InfoHub Logo

Almatyǵa táýligine bir qatynaıtyn úlken avtobýs tań ata osy aýyldyń ústinen ótetin belgili aıaldamasy bolmaǵan soń, ár jerde qol kóterip turǵandardyń eshbirin qaldyrmaı, jınap-terip alyp ketetin. Aldynda adam qarasy kórinbese, kidirmeıdi. Sondyqtan qalaǵa baratyn jurt jol boıyna erterek kelip, kólikti kútip alýǵa úırengen.

Sol avtobýsqa úlgerý úshin fermer úıi búgin tańsáriden oıanyp, kelini men nemeresin qalaǵa shyǵaryp salýdyń qamyna kirisken. Olarǵa beretin sálemdemelerin qol qapshyqtaryna qunttap salyp, dastarqandy jaınata jaıyp, samaýyrdyń býyn burqyratyp qaınatyp qoıǵan. Qaladan keshe tús aýa kelgen kelini de el qatarly turyp, jýynyp-shaıynyp, taranyp-sylanyp úlgergen. Boıjetken qyzdaı sylańdap, birese syrtqa shyǵyp, samaýyrǵa eselep sý quıyp, ottyǵyna jańqa tastaıdy. Birese úıge kirip, dastarqanǵa taǵy birdeńelerdi qoıyp ketedi. Esikti ashqan saıyn úıge salqyn lep soǵady. Jazdyń sońy, kúzdiń basy deıtindeı mezgil ǵoı. Biraq bólmeniń qaq tórinde qapersiz uıyqtap jatqan uly bulardyń daýysyn da estimeıdi, tańnyń salqynyn da sezbeıdi. Ózi bir jaqta, túnde jamylǵan kórpesi bir jaqta.

Nemeresin ortaǵa alǵan bir japyraq qara qatpa shal men jalpaq sary báıbishe «qaraǵym», «shyraǵym», «tura ǵoıdan» árige barmaıdy. Myna maımóńkeden túk shyqpasyna mana kózi jetken kelinniń shydamy taýsylsa kerek, aıaǵyn jyldam-jyldam basyp, balanyń bas jaǵyna kelip, eki qoltyǵynan kóterip, ony tikesinen otyrǵyzdy. Biraq basy bulǵaqtaǵan bala tósegine qaıta sylq ete túsip, teris qarap búk túsip jata qaldy. Atasy men enesi keri qaraı yǵysyp, kelininiń erkinirek áreket etýine jaǵdaı jasaǵansydy. Eki kózin tars jumyp, qabaǵyn qars túıip, aýzyn burtıtyp alǵan ulyna ashýy burq ete tústi.

— Jeter, Qambartaı! — degende daýysy ádettegiden qattyraq shyǵyp ketti. Sony ózi de seze qoıyp:

— Káne, tez tura ǵoı, avtobýs ótip ketedi. Bizdiń munda taǵy bir qonatyn ýaqytymyz joq. Men erteń jumysqa shyǵam. Sen mektepke daıyndalýyń kerek, — dep daýysyn jumsartyp, jaımashýaqtap áketti.

«Mektep» degen sózdi qulaǵy shalǵanda qatty «uıyqtap» jatqan bala shoshyp ketti:

— Mektebińe barmaımyn, al qaıtesiń! Men osy aýylda qalam! Sen óziń qalańa qaıta ber, kerek bolsa! Osy jerdiń balalary aıtady, fermer bolý úshin oqýdyń keregi joq deıdi. Meniń de oqyǵym kelmeıdi. Tek sender uryspasyn dep, qulaǵyma tynyshtyq bersin dep tyrysyp júrgem. Sonyń ózińde úzdik oqı almaǵanymdy umyttyń ba?! Munda maǵan eshkim eshteńe aıtpaıdy. Shesheń on jeti jyl, men on bes jyl oqydym demeıdi. Aýylda mektepke múlde barmaıtyn balalar bar, endeshe! Maǵan sen de jıyrma jyl oqy, toǵyz jyl oqy deısińder, jaǵdaı bar deısińder! — dep bala baqyryp jiberdi.

