InfoHub Logo

Kez kelgen jáıttiń bir «negesi» bolar.

Joq, durys bastalmady. Áńgimeni budan áldeqaıda tereń oımen bastaý kerek. Aıtalyq: «Jer men kóktiń arasyn órt alsa da, adam bir ýaq sergýi kerek» dep bastasa...

Shynyna kelsek, bul da taýyp aıtylǵan joq. Ulaǵatty sózder uly adamdardyń ǵana aýzynan shyǵady. Osyny oılanǵanda ózime ózimniń janym ashıdy. Men árbir áńgimemdi máńgi umytylmas sózdermen-aq bastaımyn, biraq ne oǵan, ıe maǵan nazar aýdarar bir adam, bir tiri jan bolsaıshy! Sonda, nemene, uly adam ataýlynyń bári elden erek birdeńe aıtady dep oılaısyzdar ma? Bir uly adam: «Jazda kún ystyq bolady» depti. Soǵan jurttyń bári tańdanyp: «shirkin-aı, netken asyl sóz, shirkin-aı, netken ǵulama oı!» — desipti. Sizder sezdińizder me: adamzat júzdegen jyldar boıy bilmegen aqıqatty ol tórt-aq sózben aıtyp beripti. Taǵy bir uly adam jan tásilim jasar sátinde: «Esikti ashyńdarshy!» — depti. Estigen jurt esterinen tanyp qala jazdapty. Oıpyraı, bul sózderde qanshama ǵajap mán-maǵyna bar deseńshi! «Esikti ashyńdarshy!» degen eki sózben ol danyshpan búkil urpaǵyna jol nusqap ketti emes pe. «Esikti ashyńdarshy!» Bul ne degen sóz?

Ózderińiz oılap kórińizdershi! Qısapsyz kóp kitap etip jazsaq ta, bul eki sózdiń maǵynasyn tolyq uǵyndyryp berý qıyn-aq. Ol munymen... ıá, ol munymen ne aıtty?.. «Eı, jarandar! Kórtyshqansha kómilmeı beri shyǵyńdar! Esikterińdi ashyńdar, kókirekterińe bilim nury quıylsyn!» — dedi me?

Álde: «Esikterińdi ashyńdar! Jaryq dúnıege kóz salyńdar. Tumshalap turǵan rýhanı nadandyq tutqynynan qutylyńdar!» — dedi me?

Jo-joq. Beıbaq bop júrgen biz tárizdi sol uly adam jan tásilim aldynda jantalasyp, tynysy tarylyp álek bop jatty da:

«Esikti ashyńdarshy», dep jalyndy.

Bar aıtqany osy.

Óz basym o dúnıege bara qalǵan kúni eń aldymen Geteni izdep taýyp alyp:

— Siz ómirmen qoshtasarda: «Terezeniń perdesin túrińdershi, azdap jaryq tússinshi» depsiz. Sol astarly sózińizdiń maǵynasy ne edi? — dep surarmyn-aý.

Menińshe, sonda Gete kúledi de:

— Men: «azdap jaryq tússinshi» deppin be? Shyn ba? Sirá, kóz aldym qaraýytyp ketken shyǵar da, men qasymda kimder otyrǵanyn kórýge tyrysqan shyǵarmyn,— deıdi.

...Men aıańdap kele jattym. Aldymdaǵy bir úıden bajyldap bir mysyń atyp shyqty da, aldy-artyna qaramaı bezip joq boldy. Sol mysyqtyń sol haly meni qatty oılandyrdy. Baıǵus sonsha nege bajyldady eken? Áý basta aıtqanymdaı, kez kelgen jáıttiń bir «negesi» bolady. Iaǵnı, mysyq nege óıtti?

Ony qazir aıtyp beremin. Basynan bastap aıtamyn. Tek qaı yńǵaımen aıtýdy bilmeı otyrmyn. Demokratıalyq yńǵaımen: tómennen joǵary qaraı ma, álde ezimizdiń shyǵys dástúrimen: joǵarydan temen qaraı ma? Iaǵnı mysyqtan mınıstrge kóterileıin be, álde mınıstrden mysyqqa túseıin be? Qoı, ózimizdiń dástúrden aınymaıyn.

