń joldasym dep esepteımin jáne onymen joldastyǵymdy maqtan tutamyn.

Másele tek ekeýimizdiń bir podezde turatyndyǵymyzda ǵana emes. Biz bir mektep, bir synypta oqımyz. Ekeýimiz de myna kósheniń arǵy betindegi mekteptiń shákirtimiz. Ana kóringen jerasty jolynyń sol jaǵymen kóterilseńiz — týra bizdiń mektepke barasyz. Záýlim, úlken mektep.

Mine, sol mekteptegi tóbege kóterer sanaýly úzdikterdiń biri — osy Rýslan. Janyp turǵan ot dersiń. Jınalystarda qalaı jatyq sóıleıdi! Aǵyp tur ásheıin. Bilmeıtini joq. Úıindegi kitaptaryn aıtsaıshy. Bir ret ertip aparyp maǵan kórsetken. Ǵarysh, ǵalam, kıbernetıka, telemehanıka jónindegi meniń tisim batpaıtyn kitaptar syńsyp tur-aý, syńsyp tur. Bul onyń kúnde bireýin qoltyqtap júredi.

Ózi qalalyq oqýshylar saraıyndaǵy jas tehnıkter úıirmesiniń mańdaıaldy ónertapqyshy. Álginde aıtyp barady ǵoı: robotqa jańa baǵdarlama qurastyramyz dep. Bilesiz be, olar sonaý adam keıipti ǵajap avtomattaryn jaqynda ǵana jasady.

Al sol robottarynyń eski baǵdarlamasynyń ózi tańdaı qaqtyrýǵa jararlyq. İstemeıtini joq, eden sypyrýdan bastap shahmat oınaýǵa deıin eshkimnen qalyspaıdy. Naǵyz elektrondy-mehanıkalyq ıntellektýal. Jáne eń keremeti: onyń bas konstrýktory — meniń dosym. Mine, qalaı!

Buryshty aınalyp ketkeninshe, Rýslannan kózimdi aıyrmaımyn. Sosyn ájeme burylam. Burylam da, tańdanyp, qasymdy kerem: mynany qara, taǵy bir tyńdaýshy kelip qalypty! Kóbeı. Ol da menimen túıdeı jasty, osy úıde, ekinshi podezde turady. Janymyzǵa keldi de:

— Áje, sálemetsiz be? — dep qos qolyn usynyp, sálem berdi. Ol ylǵı óstip amandasady.

— Kóp jasa, qalqam, — deıdi ájem onyń sálemin alyp. Udaıy osylaı.

Qarsysynda izetpen kibirtiktep turǵan balaǵa súısine kóz salyp, áke-sheshesiniń esen-saýlyǵyn suraıdy. Ejiktep, árqaısysyn atap suraıdy. Anaý da eń arǵysy mamasynyń tumaýratyp qalǵanyna deıin umytpaı, meılinshe tolyq jaýap qaıtarady. Ekeýiniń esik aldynda kezigip qalǵanyn kórseń boldy, sondaı dıalog taǵy qaıtalandy deı ber. Árdaıym solaı. Qazir de sol baıaǵy án.

Olar ádettegi rásimderin aıaqtaǵansha, men elektrondy mı jasap júrgen Rýslan dosym jaıly taǵy bir tolǵana oılap úlgerem.

Kenet esime ózimniń ańyz estimekke nıettengenim túsedi de, ájeme jalt burylamyn. Kóbeı áli ketpepti. Ketpegeni bylaı tursyn, ájemniń ar jaǵynda jaıǵasyp otyr. Osy Kóbeı-aq ájemniń áńgimelerin tyńdaǵysh.

— Áje, adaldyq pen zulymdyq týraly ertegińizdi aıtyńyzshy, — deıdi.— Oıymda qalǵanyn jazyp qoıyp edim. — Ol qolyndaǵy dápterin kórsetti. — Endi tekserip alý kerek bolyp tur.

Men tańyrqaımyn:

— Ony neǵylasyń?

Kóbeı yqylastana jaýap qaıtarady:

— Bilesiń be, bizdiń ádebıet páninen beretin aǵaıdyń aıtýynsha, bul bir tunǵan parasat sabaǵy, munda adamgershilik jóninen tálimdi nárse kóp. Jazyp alýǵa keńes bergen sol kisi. Keshe ǵana úıirmede mazmunyn aıtyp berip em...

Rasynda, qyrtys-qyrtys ájimderine sheıin meıir tókken ájem óziniń qyryq jylǵy áńgimesin myń pálenshesinshi márte aıta bastaǵanda, ol dápterine qarap, jazǵandarymen salystyryp otyrdy. Birdeńelerdi túrtip qoıady. Artynan ár jerin qaıta surap, tolyqtyryp aldy.

Bul basy ǵana eken.

Bir sát ájemniń ózimdiki ekenin sezdirip qoımaq bolyp:

— Qaıyrymdylyq piri jaıyndaǵy ertegini bilmeısiń sen, — dedim men oǵan. — Ájemniń ańyzdarynyń eń asyly.

Sol-aq eken, Kóbeı ushyp kete jazdady. Ahylap-ýhilep, elpektep:

— Aıtyp berińizshi, áje, — dep emindi de qaldy.

Meniń ájem keremet keńpeıil. Eshkimniń meselin qaıtarmaıdy.

Ol ájemniń aýzynan estigenniń bárin kóshirip alýdy daǵdyǵa aınaldyrdy. Kúnine qasyna kep otyrǵany. Ájem keıde syrtqa shyǵýdy aýyrsynyp, jatyp qalady. Ondaıda Kóbeı bizdiń úıge kelip, ájemniń álsiz sybyrmen jetkizgen kúshti ertegileri shyǵyp jatqan aýzyna qalqan qulaǵyn jiti tosqan qalpy, bas jaǵynda dápterine shuqshıady da otyrady.