Ulynyń myna sózderin estigende sostıyp turyp qalǵan anasy endi eki alaqanymen betin basyp, kosyla jylady. Osynyń bárin únsiz baqylaǵan atasy otyrǵan ornynan kóterile berip, kimge aıtkany belgisiz:

— Osy balany biz kóbirek erkeletip jibermedik pe eken? — dep nemeresiniń kasyna tizesin búgip, basynan sıpady. Túsi qashqan sary báıbishe de ushyp turyp, balany jubatýǵa umtyldy.

Qatýly kelin boıyn tez jınap, kóziniń jasyn saýsaqtarymen súrtip-súrtip tastady da, Qambardy eki qolynan julqı tartyp, tik turǵyzdy. Qaýqarsyz qara bala qýatty jas áıeldiń aldynda qańǵalaq qaqty.

— Toqtat jyndanýdy! Uqtyń ba? Eger avtobýsqa seniń keselińnen úlgere almaı qalsaq, jyndanýdyń kókesin men saǵan sonda kórsetemin! Uqtyń ba? Endeshe, tez syrtqa shyǵyp jýyn da, kıin! Jol boıyna shyǵýymyz kerek!

Ol ulyn arqasynan qattyraq ıterip jiberdi. Mundaıdy kútpegen bala jyǵylyp qala jazdady. Artyna burylyp qaramastan, sylbyr basyp, shyǵa berdi. İshteı júni jyǵylǵanyn sezse de, birden aıtqanǵa kónip, aıdaýǵa júrgisi kelmedi. Qaıtkende de anasyna qarsy birdeńe istemek. Ony da oılap taba qoıdy. Qoljýǵyshtan bir alaqanyna ǵana sý aǵyzyp alyp, betine shasha saldy. Sý tıse, oramalmen súrtinse boldy emes pe, sheshesi onyń qalaı jýynǵanyn qaıdan bilsin.

Uly jýynýǵa ketkende kelin ata-enesin tikeleı kinálaýǵa batpaı, alystan oraǵytyp, bul úıde joq áldekimmen syrlasqandaı, oıyndaǵysyn aqtarýdyń amalyn tapty:

— Myna Qambarǵa ne bolǵan?! Mundaı minezi joq edi. Aıtqanyńdy buljytpaı oryndaıtyn. Mektepke barmaımyn degendi qaıdan tapqan, masqara-aı! Osynyń bári aýyl balalarynyń teris áseri. Muny endi qoldan shyǵarmaspyz.

Búgin tań atqaly balany betimen jiberip alǵandaryn ishteı moıyndap, moıyp, momaqansyp otyrǵan shal men kempirge kelininiń myna ospaǵy qamshydaı tıdi me eken, aldymen enesi kóterildi:

— Áı, qaraǵym, qoldan shyǵarmaspyz degeniń ne sóz bul? Sonda biz nemeremizdi jylyna bir-eki aı baýyrymyzǵa baspaı, betinen súımeı qalaı shydamaqpyz? Qalańa baryp, aýnap-qýnap jatyp, ıiskep qumardan shyǵatyn ýaqytymyz joq. Buryn kolhoz jumysynan bosaı almasaq, permer bolǵaly óz sharýamyz shash-etekten. Bir qora usaq mal, bir tabyn iri qara myna shaldyń moınyńda. Men kúni boıǵy úı sharýasynan ushyp jyǵylam. Sıyr saýam, onyń sútin uqsatam, qusqa jem shasham, jumyrtqa terem, qudyqtan kúnine eki dúrkin sý ákelem. Osylardan artylyp bara jatsam, baý-baqshaǵa qaraımyn. Aýdandaǵy uldan kóp qaıyr joq. Shóp shapqanda tasyp, úıip bergenge qol ushyn tıgizgen bolady. Osy malǵa óziń ıelik et, keleshegine qor jasa desek, júre tyńdaıdy. Keńsesi men telefonyn qımaıdy bilem.

Bul zamanda ter tógýge kim qumar deısiń. Aqsha tabýdyń ońaı joldaryn izdeıdi, túge! Men Qambardy erkeletip, emshegimdi emizip otyrǵam joq, shyraǵym. Qaıta bir mezgil eńbekke baýlımyz. Jumyrtqa jınatamyn, ashyq-shashyq jatqan esikterdi japtyramyn. Munyń ákesin de óstip ósirgenbiz.