Kúnderdiń bir kúninde barlyń gazetterimiz, quddy kelisip alǵandaı-aq, mınıstrlerdiń bireýin bas salyp synady da tastady. Mınıstrdiń esi shyqty, kimge ne derin bilmeı qystyqty. Ne istep, ne qoıaryn bilmeı qany qaınaǵanda ol ylǵı keńesshisin shaqyryp alatyn. Mınıstr keńesshisine bir suraq qoıdy. Keńesshisi jaýap berdi. Taǵy bir suraq qoıdy. Onysyna da tolyq jaýap aldy. Taz ashýyn tyrnadan alýǵa bir ilgeshek tabylar emes. «Jer men kóktiń arasyn órt alsa da, adam bir ýaq sergýi kerek» emes pe. Mınıstr úshinshi suraqty qoıdy. Onyń ol tapsyrmasy qalaı oryndalǵanyn kómekshisi táptishtep aıtyp berdi. Sol-aq eken, dúnıe asty-ústine shyqty deısiń: óıtpeý kerek edi! Olaı istemeý kerek edi! Óıtýge bolmaıdy!. Bolady! Bolmaıdy! Joq, bolady! Múlde bolmaıdy! İlgeshek tapqanyna mınıstr ishteı qatty qýandy. Kómekshisiniń kezine kók shybyn úımeletip qoıa berdi. Sóıtip, jany jaı tapty.

«Jer men kóktiń arasyn ert alsa da, adam bir ýaq sergýi kerek». Olaı bolsa, keńesshi ne isteýge tıis? Otstavkaǵa shyǵýy kerek pe? Joq. Ol neniń aqysy? Keńesshi bas basqarýshyǵa bir suraq qoıdy. Bas basqarýshy jaýap berdi. Sonsoń ol bas basqarýshyǵa ekinshi suraq qoıdy. Bas basqarýshy onysyna da jaýap berdi. Úshinshi suraq qoıdy. Onysyna da jaýap berdi. Jaýap berýin bergenmen, bir átteńi bolyp qaldy. Bitti! Keńesshi hatshysyn shaqyryp aldy.

— Jaz! — dep buıyrdy hatshysyna.

Keńesshi kóp sóılep, kóp jazǵyzdy, sóıtip, birte-birte sabasyna tústi. Óıtpegende, qudaı ózi saqtasyn, ol ashý-yzadan jarylyp ólip, búkil úrim-butaǵy ulyp qalatyn edi.

Qosh, endi bas basqarýshyǵa qaıtpek kerek? Keńesshiden kórgen kóresisi kókiregin qazandaı qara tas bop basyp qala bermek pe? Ol qońyraýyn shaldyr etkizdi.

— Inspektor Álı-beıdi shaqyryńyz!

— Álı-beıdiń ınspeksıalyq saparǵa attanǵanyna on kún boldy.

— Ýálı-beıdi shaqyryńyz.

— Qup.

Inspektor Ýálı-beı keldi.

— Ámirińizge quldyń, taqsyr!

— Meniń tapsyrmamdy oryndadyńyz ba?

— Oryndadym, taqsyr!

— Ekinshisin she?

— Ol da oryndaldy.

— Káne, aıtyp berińiz.

Ýálı-beı aıtyp berdi.

— Ony olaı oryndamaý kerek edi! Olaı emes bolatyn! Ondaı nusqaýdy sizge kim berdi ?! Munyńyz baryp turǵan júgensizdik! O, alla, alla!

Bas basqarýshy barqyrap jóneldi. Óıtpese býlyǵyp, qalshyldap qulap qalatyn edi.

Endi ınspektor ne isteýi kerek? Úndemeı shydap júre bersin be? Joq, shydamnan paıda shamaly.

— Basqarýshy myrza!

— Qulaǵym sizde.

— Men búgin tańerteń sizge ne dedim?

— Búgin tańerteń be? Eshteńe degen joqsyz.

— Solaı de. Oılanyp baıqa!

— Búgin tańerteń men sizdi kórgen de joqpyn...

— Endeshe, keshe tańerteń!

— Keshe siz syrqattanyp qalǵansyz...

— Endeshe, aldyńǵy kúni tańerteń!

— Iá, ol kúni...

— Sol kúni aıtqanmyn! Ne dep edim? Nege oryndamadyńyz?! İske óıtip qaraýǵa bolmaıdy, uqtyńyz ba? Bolmaıdy! Men ondaıǵa... múlde tyıym salamyn!

Basqarýshynyń óńi kúreńitip ketti. «Jer men kóktiń arasyn órt alsa da, adam bir ýaq sergýi kerek».

— Orynbasardy shaqyryńyz!

— Qup.

Basqarýshynyń orynbasary keldi. Basqarýshy oǵan:

— «D» tizimi toltyryldy ma?— dedi.

— Toltyryldy, taqsyr.

— Túgeldeı me?

— Túgeldeı.

— Betteri bekitildi me?

— Bekitildi.

Netken uqyptylyq deseńizshi!

— Jóneltildi me?

— Jóneltildi.

Netken tártip deseńizshi!

— Qashan?

— Keshe.

— Ne-me-ne?! Keshe?! Bu netken salaqtyq? Bári betimen ketken! İstiń yńǵaıyn bilý degen qaıda?! Jumysty durystap isteý kerek, durystap! Kúndegisin — kúnde! Men osyny talap etemin! Aıtqandy uqtyńyz ba?