Men onymen dos emespin. Rýslan ony tipti kózine de ilmeıdi. Biraq ol bizben joldas bolýǵa qumar. Áıteýir esebin taýyp jaqyndasqysy keletin de turatyn sıaqty. Maǵan juǵysýdyń retin keltirgenin qaraǵyn, ájeme úıir bolǵansyp júr. Aragidik menen árneni bilgisi kep, mektebimiz, klasymyz jóninde túrli saýal qoıady.

Ózi bizdiń mektepke barmaıdy. Alysqa avtobýspen qatynap, qaıdaǵy bir mektep-ınternatta oqıdy. Sonda jatatyn, jan-jaqtaǵy aýyldardan kelgen balalarmen birge oqıtyn kórinedi. Sonysyn bilgendikten ǵoı, Rýslannyń ony «kolhoz» dep mensinbeıtini.

«Ujymshar» — «ujymdyq sharýashylyq» degen tirkestiń qysqartylǵan túri. Bizdiń keıipkerlerimiz ómir súrgen kezeńde tek oryssha ataýy qoldanylǵan, al bul jerde qalalyq balalar aýyldyq jerden kelgen kurbylaryna «artta qalǵandyqtyń» belgisi retinde osy ataýdy tańyp otyr.

Bir kúni ol meniń ishek-silemdi qatyra kúldirdi. Qaıtip deısiz be? Ol Rýslandy aıaıtyn kórinedi. Estımisiz, aıaıdy! Al, endeshe! Rýslan muny shybyn qurly kórmeıdi, al ol... Kúlemisiz, kúlmeımisiz?!

«Nege?» — deımin men oǵan kúle karap.

Ol masqara salmaqty júzben kúrsinip alyp: «Rýslan endi ómir baqı mynalardy túsine almaı ketedi ǵoı», — deıdi.

«Mynalary» — qıly ertegi, qıssa, ańyz jazylǵan álgi dápterleri.

«E, kıbernetıkke onyń ne qajeti bar? — dep qoıam men ezýimdi jımaı. — Degenmen, oqysyn deseń, aýdaryp ber, sonda kóresiń, túsine me, joq pa...»

Aıtýyn aıttym da tilimdi tisteı aldym. Kóbeı onyń qazaqsha bilmeıtinin aıtyp tur-aý... Iá, sumdyq baıypty keskinimen maǵan tik qarap:

«Jıyrmasynshy ǵasyrdyń sońynda, tórt qubylań túgel osynaý tamasha zamanda saýatsyz bolǵandarǵa janyń qaıtip ashymasyn», — deıdi. Shynymdy aıtsam, onyń bul jańsaq sózi meniń de qytyǵyma eptep tıetinin sezem, biraq syr bermeımin. Áńgimeni basqa jaqqa buryp jiberem.

Sosyn bolýǵa tıis nárse boldy. Ábden qartaıǵan naýqas ájem bizdi tastap, qaıtpas saparǵa ketti. Bir jaman kúnder ótti. Úsh kún sabaqqa barǵan joqpyn.

Anda-sanda ańǵaram, qasymda buıra basy úrpıip Kóbeı otyrady. Úndemeıdi. Dybysyn shyǵarmaı otyra beredi. Tapjylmaı eki-úsh saǵat bop, ertesine taǵy keledi.

Aqyry sabaqqa shyqtym. Klasqa kireberiste Rýslanmen qatar kep qaldym. Iyq tiresip, ishke birge endik. Ol jol-jónekeı, partamyzǵa betteı bergenimizde:

— Men saǵan kóńil aıtamyn, — deı saldy. Men úshin bul kún sumdyq kóńilsiz boldy. Úıge sopıyp jalǵyz qaıttym. Keldim de, podezd aldyndaǵy oryndyqqa sylq etip otyra kettim. Munda ylǵı ájem otyratyn. Bir kezde sonadaıdan:

— Ne bitirip otyrsyń? — dep júre saýal tastap, qasymnan Rýslan ótti. Úıirmesine asyǵyp bara jatsa kerek.

Endi birazdan soń Kóbeı kórindi. Beri burylyp, ún-túnsiz qasyma otyrdy. Biraq men ne oǵan sóılemeımin, ne ol týraly oılamaımyn.

Meniń kóz aldymda — Rýslannyń sóre-sóre bop kózdiń jaýyn alǵan kitaphanasy. Onda bári bar: ǵarysh týraly, kıbernetıka týraly, telemehanıka týraly... Rýslanǵa olar robot jasaý úshin kerek. Onyń syqıǵan tekshelerinde ájem aıtatyn ertegiler ǵana joq... Óıtkeni, robot adamgershilik sabaǵyna muqtaj emes... Qajet nárseniń bári baǵdarlamalanǵan...

Kózimniń qıyǵy Kóbeıge túsip ketti. Qolynda tysy tanys qalyń dápter bar eken. Aqyryn aýdarystyryp qaraýda. Ol ájemniń aýzynan jazyp alǵan ańyzdardy ózimen birge kóterip júr. Mektepke, úıirmege aparatyn kórinedi, synyptastaryna oqyp ta beripti. Endi, mine, meniń janymda paraqtap, ár jerinen sholyp, keıbir qyzyqty da tálimdi jerlerin eske túsirýde.

Ol meniń ájemniń ańyzdaryn qaıta oqyp otyr. Júregim shym ete tústi.

---