Enesiniń uzaq-sonar áńgimesi Qambar bólmege kirgende kilt tyıyldy. Oǵan eshteńe sezdirmeı, betindegi yzǵaryn ketirip, jaıdary qalpyna tústi. Kelinge de keregi osy edi. Dál qaıtar aldynda nemerelerine essiz berilgen eki qarıanyń kóńilderine qaıaý túsirýdi qalamaıdy.

Búıtse, ózine aýyr tımek qoı. Sol úshin kelini de enesiniń aýanyna qulap, lypyldap júrip ulyn kıindirip, mana quıyp qoıǵan jarty kese salqyn shaıdy jutqyzyp jiberdi.

— Boldy, kettik. Tańǵy asymdy ishtim dep sana.

Kelini bilegindegi tyrnaqtaı saǵatyna qaraǵyshtaı bergen soń, árqaısysy jaıýly dastarqanǵa atústi eńkeıip, saýsaqtarymen ilip alǵandaryn aýyzdaryna salyp, syrtqa qaraı lap qoıysty. Jurttyń bas-aıaǵyn sholyp, birdeńeniń umyt qalmaýyn qadaǵalaýǵa pysyq kelin úıden eń sońynan shyqqan enesiniń syrtqy esikti ishke qaraı serpe salǵanyn kórip:

— Apa, qulyptamadyńyz ǵoı, — dep sypaıy ǵana tyq ete tústi. Bárin kórip-bilip turatyn kelinine ishi jylyǵan ene jaýabyn jaıdaqtaý qaıyrdy:

— Osy úıde bir qulyp bar sıaqty edi. Kereginde kózge túspeıdi. Meıli, qazir qaıtyp kelemiz ǵoı.

Úlkendi-kishili top jolǵa qaraı jedeldete júrdi. Áli de qyrtysy ábden jazylmaǵan Qambar atasynyń qolynan ustap alǵan. Basyn buqıtyp, jerge qarap, úndemeı kele jatyr. Sheshesiniń degenine eriksiz kóngenmen, ázir tatýlasa qoıǵysy joq. Eger avtobýs ótip ketken bolsa, meniń jazam taıaq jeýge deıin barar ma eken dep oılap úlgerdi.

Sóıtkenshe bir úıli jandy tań atpaı dúrliktirgen avtobýs bulardyń tusyna jete toqtap, artqy esigin aıqara ashty. Qapelimde abyrjyńqyrap qalǵan atasy men ájesi áýeli kelinderiniń betinen súıip, sonan keıin Qambardy eki jaǵynan qamap, alma-kezek qushaqtap, eki betinen súıgishtep, jasaýraǵan kózderin súrtip ábden berekeleri qashty. Ár nárseniń mólsherin qapysyz biletin kelini ata-enesiniń qushaǵyndaǵy ulyn jaılap bosatyp alyp, lyp etip avtobýstyń ishine endi. Bos oryndarǵa qatar jaıǵasyp, ekeýi syrtta qalǵan qarttarǵa qoldaryn bulǵady. Qambar júzin terezege buryp, jaǵyn taıanyp otyrdy. Avtobýs ornynan jyljı bastaǵanda-aq uıyqtap ketti. Túnimen mazasyzdanyp shyqqan, tańsáriden anasymen qaqtyǵysyp qatty kúızeliske túsken bala uzaq uıyqtady. Anasy onyń ári ashýly, ári aıanyshty júzine qaraıdy da, kúrsinedi. Sóıtip otyryp ózi de qalǵı bastaǵan.