Ashýyń tarqaǵanda-aq monshaǵa túskendeı bop qalatynyń-aı, shirkin!

Basqarýshynyń orynbasary bólim bastyǵynyń kabınetine baryp kirdi. Býlyǵyp tur:

— Andaǵyń nemene?

— Býhgalterıaǵa jiberetin dokýmentter ǵoı.

— Solaı de?! Túsinikti. Aılap, jyldap shashylyp jatady da, sodan soń...

Basqarýshynyń orynbasary kabınetten shyǵyp ketisimen bólim bastyǵy stoldy judyryqpen qoıyp-qoıyp qaldy.

— Hasan-beı qaıda?

— Qaı Hasan-beı? Ekinshi basqarmadaǵy Hasan-beı me? Álde esepshi Hasan-beı me? Tirkeý keńsesinde de Hasen-beı bar. Álde sekretarıattaǵy Hasan-beı me?

— Báribir. Qolyńa túskenin jetektep alyp kel!.. Sekretarıattaǵy Hasan-beıdi shaqyryńdar maǵan!

— Túski úzilis kezi ǵoı, ápendi, ol tamaq ishýge ketti,

— Onda... seniń atyń kim?

— Qusaıyn.

— Qusaıynsyń ba, Musaıynsyń ba — báribir! Men adamsha aıtyp tursam, sender shetterińnen!..

Bólim bastyǵy on mınýt boıy aqpandatty. Sonsoń ǵana báseńdep, bólmeden salmaqtanyp shyǵyp ketti. Keme de portqa kirmeı tynshymaıdy emes pe?

Al Qusaıyn-beı qol astyndaǵy qyzmetshisine tap berdi. Terezeler nege kirlep ketken? Tóbege nege órmek tolyp ketken? Stoldardy shań basqan! Eden jýylmaǵan! Men buǵan endi tóze almaımyn! Tóze almaımyn! Uqtyń ba?!. Uqsań — sol!

Qyzmetshi qaqpashynyń asty-ústin jezdeı qaqtap alýdy oılap edi, ol neme úıine kete qalypty. Endi ne isteý kerek? «Jer men kóktiń arasyn órt alsa da, adam: bir ýaq sergýi kerek».

Qyzmetshi tramvaıǵa otyrdy.

— Aıaǵymdy basyp kettiń ǵoı,— dedi ol janynda turǵan jolaýshyǵa ajyraıa qarap.— Sereıgen súıekterińe ıe bola almaı júrsiń be?!.

Jolaýshy úndemedi.

Kondýktor keldi.

— Bılet alyńyz!

— Sen, nemene, ıne shanshar jer joǵyn kórmeı tursyń ba? Bir qolym janshylyp, bir qolym qaıyrylyp áreń turmyn... Ámıannan aqsha almaq turǵaı, qybyr eter mursham joq! Shyǵarda tóleımin.

— Onyńyz bolmaıdy!

— E, nege?

— Bolmaıdy! Kontroler kele qalsa she? Onda qaıtesiń?

Aıqaı-uıqaı bastaldy. Qyzmetshiniń kókten tilegeni jerden tabyldy...

Jumysy aıaqtalyp, kondýktor úıine qaıtty. Áıeli ony kúlimsirep qarsy aldy.

— Soıǵan qasqyrsha tisiń aqsıyp ne boldy?— dep atyldy kondýktor.— Kim kóringen kelip seniń kúıeýińe til tıgizedi, al sen...

Ol áıelin tópeshtep-tópeshtep aldy da, stol basyna baryp raqattanyp otyryp, keshki tamaǵyn ishti.

Kondýktordyń áıeli kóz jasyn kól qyldy. Mysyǵy kelip, byryldap, onyń aıaǵyna súıkendi. Áıel ony qyr arqaǵa qysqashpen kósip-kósip qaldy. Mysyq bajyldap beze jóneldi.

Kondýktordyń áıeli kúıeýiniń janyna baryp otyryp, basyn ıyǵyna súıedi. Kóz jasymen jýylǵan saıyn mahabbattyń mereıi arta túspek. Ekeýi bir-birine meıirlene qarady.

Kez kelgen jáıttiń bir «negesi» bolady. Eger gazetter mınıstrdiń bas terisin aýzyna qaptamasa, baıǵus mysyq sorlamas edi.

Adamdar aqyr aıaǵynda ashýyn basyp sabasyna túsýdiń jolyn áıteýir tabady. Al mysyqtar... Janymnan quddy aqqan juldyzsha óte shyqty, — ol baıǵustyń odan ary ne kúıge ushyraǵanynan kúni búginge deıin habarym joq.

Orysshadan aýdarǵan Ǵabbas Qabyshev

---