InfoHub Logo

Men aýyl balasy edim. Sovet ókimeti bizdiń jerge kelgende on jeti jastamyn. Qolyma qalam alǵanda kóńilimde tek aýyl turatyn. Bala shaqta kóńilge myqty ornaǵan aýyl beınesi, jigit shaǵymda ylǵı ózgerip jatty: bir sheti — tipti kóńilsiz, tozyǵy jetip qulap barady; bir sheti — tipti kóńildi, jańadan jasalyp barady. Aýyl eki jik — eski, jańa. Adamdar da eki jik — eskishil, jańashyl. Meniń alǵashqy ocherk, áńgimelerimdi osy sezimder bıledi. Beıtarap qalýǵa esh múmkin emes edi. Men de qala almadym.

Bertin kele kollektıvızasıa aýyl kórkin múlde ózgertip jiberdi. Bul ózgeristerdi ádebıette keńirek, tereńirek kórsetýge tolǵanyp, izdenip júrgenimde Shyǵanaq Bersıev oqıǵasy kezdesti. Qazaqtyq qarapaıym shaly tary egisinen júıemelete-júıemelete tórt dúrkin jer júzilik rekord jasady. Bul rekordtar eń ozyq ǵylymnyń boljaýynan da asyp ketti.

Alpystaǵy Shyǵanaqtyń bul óneri buryn qaıda qalǵan? Endi ony qaıdan, qalaı tapqan? «Shyǵanaq Bersıev» romanynda men bul jumbaqty sheshken tárizdimin. Biraq, jańa aýyldyń beınesin kórsetkende qapy ketken jerlerim bolypty. Sondyqtan aýyl taqyrybyna ile-shala qaıta oraldym.

«Mıllıoner» romanyn jazarda bardy ǵana emes, taıaýdaǵy bolashaqty da qamtydy; jazarmyn degen edim, jurtshylyqtyń bergen baǵasyna qaraǵanda ol maqsatym birsypyra oryndalǵan sıaqty edi. «Mıllıoner» jazylǵaly úsh – tórt jyl ótti. Baıqasam, sol «Mıllonner» kolhoz ómirine ere almaı barady. Sosıalısik qarqyn sonshalyq shapshań, búgin jańalyq dep bastaǵanym jazyp bitirgenshe daǵdyly kóriniske aınaldy.

Óndiris taqyrybyna — Otanymyzdyń úshinshi kómir alyby Qaraǵandyǵa ońaı kelgem joq. Oı arnasy keńigen kezde, birsypyra tájirıbeler bastan keship, qalam tóselgen kezde keldim. Qaraǵandy maǵan bala kúnimnen tanys. Bizdiń aýyl sol mańda bolatyn. Ústinde qara shoqpyt, ıyǵynda qaıla, júrisi aýyr qap-qara adamdar tisin aqsıtyp, kózderin alaıta qaraıtyny áli esimde. Men olardy ámán bir qara úńgirden shyǵyp, ekinshi qara úńgirge bara jatqandaı kórem. Úńgirdiń biri — shahta, ekinshisi — solardyń turǵyn úıleri. Eski shahterlerdiń osy túrine túrshige qaraıtyn edim, er jetkende de esimde qalyp qoıypty. Shahter syry maǵan jumbaq bolyp júrgen kezde Qaraǵandyny búkil - odaqtyq úshinshi kochegar jasaý týraly Ortalyq partıa Komıtetiniń qaýlysy shyqty.

1930 jyl maı aıynda Qaraǵandyǵa kelsem, qaýlyny oryndaýǵa kirise bastapty jurt. Buzylǵan tórt-bes baraq tútinsiz jalǵyz trýba bar eken. Bular aǵylshyndardan qalǵan mura. Eski shahter Boranbaı Qonysbaev birneshe eski jumysshylardy ertip alyp, beldiń bir jerin tesken de, shelektep kómir shyǵaryp turǵan. Donbastan jıyrma shaqty maman jumysshylar, bolashaq úlken Qaraǵandynyń basshysy da kelip qalypty.

Bolashaq mehanıkalyq masterskoıdyń bastyǵy mehanık Kozlov meni jumysqa aldy. Sonda egeýdi qalaı ustaýdy da bilmeımin.

— Úıretemiz, úırenýge yqylas bolsyn, — dedi ol maǵan. Aıtqandaı-aq, bir aıdyń ishinde bolat symnan arqan toqýdy úıretip, brıgadır qoıdy meni. Eki jetiniń ishinde mashınıst etip shyǵardy. Úsh aıda tokarlikke úıretip, qolyma stanok berdi de:

— Az ýaqytta sen meńgergen mamandyqtardy eski Donbasta on-on bes jyl boıy meńgere almaıtyn jumysshylar, — dep, meniń bolǵanyma ózi bolǵandaı gúl-gúl jaınap turdy.

Búkil Qazaqstannan, búkil Sovet Odaǵynan Qaraǵandyǵa quıylyp jatty halyq. Solardyń ishinde meniń aýyldastarym, jerlesterim qansha! Ómiri óndiris kórmegen saýatsyz malshy qazaqtar jyl aınalmaı jatyp-aq mamandanyp, óndiristiń bir tutqasyn ustap ketti.

Birinshi besjyldyqtyń orta sheninde qolǵa alynǵan Sovet Qaraǵandysy sol besjyldyqtyń aıaq sheninde-aq orys, aǵylshyn baılarynyń elý-alpys jyl boıy bergen kómirin berip tastady.

Men jumysshy bolyp qalǵamyn joq, eki-úsh jyldan keıin ádebıet qyzmetine qaıta aýystym. Biraq, damyl-damyl kelip júrdim Qaraǵandyǵa. Óndiristi qalanyń, onyń adamdarynyń shapshań óskeni sonsha, mundaı ósýdi el aýzyndaǵy ańyz da, kári tarıh ta bilmeıdi áli.

Osyndaı óz kózimmen kórgenderim, súısine sezgenderim «Qaraǵandy» romanyn qoımastan jazdyrdy. Romandaǵy adam attarynyń bári jasandy. Biraq, birde-biriniń obrazyn joqtan jasaǵam joq, árqaısysynyń sondaǵy bolǵan adamdarmen uqsasy bar.

---