Qambar shańqaı tús mezgilinde bir-aq oıandy. Uıqysy qanyp, boıy sergipti. Terezeden kún sáýlesi quıylyp tur. Avtobýs ishi adam aıtqysyz qapyryq. Taıanǵan qolyn tómen túsireıin dese, jaǵyna jabysyp qalypty. Keri tartqan saıyn bireý shymshyp sozǵandaı jaq eti aýyrady. Áıteýir ary-beri yrǵap, alaqanyn jaǵynan zorǵa ajyratty. Bala túkke túsinbeı, jaǵyn sıpalap edi, battasqan birdeńeni baıqady. Saýsaǵynyń ushymen abaılap sydyrýǵa kiristi. Súıekke jabysqan pisken et sekildi. Atasy Qambarǵa talaı jilik ustatqan. «Qolyńa pyshaq almaı-aq qaı, qolyńdy qanatyp alarsyń, etin tisimen, saýsaǵyńmen sydyryp je de, jilikti tazalap múji. Sonda kelinshegiń sulý bolady» deıtin murtynan kúlip. Jas etke de, sulý kelinshekke de qarsylyǵy joq nemeresi bar ónerin salatyn. Sońynan atasy jilikti baltamen shaǵyp, maıyn jylp etkizip aýzyna salyp jiberetin. Osy jaılar onyń esine eriksiz tústi.

Qambardyń jaǵynan sydyryp alǵany dalanyń kádimgi qara saǵyzy bolyp shyqty. Barmaqtyń basyndaı. Sener-senbesin bilmeı, aýzyna salyp, shaınap kórdi. Saǵyz!

Tańerteńgi ashýy qaıtypty. Oń jaǵynda alǵa qarap oılanyp otyrǵan anasynyń qolynan tartyp:

— Mama, myna saǵyzdy qarashy! Kádimgi aýyldyń qara saǵyzy! Qaıdan taýyp alǵanymdy aıtaıyn ba? Báribir nanbaıtyn shyǵarsyń. Jaǵyma jabysyp júr eken. Mundaı qyzyq tek ertegide ǵana kezdesedi. «Er Tóstik» esińde me?

— Sen uıyqtap jatqanda aýzyńdaǵy saǵyz jastyqqa túsken, jastyqtan jaǵyńa jabysqan. Bul jerde ertegige uqsaıtyn eshteńe joq. Al ony eshkimniń kórmeýi shyn ǵajap nárse.

Jýynǵanda qalaı qolyńa ilinbegen. Demek, sen tańerteń jýynbaǵansyń. Syrtqa shyǵyp, jýynǵan adamsha qaıta úıge kirgensiń. Ótirik dep kórshi, káne. Asyǵyp otyrǵanymyzdy paıdalanyp, bizdi aldaǵansyń. Áıteýir, seniń tańerteńgi minezińnen men shoshynyp edim.

— Aldaǵan joqpyn, mama! Jýyndym. Tek bul joly sýdy betime shashyp jýyndym.

— Túsinikti! — dedi anasy jaısyz áńgimeni qaıta qozǵaýdan qashyp. — Saǵyzyńdy shaınap otyra ber. Almatyǵa jetkenshe saǵan ermek tabyldy. Aıtpaqshy, seńder jınaǵan saǵyzdaryńdy shaınar aldynda durystap jýasyńdar ma?

— Joq, mama. Ony jýa almaısyń. Biz qolymyzǵa sháınek ustap júrmeımiz ǵoı. Aýyzǵa salyp shaınaı beremiz. Ózi tazarady. Tek túkirip tastaýdy umytpaý kerek. Sen bala kezinde saǵyz termediń be?

— Sumdyq! Qazir topyraq taza emes. Aýa da las. Muny bilgende saǵan bir qapshyq «Stımorol» satyp áperetin edik qoı.

— «Stımoroldy» qalada shaınaıdy ǵoı. Báribir ol dalanyń shyn saǵyzyna jetpeıdi.

— Jeter, Qambar. Bul áńgimeni úıge barǵan soń, papań úsheýimiz qaıtadan talqylaımyz. Ázirshe tamaqtanyp alaıyq. Sen tańerteń de túk tatqan joqsyń. Qarnyń ashqan shyǵar.

Sheshesi eki tizesiniń ústine qos qabattap oramal jaıyp, oǵan bir shırek taba nan, eki kesek sýyq et qoıyp, bir ýystaı qyzyl irimshik saldy.

Kesheden beri boıyna as batpaı, qandaı amal taýyp aýylda qalsam eken dep alasurǵan bala et pen nandy qarbyta asap-asap jibergen. Ádettegishe sheshesi eskertý jasap ta úlgerdi:

— Asyqpa, Qambartaı, shaǵyndap tistep alyp, ábden shaınap jut. Qaqalyp qalsań, aldy-artymyzdaǵy jolaýshylardan uıat.

Sheshesi jol qapshyǵyndaǵy qol baqyrdaı ǵana termostan jarty tostaqan shaı quıyp berdi.
— Ústińe tógip alma.

Qambar oryndyq arqalyǵyna shalqaıdy. Jaǵyna jabysyp kelgen jańaǵy saǵyz oqıǵasynan keıin aýyl esinen shyqsa she. Kóńili alań. Artynda bir qımas asyly qalǵan sıaqty. Biraq onyń ne ekenin ózi de anyq bilmeıdi. Munysy álde qazirgi qala balasynyń kóbi ishteı ańsaıtyn erkindik pen keńshilik pe eken? Munda keıde keshke deıin qarańdy kórsetpeseń de eshteńe etpeıdi. Uıqyńdy qandyryp, sáskege taman úıden shyqsań, Darqan men Dáýren de osy tóńirekten tabyla qoıady. Bular Qambardyń jańa dostary. Osy aýyldyń balalary.

Darqan aýzy-murny qaıqaıǵan, aryq uzyntura. Ázirge áli eshqandaı kitap oqymaǵan. Ne qazaqsha, ne oryssha qatesiz jaza almaıdy. Oǵan qysylatyn Darqan joq. Dáýrenniń oqý úlgerimi jaman kórinbeıdi. Ózi qyzyl sózge qumarlaý. Shashy bilte-bilte. Jýynǵandy jaratpaıdy. Usaq sekpil basqan murny torǵaıdyń jumyrtqasynan aınysa ne dersiń. Ondaı jumyrtqany Qambarǵa bıyl alǵash kórsetken de osylar. Adal dostar osyńdaı-aq bolatyn shyǵar?! Qalanyń shybyq tıse shyńq eterlerinshe «men senimen dos bolmaımyn», «men endi senimen eshqashan oınamaımyn» dep báldengendi bilmeıdi. Áldeqalaı ókpelesip qalsa, kóp uzamaı qaıta tatýlasady. Óıtkeni, turǵyndarynyń kóbi kóship ketken bul aýylda shubyrǵan kóp bala joq. Demek, dos tańdaımyn dep dámelenbeı-aq qoı. Al úlken qaladan arnaıy demalysqa kelgen Qambardyń orny bólek, bedeli zor. Ony dostarynyń ata-analary da jaqsy biledi. Jazdyń basynda fermer Almatydan nemeresin alyp kelipti degen habar jetisimen, olar erteli-kesh osynda soǵyp, balanyń betinen ıiskesip qaıtqan. «Tańerteń bir, keshte bir jýynatyn shahar balasynyń ıisi bizdiń qara sıraqtardikinen góri unamdyraq sıaqty» dep kúlisken. Sodan beri ońashada uldaryna «qonaq bala ǵoı, kóńilin aýlańdar, qabaǵyna qarańdar, ol senderge qalanyń tártibin úıreter» deıdi eken. Al Qambardyń úıretkeni sol, aınalasy birer aptanyń shamasynda qalanyń barsha saltyn umytyp, Darqan men Dáýrennen esh aıyrmasy joq aýyl balasyna aınalǵan. Tipti oǵan osy jańa «statýs» qatty unaǵan.

Úsheýi qyrǵa shyǵyp, egis jıeginen saǵyz jınaýǵa qumar. Birinen bir ozyp, kim kóbirek jınar eken dep, ishteı básekelese iske kiriskende, saǵyz sútiniń qoldaryna, betterine juqqanyn, kıimderine shashyraǵanyn elemeıdi. Tapqandaryn aýyzdaryna salyp, shaınaı beredi.

Birazdan keıin shashyraǵan saǵyz súti qońyraıyp kebe bastaıdy, onyń ústine topyraq shashyrap, battasa túsedi. Sonda ǵana olar ózderiniń shahtadan shyqqan kenshilerdeı ekenin kórip, aýylǵa azdap tazaryp barýdyń jolyn qarastyrady. Ózen boıyna túsip, jýynyp-shaıynyp, kıimderin qaǵyp-silkedi.

Eger shól qysyp, qaryndary ashpasa, ári qaraı asyq oınap ketýge de bolady. Nege ekeni belgisiz, qala balalary kóktemde ǵana bıtin salatyn bul oıynǵa Qambar da qyrsyz emes.

Onyń ústine munda kelgeli qaltasyna biraz jańa asyqtar túsip, balanyń delbesin qozdyrdy. Ájesi et asqanda atasy asyqty jilikten ajyratyp alyp, pyshaqtyń ushymen jyltyratyp tazalap beredi. Mynaý ońqaı, mynaý solaqaı, mynaý alshylaýyq, mynaý búkshil dep suryptap otyrady. Kambar alshylaýyǵyn oń qaltasyna salady. Qaltadaǵy salmaqtyń teńsizdiginen shalbarynyń sol jaq myqyny tómen qaraı túsińkirep, balaǵy súıretilip júredi.

— Sen asyqtaryńdy eki qaltańa teń bólip sal. Al alshylaýyq saqańdy qurmettep, tós qaltańda jeke saqta. Beldigińdi qysyńqyrap býyn. Sonda bir balaǵyń súıretilmeıdi, — dep aqyl aıtty dostary.

Óstip olar kúndi batyrýǵa aınalady. Úılerine jaý túsirgendeı bolyp, alqynyp jetedi.

— Qudaıǵa táýba. Áıteýir jataǵyńa oraldyń ba? — dep qarsy alady mal qoralap júrgen atasy.

— Saǵyz terdik. Asyq oınadyq, — deıdi bala kúni boıy bos sendelip qaıtpaǵanyn bildirip.

— Qambarjan-aý, saǵyzdan saraı soǵasyń ba? — deıdi ájesi bilegindegi bos shelegin jerge qoıyp, balanyń basynan sıpap, tamaǵynan ıiskep.

— Kún ıisi ańqyǵan qarǵam sol. Kóleńkede kepken shópteı bozaryp kelip edi... Qambar, taýyq qoranyń esigin jaba salshy. Ashyq qalsa, qasqyr ma, túlki me, birdeńe kirip, qusty qyryp salar...

Bala áýeli moınyn sozyp, qoranyń ishin sholady. Qalyń qus aǵashtarǵa qonaqtap, qalǵyp otyrady. Bastaryn baýyr júnderiniń arasyna tyqqan. Keıbir saqtary aıaq dybysyn estip, «qoq», «qoq» degen dybys shyǵarady. Biz áli oıaý otyrmyz degeni sıaqty. Qambar esikti jaılap qana jaýyp, syrtyna kóldeneń aǵashty tirep bekitedi.

Qus ataýlynyń quzǵyn sáriden oıanatyn ádeti. Myna taýyqtar da sóıtedi. Tańerteń bul turǵanda aýlada aq jańqadaı taýyqtar jyrtylyp aıyrylyp, tumsyqtarymen jer shuqylap, aıaqtarymen qordany tyrnalap, moınyn sozyp naýadan sý iship jatady. Túske taman aınalany taýyq qańqyly kernep ketedi. Bul olardyń jumyrtqalaı bastaǵanynyń belgisi. Mekıenderdiń kópshiligi buta túbine, shóptiń arasyna, tipti taqyrǵa da jumyrtqa tastaıdy.

Osyndaıda qol astynda tursa, ájesi Qambarǵa jumyrtqa jınatady. Eńkeıý boıy aýyrlaǵan egde adamdarǵa qıyndaý da shyǵar, al qoldyaıaqty balaǵa budan qyzyq jumys tabylmas, sirá. Appaq-appaq bolyp shashylyp jatqan jyp-jyly jumyrtqalardy qolyndaǵy shybyqtan toqylǵan shelekshege abaılap sala beredi. Keıde baıqaýsyzda birer jumartqany basyp ketip, ezip tastaıdy. Mundaı jaısyz oqıǵany ájesinen jasyrmaıdy. Báribir ájesi synǵan bir jumyrtqaǵa bola tarylyp jatqan joq.

— Áje, búgin taǵy bir jumyrtqany ezip kettim, — deıdi Qambar túk qysylmaı.

— Oqasy joq, qaraǵym. Jumyrtqadan jer qaıysyp jatqan joq pa? Qalǵany da jeter. Seniń sadaǵań ketsin, — dep ájesi shyn nıetimen nemeresiniń myna qylyǵyna qýanǵan adamsha meıirlene kúlip.

— Sizder jumyrtqany jerden terip alasyzdar. Biz dúkennen satyp alamyz.

— Oı, aqylyńnan aınalaıyn seniń! Osyny bilip júrgenin qarashy!

Endi Qambar óziniń budan da góri aqyldy ekenin kórsetkisi kelip:

— Bizge sútti aýlaǵa ákelip satady. Ózderi «moloko», «moloko» dep aıqaılaýdan tanbaıdy.

Barǵan saıyn qymbattatyp barady deıdi taǵy da. Al sizder qansha kerek bolsa, sonshany sıyrdan saýyp alasyzdar. Rahat! — dep bilgishsine túsedi. Atasy men ájesi odan ármen súısinip, balany qolpashtaıdy. Kileń osylaı. Áńgimeniń bári Qambardy maqtaýmen aıaqtalady.

Tek bir ret qana atasy men ájesin qatty qobaljytqany bar. Shildeniń orta sheni bolsa kerek. Qambar dostaryna ketken. Tań atqaly tunjyraǵan kún besin kezinde áýeli daýyldatyp, izinshe qara tún nóser jaýdy. Naızaǵaı jarqyly jıilep kún kúrkiredi. Ár jerde kári aǵashtar opyrylyp, jas terekter qoǵadaı japyryldy. Úıde qamalǵan qaıransyz áje «Bisimillá», «Bismillá», «Qudaı, ózin saqtaı gór!» dep kúbirlep, esikten tórge, tórden esikke júgirip, bezek qaqty. Osy sátte aýa raıyn kúni buryn boljaı biletin shaly maldy qýalap aýylǵa túsken eken, ústi-basy malmańdaı, úıge kirip kele jatty. Ánsheıinde jer qozǵalsa búlk etpeıtin báıbishisinde óń-tús joq. Shalyna qarsy umtyldy:

— Jónel ári qaıtadan! Balany izde, balany izde! Dostarynyń úıinde bolsa, Qudaıdyń jarylqaǵany! Bolmasa bilmeımin! — dep baıbalamdady.

Shal tilge kelmesten, atyna yrǵyp minip, qamshymen baýyrǵa osyp-osyp jiberdi. Qansha tilep barǵanymen, nemeresi de, dostary da úılerinde joq eken. Demek, úsheýi birge. Shal «Qambar!», «Qambar!» dep aıqaılap júrip, tóńirekti túgel aqtap shyqty. Shoq aǵashtardyń arasyn, buta túpterin, qalyń qýraılardyń ishin tintkiledi. Ne dybys, ne bala joq. Ózektegi ózenge taman túsip, qara qoshqyl laıǵa aınalyp, qutyrynyp jatqan sýdyń surqynan qatty shoshynyp, qaıdaǵy sumdyq oılar basyn shyrmap, «Qudaı-aı, saqtaı gór myna kinásiz perishtelerdi», — dep kúbirledi. Atyn qatty-qatty tebinip, áıteýir ary-beri shapqylaıdy.

Óstip qansha ýaqyt kúıgelektengeni belgisiz. Áıteýir bir mezette attyń basyn tejep, batys jaqqa shalqaıa qaraǵanda, aspannyń bozara bastaǵanyn baıqady. Daýyldyń ekpini basylyp, jańbyr da báseńdegendeı. Darqan men Dáýrendi izdeýshilerdiń de sulbalary kórindi. Olar asyp-sasatyn emes. «Bálem, aman bolsań, qolyma túsersiń, jotańnan taspa tilip alarmyn!» dep balasyna tisin qaırap qoıady. Osy sátte aıaq astynan «Ata, ata, biz mundamyz!» degen daýys estildi. Óz qulaǵyna ózi senbegen qart qaı jaqqa shabaryn bilmeı, tizgindi syńar ezýleı tartyp, bir ornynda shyr aınaldy. Balany kózimen kórgenshe baıyz tabatyn emes.

Shashtary úrpıgen, jeıdeleri denesine jabysqan úsheý lezde bularǵa taıandy.

— Ata, biz anaý qalyń taldyń túbinde seni kórip otyrdyq! Bizdiń qasymyzdan eki ret shaýyp óttiń. Biraq bizdi tappadyń. Taba almaıtynyńdy bilgen soń, ózimiz shyqtyq, mine! — dep bir erlik jasaǵańdaı dabyrlaı sóılep keledi.

Júregi endi ornyqqan shal attyń baýyryna jaqyndaǵan nemeresin shalt eńkeıip, ilip aldy da, baýyryna qysyp, úıine qaraı shapty. Jetkenshe aýzy da jabylǵan joq:

— Tárbıe kórgen qalanyń balasy óste me eken! Jańaǵy jerge jaı túsip, janyp ketseńder, bizdiń kúnimiz ne bolady! Ákeń men shesheńe ne betimizdi aıtamyz? «Qara basty», balaǵa qaraı almadyq deımiz be? Bizdiń jaman júregimiz jarylyp ketse she! Seni jigit bolyp qaldy dep júrsek... seniń istegeniń mynaý! Endi seni kempir qasynan qarys jerge shyǵarmaıdy. Óz obalyń ózińe!

Ájesi ústinen sý sorǵalap kirgen Qambardy kórgende, bir jylap, bir kúldi. Balany baýyryna myqtap qysyp, sýyq betinen súıe berdi, súıe berdi. Tili baılanyp qalǵandaı. Áreketi bar da, úni joq. Tek esikten shalynyń qarasy kólbeń etkende tili sheshildi:

— Aqsarbas! Aqsarbas! Perishtesi qaqqan eken qaraǵymdy! Atasy, qurbańdyq shal! Bir qora malyń bir baladan sadaǵasy ketsin!

Kúnniń kózi jylt etip ashylǵanda, atasy taıynshadaı bir qoıdy baýyzdap terisin sypyrdy da, etin pyshaq ústinen elge úlestirip jiberdi.

Keshe oıynnan kúndegisinen erterek qaıtqan Qambar aýladaǵy qaraǵash kóleńkesinde demalyp otyrǵan anasyn kórgende ári qýanyp, ári tańdandy. Júgirip baryp, anasynyń moınyna asyldy. Sheshesi de saǵynǵan eken, asty-ústine túsip, aınalyp-tolǵanyp álek.

Maýqy basylǵan soń, balasynyń bas-aıaǵyna kóz júgirtip, shań sińgen qońyrqaı shashyna, kúnge kúıip kúreńitken óńine, buta tyrnaǵan jalańash bilegi men baltyryna uzaǵyraq kózin toqtatyp, bildirmeı ǵana jeńil kúrsinip qoıdy. Endi uly sheshesiniń aldyn ala habarlaspaı, oıda joqta jetip kelýinen kúdiktendi.

— Erteń qaıtamyz, Qambartaı, — dedi sheshesi bir ýaqytta jaıbaraqat qana.

Balanyń óńi buzylyp ketti. Báse, beker kúdiktenbepti. Júregi birdeńeni sezipti. Shynymen-aq jazǵy demalys aıaqtalypty. Bul qalaǵa qaıtýǵa tıis. Osyny qalaı oılamaǵan? Atasy men ájesi nege esine salmaǵan? Erkin ómir sholtań etip óte shyǵypty ǵoı. Sońy pyshaqpen kesip túskendeı. «Erteń qaıtamyzdan» bastalǵan salqyn ómir «Qambar, sabaǵyńa kiris», «Qambar, tamaǵyńdy ish», «Qambar, jarty saǵat úı sharýasymen aınalys», «Qambar, dúkennen nan ákel», «Qambar, túımelereńdi sal», «Qambar, mektebińe jónel», «Qambar, tisińdi tazala», «Qambar, tósekke jatar aldynda qol-aıaǵyńdy sabyndap jý» degen taýsylmaıtyn tapsyrmaǵa ulasady. Qambar! Qambar!...

Avtobýs birqalypty zýlap keledi. Qambar áli de oı shyrmaýynan shyǵa alar emes. Aýzynda jaǵyna jabysyp kelgen manaǵy saǵyz. Kózinde bir tamshy jas móldireıdi.

---